نه یادبودی برای آتش‌نشانان فداکار، نه موزه‌ای و نه نمادی از حادثه ٢٩ دی تهران؛ گودال خالی پلاسکو با پلاسکوی دیگری پر می‌شود. همین جمعه کلنگ «پلاسکوی جدید» را به زمین می‌کوبند و از خاکستر پلاسکوی ١٧طبقه، ساختمان دیگری سربرمی‌آورد با ١٠طبقه سطحی و ٥طبقه پارکینگ.
درست خلاف آن چیزی که معماران و کارشناسان میراث فرهنگی پیشنهاد داده بودند و انتظار می‌رفت. ٢٩ دی پارسال، نماد تهران مدرن در ضلع شرقی چهارراه استانبول، فرو ریخت و ١٦ آتش‌نشان و ٤نفر از کسبه پلاسکو زیر آوارش ماندند، سوختند و جان باختند و اکنون یک‌سال پس از حادثه، معاون شهردار تهران خبر داده که در سالگرد این اتفاق، ساخت برج دیگری آغاز می‌شود که تا سه‌سال دیگر، پلاسکوی جدیدِ بافت تاریخی تهران مرکزی خواهد بود.
یک هفته پس از سقوط پلاسکو رئیس کمیته عمران شورای شهر تهران پیشنهاد داده بود که در مکان ویرانه، به یاد ١٦ شهید آتش‌نشان، ایستگاه فرماندهی آتش‌نشانی ساخته شود اما گفت که در این مورد «زمین پلاسکو باید با بنیاد مستضعفان تهاتر شود.» و «تغییرنام چهارراه استانبول به نام شهدای آتش‌نشان» را پیشنهاد داده بود.
رجبعلی خسروآبادی، مدیرکل میراث فرهنگی استان تهران هم «ساخت موزه آتش‌نشانی» را به شهرداری پیشنهاد کرده بود تا خاطره جمعی مردم کشور از حادثه پلاسکو زنده بماند. معماران بسیاری بعد از این اتفاق پویشی به راه انداختند و درباره جایگزینی برای ساختمان از دست‌رفته نظر دادند و گفتند که «منطقه ١٢ تهران دیگر تحمل پلاسکوی دیگری را ندارد» اما درنهایت هیچ‌کدام از این پیشنهادات پذیرفته نشد.
پیش از این نجفی، شهردار تهران از جلسه‌ای با رئیس بنیاد مستضعفان و توافقی نهایی درباره پلاسکو خبر داده بود.او گفته بود که بنیاد مستضعفان در ضلع شرقی ساختمان پلاسکو، زمینی به متراژ ٤٣٠٠متر تملک کرده و توافق شده است که «با قید فوریت و با رعایت ضوابط شهرسازی»، بنایی «با معماری فاخر» در محل ساختمان فروریخته ساخته شود. درحالی که پیش از این اصرار مسئولان شهری به ساخت یادبودی از پلاسکو و ایجاد ظرفیت‌هایی برای کسبه متضرر بود اما نجفی در نوشته اینستاگرامی‌اش ابراز امیدواری کرده بود که با ساخت پلاسکوی جدید خاطره تلخ حادثه و مصایب کسبه ساختمان برطرف شود.
افشین حبیب‌زاده، معاون نظارت شورای شهر تهران هم بعد از این جلسه گفته بود که شهردار تهران و مسئولان بنیاد مستضعفان به توافق رسیدند که «زمین ساختمان جنوبی که دچار ریزش شده بود، با ۴هزار متر زمین در ضلع‌شرقی ادغام شود تا ساختمان فاخر و ایمن تأسیس گردد و همچنین ساختمان شمالی نیز مقاوم‌سازی شود.»
صبح دیروز اما مهدی حجت، معاون شهردار در نشستی خبری جزییات دیگری از تصمیم تازه برای پلاسکو گفت. او که سابقه فعالیت مدیریتی در حوزه میراث فرهنگی داشته، درباره سرانجام پلاسکو چنین گفت: «براساس برنامه‌ریزی‌های صورت‌گرفته احداث ساختمان پلاسکو در ۱۰ طبقه سطح و ۵ طبقه پارکینگ در ۲۹ دی‌ماه آغاز خواهد شد و پیش‌بینی می‌شود مراحل ساخت این ساختمان ۳سال به طول بینجامد. ما در مورد ساختمان پلاسکو میزان تراکم طرح تفصیلی را به رسمیت شناختیم اما حقوق کسبه هم مهم است.»
اینطور که او توضیح داد، پلاسکوی جدید «به ۲۳۰۰ پارکینگ نیاز دارد» اما درحالی که قرار است زیرزمین ٥ طبقه باشد، فقط ١٣٠٠ پارکینگ تأمین خواهد شد و بنابراین «طبق توافقات صورت‌گرفته با بنیاد مستضعفان، پارکینگ مقابل که به‌عنوان یک پاساژ قدیمی است، تجهیز و دیجیتالی شده و به‌عنوان پارکینگ مورد نیاز مورد بهره‌برداری قرار خواهد گرفت.»
سازمان میراث فرهنگی: بی‌خبریم
تابوت پلاسکو میان بافت تاریخی مرکزی تهران قرار گرفته و دو بنای تاریخی در حریم آن است اما طبق گفته معاون شهردار «سازمان میراث فرهنگی احداث ۱۰ طبقه ساختمان را پذیرفته است.» این درحالی است که معاون میراث فرهنگی به «شهروند» می‌گوید اصلا از این موضوع خبر ندارد.
