شهروندان تهرانی این روزها سؤال می‌کنند که اگر بنزین توزیعی در این کلانشهر دارای استانداردهای روز کشورهای توسعه یافته است و مصرف نیز کم شده، پس چرا هنوز نفس تهران تنگ است و مدارس هم تق و لق. آیا بنزین عامل آلودگی هوای تهران در روزهای دچار وارونگی دماست؟
بنزین تهران از چه نوعی است؟
بنزین توزیعی در کلانشهر تهران از پالایشگاه شازند اراک تأمین می‌شود و به گفته مسئولان کشور این بنزین کاملاً مطابق با استاندارد یورو ۴ است.
بنزین یورو ۴ بنزینی است که مؤلفه‌های محیط زیستی آن به این ترتیب باشد: بنزن حداکثر یک درصد، آروماتیک حداکثر ۳۵ درصد، گوگرد حداکثر ۵۰ جزء در میلیون (PPM) و الفین حداکثر ۱۸ درصد باشد.
اکتان مؤلفه دیگری است که غیرمستقیم بر محیط زیست اثر می‌گذارد. مناسب نبودن این مؤلفه باعث بد کار کردن موتور و افزایش آلودگی می‌شود. گفته می‌شود عدد اکتان بنزین توزیعی کلانشهرها ۹۱ است و منطبق با استاندارد یورو. اما اگر گزارش‌های نهادهای نظارتی را قبول کنیم، چرا با وجود این استانداردها بازهم هوای تهران آلوده است و حتی از قبل هم شرایط بدتر شده است؟
تهران چقدر انرژی مصرف می‌کند؟
تهران حداقل در ۳ شاخص مهم انرژی، یکی از پرمصرف‌های ایران محسوب می‌شود. به‌طوری که روزانه ۱۲ میلیون لیتر بنزین کشور را می‌سوزاند. اگر این مصرف در روزهای اخیر ۲۰ درصد کاهش یافته باشد، به رقمی در حدود ۱۰ میلیون لیتر رسیده است. در کنار این حامل سوخت، نفت گاز(گازوئیل) نیز سوخت آلاینده دیگری است. البته تهران کمتر از ۲ میلیون لیتر در روز نفت گاز مصرف می‌کند و این سوخت هم یورو ۴ است.
۱۱ درصد از مصرف کل گاز کشور نیز مربوط به تهران است. یعنی فقط در بخش خانگی، مصرف گاز تهران بیش از ۵۷ میلیون مترمکعب است. مصرف برق تهران نیز، چه از نظر تولید و چه از نظر مصرف که گرمازاست، نیازمند یک بازنگری جدی است. چراکه مصرف سوخت مایع و گاز در نیروگاه‌ها نیز منجر به آلودگی هوا می‌شود. هرچند که زمستان‌ها شاهد کمترین میزان مصرف برق در کشور هستیم. اما چرا مصرف سوخت در تهران و به‌طور کلی ایران بیش از استانداردهاست؟
نیروگاه‌های اسقاطی و راندمان پایین
نیروگاه‌های قدیمی تهران یکی از دردسرسازان در زمان وارونگی دما هستند. در این باره مرتضی بهروزی فر، عضو هیأت علمی مؤسسه مطالعات انرژی با اشاره به وجود نیروگاه‌های قدیمی در اطراف یا در داخل شهر تهران می‌گوید: «این نیروگاه‌های فرسوده نه تنها به نوسازی بلکه به خروج از شبکه نیاز دارند. چراکه راندمانشان بشدت پایین است و آلاینده‌های آنها بسیار بالا.»
میانگین راندمان نیروگاه‌های ایران ۳۷ تا ۳۸ درصد است و در دنیا این رقم از ۵۰ درصد عبور کرده است.
خودروهایی که استاندارد نیستند
اگرچه فقط بنزین نیست که دستش در پرونده آلودگی هوا آلوده است اما مهمترین عامل در ایجاد این شرایط است. به‌همین خاطر در روزهای اخیر طرح ترافیک تهران به دم در خانه‌ها رسید تا خودروی کمتری در این شهر تردد کند. به‌هرحال بنزین چه از نوع یورو ۴ و چه از نوع سوپر و یورو ۵، مانند آب پاک نیست و عامل دیگری که آلودگی را افزایش می‌دهد، کیفیت خودروهای تولیدی کشور است. یعنی خودروها نیز در افزایش تراکم هیدروکربن ناشی از سوخت و احتراق در ارتفاع کم و نزدیک به سطح زمین نقش دارند. فقط کافی است که هوای سرد و خشک، آسمان صاف و بدون ابر، هوای آرام و بدون باد نیز با این خودروها همراه شود.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که خودروهای ایران مطابق با سوخت یورو ۴ طراحی نشده‌اند. پلتفرم خودروهای تولید داخل با استاندارد یورو ۴ مطابقت ندارد. این موضوع فرق بزرگی میان ایران و کشورهای اروپایی است که از بنزین یورو ۴ استفاده می‌کنند.
