دکتر مهدی زارع، استاد و مدیر گروه زلزله شناسی مهندسی پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله، با حضور در غرفه سیناپرس در بیست و سومین نمایشگاه مطبوعات، به سوالاتی در زمینه تبعات زلزله احتمالی در تهران، مدیریت بحران در حادثه پلاسکو، و شرایط برج میلاد باتوجه به گودبرداری اطراف آن پاسخ داد.
سناریوی رخداد زلزله در تهران
زارع گفت: نکته مهم این است که در تهران، هنوز با سناریوی زلزله به لحاظ علمی آشنا نیستیم. سناریو زلزله عبارت است از رخداد زلزله، تبعات آن و روش های واکنش نشان دادن؛ اما چنین چیزی هنوز در تهران به صورت سناریو تهیه نشده است. البته بعضی از مطالعات قبلی، اصطلاحا سناریو گفته می شود، ولی حقیقت امر این است که تاکنون به لحاظ علمی این کار انجام نشده است.
استاد پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله تأکید کرد: چیزی که ما به عنوان سناریوی رخداد زلزله در یک شهر در تصور داریم، درحال حاضر زلزله بم است. می دانیم وقوع زلزله در ساعت ۵.۳۰ صبح در شهری با جمعیت حدود ۱۰۰ هزار نفر، چه تبعاتی بدنبال دارد و چه واکنشی باید نشان دهیم. بنابراین می توانیم بگوئیم، سناریوی رخداد زلزله برای زلزله بم را می شناسیم، اما برای شهر بزرگی مثل تهران، چنین تصویری نداریم.
درک مسأله مدیریت بحران و چاره اندیشی برای آن، مسأله پیچیده ای بوده و نیازمند قوی ترین نیروهای کشور است
زارع افزود: تبعات زلزله احتمالی در تهران بسته به بزرگای زلزله، از تخریب زیرساخت های شهری، وقوع آتش سوزی، تلفات انسانی تا آسیب جدی به ساختار کشور است، چراکه بخش قابل توجهی از اقتصاد ایران در تهران هدایت می شود. بخش های مهمی از تولید علم و فناوری و مسائل آموزشی کشور، در تهران قرار دارند و وقوع زلزله احتمالی در این کلانشهر، با چنین تبعاتی همراه است.
وی خاطر نشان کرد: راه رفتن به سمت چنین شناختی این است که بدون درنظر گرفتن هیچ نوع ملاحظه و محدودیت، و صرفا براساس داده های واقعی که باید از سوی همه سازمان های دولتی و خصوصی به اشتراک گذاشته شوند، لایه های مختلف این مسأله واکاوی شده و درنهایت، چیزی به عنوان سناریوی رخداد زلزله در تهران تدوین شود.
چالش های موجود در مدیریت بحران
زارع در پاسخ به این سوال که باتوجه به ضعف های موجود در مدیریت بحران در حادثه پلاسکو، آیا تهران آمادگی مقابله با زلزله احتمالی را دارد، گفت: به طور خاص حادثه پلاسکو را مورد بررسی قرار ندادم؛ اما از لحاظ کلی و براساس گزارش های مربوط به این حادثه، بخشی از این مسأله مربوط به این است که اساسا، نیروهایی که برای شرایط اضطرار در اختیار داریم، با خود شرایط اضطرار آشنایی مناسبی ندارند؛ همین نداشتن آشنایی مناسب نیز به مسائل مختلفی از جمله دانش علمی ناکافی نیروها (عملیاتی و مدیریتی) و نداشتن تجهیزات مرتبط بر می گردد.
وی افزود: در مورد پلاسکو، علیرغم تلاش و فداکاری نیروهای حاضر در صحنه از جمله حضور حدود ۲ هزار آتش نشان و اینکه حتی ۱۶ آتش نشان، جان خود را در این حادثه از دست دادند، و در شرایطی که تمام امکانات و تجهیزات دولتی و نهادهای مختلف به نوعی درگیر این ماجرا شدند، اما عملا اتفاقی که افتاد، فروریختن ساختمان بود.
استاد پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله خاطر نشان کرد: نمی توان حادثه پلاسکو را از ساعت ۸ صبح ۳۰ دی ۹۵ بررسی کرد، بلکه باید داستان را از زمان ساخت پلاسکو شروع کرد؛ زمانی که پیمانکار آمریکایی این ساختمان را ساخت، اما استانداردهایی که همان زمان در آمریکا رعایت می شد را برای ساخت آن رعایت نکرد. در ادامه ماجرا نیز باید کاربری های نامناسب و عدم رعایت نکات ایمنی از جمله استفاده از اجاق گاز و سیم کشی برق ناایمن را مدنظر قرار داد.