تصمیم تازه درحالی است که خود منطقه ۱۲ تهران، هسته اصلی بافت تاریخی شهر تهران است و خانه‌باغ‌های تاریخی و مراکز فرهنگی و تجاری فاخری مثل بازار تهران، سردر باغ ملی، خیابان سی‌تیر و موزه‌هایش را در خود دارد و در این شرایط پلاسکو با آن تراکم بالا، از ضوابط بافت دور بود و هویتش را ناهمگن می‌کرد.
محمدحسن طالبیان، معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری به «شهروند» می‌گوید: «درباره ساخت پلاسکو با ما هیچ توافقی صورت نگرفته است، توافق ما فقط بر سر قوانین است. اداره میراث فرهنگی استان تهران حریم بناهای تاریخی آن محوطه را ابلاغ کرده است و من هم در نامه مفصلی به شورای‌عالی معماری و شهرسازی، تأکید کرده‌ام که به قانون و ضوابط میراث فرهنگی توجه کافی لازم بشود.»
حجت درباره مدرسه ژاندارک که در نزدیکی پلاسکوی فروریخته قرار دارد و در فهرست میراث فرهنگی کشور ثبت شده، در نشست صبح دیروز توضیح داد که «باید حریم این بنا حفظ می‌شد، این درحالی بود که ارتفاع بنای ساخته‌شده (پلاسکو) به بیشتر از ۱۲متر می‌رسید، اما با توجه به حقوق مکتسبه موافقت شد که ساختمان در ۱۰ طبقه احداث شود تا در ضلع مدرسه ژاندارک بارگذاری کمتری صورت بگیرد.» طالبیان هم با اشاره به این‌که حریم بناها در این منطقه مشخص است، می‌گوید که فقط حریم مدرسه ژاندارک باید رعایت شود.
معاون میراث فرهنگی معتقد است برای تصمیمی که برای پلاسکو گرفته‌اند، باید همه این زوایا دیده شود و درعین حال این لحاظ شود که خاطره این بنا برای مردم مهم است و باید الگویی برای رعایت مقررات ایمنی وجود داشته باشد اما می‌گوید: «نمی‌دانم دست‌اندرکاران چه برنامه‌ای برای ساخت دوباره پلاسکو گرفته‌اند و طرحشان چیست اما بحث ما بیشتر بر سر آن است که پلاسکو باید نمادی برای شهر باشد؛ نشانه‌ای که به یاد همه بیندازد در این نقطه از شهر چه اتفاقی رخ داده و درسی برای معماری ما باشد.
جای پلاسکو هرچه بنا شود، باید از اتفاقی که برای آتش‌نشانان شهید افتاد بگوید، از فداکاری آنان و رویداد تلخی که با رعایت‌نشدن مسائل ایمنی اتفاق افتاد. این کاری است که پس از وقوع حوادث این‌چنینی در دنیا انجام می‌شود، مثل برج‌های دوقلوی آمریکا که یادمانی برای کشورشان شده و با این کار هیچ‌وقت از یاد تاریخ فراموش نمی‌شود. »
بلندتر از ٤ طبقه، قانونی نیست
اسکندر مختاری طالقانی، کارشناس پیشکسوت میراث فرهنگی و عضو شورای فنی میراث تهران هم به «شهروند» می‌گوید که طرح هنوز شفاف نیست و «باید به‌طور دقیق گفته شود که تراکم این ساختمان و وسعتش چقدر خواهد بود و آیا با ضوابط میراثی هماهنگ هست یا خیر» و «آیا میزان تراکمی که در نظر گرفته‌اند، با مرکز تاریخی تطبیق دارد یا خیر؟»
او اینها را می‌گوید و اضافه می‌کند: «هرکاری که تصمیم به انجامش را دارند، باید با رعایت حریم و تراکم باشد. حریم مدرسه ژاندارک، و خانه حسن‌خان اکبر باید رعایت شود که همین حالا هم بخش شمالی آن به پارکینگ تبدیل شده است.» خانه حسن‌خان که مختاری درباره آن می‌گوید، بنایی متعلق به یکی از خوانین گیلان است که دوره‌ای نماینده مجلس شورای ملی بود.
این خانه که نیکولای مارکوف معمار روسی آن را ساخته، در ١٠متری پلاسکوی فروریخته قرار دارد. بنای دیگری که سازمان میراث فرهنگی هم به آن تأکید دارد، مدرسه ژاندارک است که در شمال‌غرب این ساختمان قرار گرفته و تقریبا در فاصله ٤٠متری آن است. به گفته مختاری، از نظر ضوابط میراثی در مرکز تاریخی تهران احداث ساختمان تا ٤ طبقه مجاز است و نه بیشتر. علاوه بر این، از نظر ضوابط حریم بناهای تاریخی باید تا ١٢متر رعایت شود.
درحالی که تصمیم به ساخت پلاسکو گرفته شده، آنچه کارشناسان و دوستداران میراث انتظار دارند، علاوه بر رعایت ضوابط همگن‌بودن ساختمان با بافت منطقه است، هرچند خود پلاسکو هم از اول به شهر بافت تاریخی تحمیل شده بود.
- 15
- 5