معمولاً مصرف این قبیل خودروها با استاندارد آلایندگی یورو۴ بین ۵/۵ تا ۶/۵ لیتر در ۱۰۰ کیلومتر است. اما خودروهای ایرانی ۱۰ الی ۱۲ لیتر در ۱۰۰ کیلومتر بنزین مصرف می‌کنند. ضمن آنکه متوسط مصرف سوخت در وانت‌نیسان‌های کشور حدود ۲۰ لیتر به ازای هر ۱۰۰ کیلومتر پیمایش است. حدود ٧٠٠هزار دستگاه وانت‌نیسان در خیابان‌های ایران تردد می‌کنند که به این تعداد باید بیش از ۴ میلیون دستگاه خودروهای فرسوده را نیز اضافه کرد. این خودروها روزانه بیش از ۱۱ میلیون لیتر سوخت اضافه مصرف می‌کنند. البته خودروسازان کشور می‌گویند که خودروهای تولیدی کشور از سال ۱۳۹۳ به بعد مطابق با استاندارد آلایندگی یورو۴ تولید شده‌اند، اما بیش از ۲۱ میلیون خودرو در ایران تردد می‌کند که شاید حدود ۵ میلیون آن بعد از سال ۹۳ تولید شده باشد. بر این اساس در کلانشهرهایی نظیر تهران که صنعتی هم نیستند، کیفیت خودروهای تولیدی از عوامل مهم آلودگی هوا محسوب می‌شوند.
مقررات مبحث ۱۹ ساختمان چه شد؟
خروج گرما از ساختمان‌ها عامل دیگری است که به وارونگی دما دامن می‌زند. بهروزی‌فر می‌گوید: «ساخت وسازهای بلند و غیراصولی و مصرف بیش از حد استاندارد گاز طبیعی در موتورخانه در کنار عدم اجرای مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان نیز باید در ردیف متهمان آلایندگی قرار گیرد.»
اجرای مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان مبنی بر بهینه‌سازی مصرف سوخت مسأله مهمی است که در ساختمان‌های نه تنها تهران بلکه در کل کشور بدرستی رعایت نشده است. حتی برخی فکر می‌کنند رعایت آن سبب افزایش هزینه‌های ساختمان می‌شود. اما امری ضروری است که چنانچه بدرستی اجرا شود، حتی هزینه‌های اولیه ساخت ساختمان‌ها را کاهش می‌دهد و منجر به صرفه‌جویی در مصرف انرژی ساختمان خواهد شد.
این عضو هیأت علمی مؤسسه مطالعات انرژی در پایان تأکید کرد: «نباید از افزایش قیمت بنزین و کاهش کوتاه‌مدت مصرف این سوخت انتظار حل مسأله آلایندگی هوای کلانشهرها را داشت. باید زنجیره به هم پیوسته مصرف انرژی در ایران را مدنظر قرار داد و در کنار آنچه گفته شد، حمل‌ونقل پاک و ریلی را توسعه داد. لندن در اوایل قرن بیستم یکی از آلوده‌ترین شهرهای دنیا بود اما الان شهر پاکی است. باید تجربه اینچنین شهرها را بررسی کرد و اقدامات اصلاحی را هرچه سریع‌تر آغاز کنیم.»
بـــرش
شدت بالای مصرف انرژی
تنها بنزین مقصر نیست. تمام حامل‌های انرژی و هر سوختی که گرما یا آلایندگی به‌دنبال دارد، در پیدایش شرایط موجود نقش بازی می‌کند. بر اساس آخرین آمار و اطلاعات به روز شده در قالب ترازنامه هیدروکربوری کشور که در سال ۱۳۹۵ منتشر شد، شدت مصرف انرژی نهایی برمبنای قیمت‌های ثابت سال ۱۳۷۶ برابر با ۱.۷۶ بشکه به میلیون ریال و سرانه مصرف معادل ۱۴.۸۳ بشکه بوده است. این آمار ایران را در زمره کشورهای با شدت مصرف انرژی بسیار بالا قرار می‌دهد. ضمن آنکه اکنون شرایط بدتر و مصرف بیشتر نیز شده است. کارشناسان بر این باورند که بنزین تنها مقصر آلودگی هوا نیست و هر نوع انرژی و سوختی می‌تواند منجر به گرم شدن هوا در مجاور سطح زمین و وارونگی دما شود. وارونگی هوا زمانی رخ می‌دهد که لایه‌ای از هوای گرم بالای هوای سرد مجاورت زمین قرار می‌گیرد و در این شرایط آلودگی در ارتفاعات کم محبوس می‌شود.
در این خصوص مرتضی بهروزی فر، عضو هیأت علمی مؤسسه مطالعات انرژی می‌گوید: «ایران چندین برابر کشورهای توسعه یافته جهان انرژی مصرف می‌کند و این موضوع در آلودگی هوا همزمان با وارونگی دما نقش دارد. بنزین یکی از عواملی است و باید سرانه مصرف در تمام رده‌های انرژی اصلاح شود.» او در گفت‌و‌گو با خبرنگار ما ادامه می‌دهد: «افزایش قیمت حامل‌های انرژی تنها راهکار اصلاح مصرف نیست و به مرور اثر خود را از دست خواهد داد، لذا باید دنبال راهکارهای اساسی اصلاحی بود.»
- 16
- 4