زارع گفت: در گزارش رسمی شهرداری تأکید شده که از کسبه (پلاسکو) خواسته شده بود که برای آموزش مراجعه کنند، اما استقبالی نشده بود. اگرچه این حرف ها از مسئولین رفع مسئولیت نمی کند، اما از طرفی نشان می دهد که خود شهروندان هم چندان نسبت به موضوع ایمنی جدی نیستند. حتی در زمینه مداخله نیروی انتظامی با جمعیت حاضر در محل حادثه هم دچار مشکل بودیم.
نیروهای ناکارآمد، معضلی در مدیریت بحران
وی افزود: البته نباید فراموش کنیم که حادثه پلاسکو ما را به این فکر فرو برد که درک مسأله مدیریت بحران و چاره اندیشی برای آن، مسأله پیچیده ای بوده و نیازمند قوی ترین نیروهای کشور است. بحث مدیریت بحران در شهری مثل تهران نیازمند نیروهای علمی سطح بالا است.
زارع تأکید کرد: نه تنها در کشورهای دیگر، جوانان نخبه ایرانی زیادی مشغول فعالیت هستند (که از دانش آنها استفاده نمی کنیم)، بلکه در داخل کشور هم نیروهای متخصصی داریم که جذب نمی شوند؛ حضور نیروهای ناکارآمد، معضلی در مدیریت بحران است. درک سناریوی زلزله، راهکارهای واکنش هنگام وقوع زلزله و مدیریت پس از زلزله، از پیچیده ترین مسائلی است که نیازمند استفاده از بهترین و کارآمدترین نیروها است؛ نیروهایی باهوش و با ذهن استراتژیک که بتوانند جنبه های مختلف فنی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی را کنار هم گذاشته و شرایط را مدیریت کنند.
استاد پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله گفت: یکی از آسیب های شبه علمی جامعه این است که اصطلاحات سناریو، چشم انداز، راهبرد را مثل نقل و نبات استفاده می کنیم، اما به عنوان مثال، شناخت درستی از تهدیدات بعد از وقوع زلزله که خود مسأله ای بسیار پیچیده است، نداریم.
زارع خاطر نشان کرد: هیچ راهی نداریم به غیر از اینکه راه کشورهای درحال توسعه موفق مانند شیلی، مکزیک، آرژانتین، ترکیه و مالزی را دنبال کنیم. این کشورها با آوردن نیروهای جوان و خلاق، مسلط به چند زبان خارجی، با فهم زبان دنیای مدرن، به سمت بازسازی سیستم های خود حرکت کردند. ما هم به این شرایط نیاز داریم و با جذب نیروهای جوان، نخبه، خلاق، باید به سمت پویایی سیستم حرکت کنیم. خوشبختانه موضوع جذب نیروهای جوان و خلاق، جزو مباحث کشور شده است، اما مشکل اینجاست که نیروها برای این کار تربیت می شوند، اما از آنها به قدر کافی در سیستم اجرایی - نه فقط سیستم علمی کشور - استفاده نمی شود. باید از نیروهای نخبه و توانمند در بخش اجرایی بیشتر استفاده کرد.
برج میلاد، گسل و گودبرداری اطراف
استاد پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله درخصوص موضوعاتی که درباره برج میلاد مطرح می شود، گفت: در نزدیکی برج میلاد گسلی وجود دارد که محل دقیق آن را می دانیم. این گسل در نقشه های تهیه شده توسط دکتر قریشی در سال ۵۸ به نام گسل ایوبی ذکر شده و درحال حاضر به نام گسل پردیسان یا همت نیز شناخته می شود. به تازگی، تیم ما مطالعه ای را در این زمینه انجام داد و محل دقیق گسل و تصویر سه بعدی از آن تهیه کرد.
زارع افزود: بطور کلی می توانم بگویم در بحث ساخت برج میلاد، مقاومت در برابر زلزله نسبتا شدید مورد توجه قرار گرفته و به نظر می آید که این برج در رخداد زلزله، عملکرد خوبی داشته باشد و امیدواریم که پروژه به خوبی اجرا شده باشد. بحث دیگر موضوع گودبرداری نزدیک برج میلاد برای احداث فاز ۲ است که انجام نشده است و اکنون شاهد یک گودال بزرگ هستیم.
وی خاطر نشان کرد: اینکه بگوئیم گودال، تأثیری بر برج میلاد داشته، به این معنی که وضعیت برج را به حالت حساس ببرد، درحال حاضر شواهدی دیده نمی شود. نکته ای که به تحقیقات ما مربوط می شود، مشخص بودن محل دقیق عبور گسل، عملیات عمرانی فعلی و نداشتن اثر فوری و اضطراری بر سازه برج (تاکنون) است.
زارع گفت: البته تبعات زلزله احتمالی در تهران بر برج میلاد، به بخش اول بحث مربوط می شود، اینکه نیاز به کار مطالعاتی داریم تا مشخص کنیم این سیستم در زمان رخداد زلزله چگونه عمل خواهد کرد.
- 9
- 6
