«فروچاله‌های اراضی» خطرناك‌تر از زلزله

سال‌هاست که زنگ خطر بحران آب در کشور به صدا در آمده است، اما هم‌اکنون این وضعیت بحرانی‌تر شده و به‌دلیل اعمال سیاست‌های کارشناسی نشده آب‌های زیرزمینی کشور به تاراج رفته و همین مساله هر لحظه تمامی اراضی این مرز و بوم را با بحران‌ فروچاله‌ها مواجه کرده است. بر اساس توضیحات کارشناسان محیط‌ زیست فروچاله‌ها همچون بیماری خاموشی در بدن انسان یکباره عود کرده و فرد را زمینگیر می‌کند. این بحران محیط‌زیست هم‌اکنون مولود رعایت نکردن حقابه‌ها در طول ۳۰ سال گذشته است.

به عبارت دیگر باید گفت که خطر فرو چاله‌ها همچون بمب ساعتی هر یک از اراضی کشور را تهدید می‌کند. ۱۴ استان ایران با این پدیده زیست محیطی روبه‌رو هستند. مصرف روزافزون آب، رشد مصرف آب در کشاورزی، حفر چاه‌های مجاز و غیرمجاز در طول چند دهه گذشته، موجب کاهش و افت سطح منابع آب زیرزمینی و در پی آن نشست دشت‌ها و ایجاد فروچاله شده است.

هیچ یک از اراضی کشور از این پدیده مستثنی نیستند و فقط شدت و حدت آن در اراضی مختلف مشاهده می‌شود. برای مثال ۱۳ فروچاله مربوط به دشت کبودرآهنگ و روستاهای کِردآباد، نوآباد، بابان، آق‌تپه و خان ‌آباد بوده و ۱۱ فروچاله دیگر در دشت رزن- قهاوند و روستاهای این منطقه ایجاد شده است که در مجموع ۲۴ فروچاله در همدان ایجاد شده است. بیشترین عمق فروچاله مربوط به نوآباد شهرستان کبودرآهنگ با ۶۰ متر است. در آبان ۹۶، استاندار اسبق هرمزگان درباره فروچاله‌های میناب گفت: اضافه برداشت از آب‌های زیرزمینی برای مصرف آشامیدن و کشاورزی، تلفات آب در بخش کشاورزی و خروج روان آب‌های سطحی مهار نشده، از عمده‌ترین علل ایجاد مشکلات در این دشت است.

به گزارش ایرنا، هوشنگ ملایی بیان کرد: نگرانی اصلی استان در بخش دشت میناب توسعه فروچاله‌هاست و دشت میناب از لحاظ برداشت آب‌های زیر زمینی به زیر سطح دریا رفته است. در مهر۹۶، هم یک عضو شورای شهر تهران گفت: فرونشست و فروچاله‌های پایتخت ناشی از خالی شدن سفره‌های آب زیرزمینی است. شهربانو امانی افزود: بحران آب جدی است و فروچاله‌ها و فرونشست‌هایی که در تهران شاهد آن هستیم، ناشی از خالی شدن سفره‌های آب زیرزمینی است.

همچنین مدیر بخش زلزله و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی اظهارکرد: در کشور علاوه‌بر مخاطرات لرزه‌ای، مخاطره بزرگ دیگری با عنوان «فرونشست زمین» به صورت خزنده از حدود ۳۰ تا ۴۰ سال قبل در حال شدت گرفتن است که همه دشت‌ها و مناطق شهری از جمله تهران را تحت تاثیر قرار داده است. به گزارش ایسنا، علی بیت‌الهی با بیان اینکه در فرونشست، سطح زمین بر اثر افت آب زیرزمینی پایین می‌رود و المان‌هایی که روی سطح زمین‌ قرار دارند را به سمت پایین فرو می‌برد، افزود: روند گسترش فرونشست در کشور به‌گونه‌ای است که در بخش‌هایی همچون جنوب غربی تهران سالانه حدود ۳۵ سانتی‌متر است که این عدد، یک رکورد جهانی به‌شمار می‌رود. به این معنی که بر اساس برآوردهای انجام شده در دو سال گذشته در این منطقه از سطح زمین سالانه ۵/۳ سانتی‌متر کاهش می‌یابد که بعد از ۱۰ سال ۵/۳ متر کاهش سطح زمین را خواهیم داشت.

هم اکنون در تمامی اراضی کشور شاهد فروچاله‌ها و فرونشست زمین هستیم. این مساله بسیاری از اراضی را با خشکسالی مواجه کرده و شدت گرفته است، چون این مساله با کاهش آب‌های زیر زمین در اراضی تشدید می‌شود. برای مثال در سال‌های اخیر چندین موضوع درباره فروچاله‌ها همچون حادثه خیابان شهران در تهران به وقوع پیوست. به باور بنده سازمان حفاظت محیط زیست باید به این موضوع به عنوان یک چالش علمی و نیاز ویژه کشور به شکل کارشناسی شده می‌پرداخت. این در حالی است که تاکنون این سازمان آن طور که باید و شاید به این مساله ورود پیدا نکرده است. در حالی که این مساله یک چالش بزرگ است و خطرات متعدد را به‌دنبال دارد.

در این شرایط از سازمان حفاظت محیط زیست انتظار می‌رود تا در اسرع وقت با تشکیل تیم کارشناسی شده به این مساله ورود کرده تا حدالامکان میزان تبعات منفی ناشی از این بحران محیط زیستی را کاهش دهد. بنابر وظایف سازمان حفاظت محیط زیست انتظار می‌رود که برای حل مسائل محیط زیستی کشور دیگر سازمان‌ها را موظف به انجام اقدامات علمی و کارشناسی شده کند. بنده در حوزه انتخابی خود فردوس و طبس شاهد فرونشست‌های خطرناک هستم. این فرو نشست تهدیدی جدی برای خراسان جنوبی است. دشت سرایان از مناطق مهم کشاورزی و تامین کننده منابع آب شهرستان‌های سرایان و فردوس است، ۱۱۹ حلقه چاه در این دشت حفر شده است.

سرایان بحرانی‌ترین نقطه به لحاظ خشکسالی در خراسان جنوبی است، طوری که کمتر آبی به سفره‌های زیرزمینی آن وارد می‌شود. در روند چگونگی بروز این مساله محیط زیستی باید گفت که آب در لایه‌های زیرین زمین جمع می‌شود و در واقع فضای بین ذرات خاک را پر می‌کند، وقتی برداشت شود، بین ذرات خالی می‌شود و زمین نشست می‌کند. برای مثال در این استان شاید ۲۵ تا ۳۰ کیلومتر فرونشست نیز ثبت شده باشد.

این مساله هشدارهای محیط زیستی را برای افراد جامعه و مسئولان امر به دنبال دارد. امید است کارشناسان و فعالان در حوزه حفاظت محیط زیست بتوانند با برنامه ریزی مناسب و کارشناسی شده از بروز بحران‌ها جلوگیری کنند، چون این مساله از زلزله خطرناک‌تر است. این پدیده محیط زیستی همچون بمب ساعتی عمل می‌کند و هر لحظه بیم فروچاله‌ها در کشور وجود دارد.

بر اساس نظرات کارشناسان محیط زیستی باید حقابه‌ها رعایت می‌شد تا به این شکل از خشکی زیر زمینی جلوگیری کرد، اما تاکنون سازمان حفاظت محیط زیست اقدامی برای مهار این بحران انجام نداده است. فراکسیون محیط زیست مجلس بر اساس وظایف خود در اسرع وقت مسئولان امر را موظف به رعایت اصول محیط زیستی درباره فرو نشست زمین می‌کنیم. در این باره از رئیس جمهور خواستار رسیدگی به این موضوع هستیم تا این هشدار محیط زیستی در کشور جدی گرفته شود. این اقدام یکی از اولویت‌های فراکسیون محیط زیست مجلس است.

* عضو فراکسیون محیط زیست مجلس

خطر فرونشست زمین سرزمین ایران را تهدید می‌کند، چون بر اساس تعاریف محیط زیستی فرونشست آخرین مرحله از بیابان‌زایی است. وقتی یک منطقه با پدیده بیابان‌زایی روبه‌رو می‌شود، به این معناست که دیگر نمی‌توان برای آن منطقه اقدامی انجام داد. فرونشست زمین علاج ناپذیر است. این اقدام محیط زیستی همچون سرطان بدخیم است که دیگر امیدی به درمان آن وجود ندارد. در این شرایط باید تلاش شود تا دیگر مناطق کشور به این سرنوشت دچار نشوند، چون می‌توان دیگر نارسایی‌های محیط زیستی را با اتخاذ تصمیمات متعدد حل و فصل کرد. برای حل بحران‌هایی همچون جنگل‌زدایی آتش سوزی، خشکی تالاب‌ها و... می‌توان با اعمال مدیریت مناسب و کارشناسی شده و رعایت حقابه تالاب، رویشگاه جنگلی یا دیگر مسائل محیط زیست را دوباره احیا کرد.

در این میان نمی‌توان برای حل فرونشست زمین کاری از پیش برد. فرونشست زمین، اراضی را به زمین‌های مرده تبدیل می‌کند. هم اکنون کشور ما با بحران‌های جدی رو‌به‌رو شده است. باید دانست که این بحران محیط زیستی فقط شامل مناطقی در استان فارس، تهران، اصفهان، خراسان، کرمان، یزد و... نمی‌شود، بلکه این پدیده باعث بحران محیط زیستی در دامنه سهند و سبلان نیز شده است. همچنین در منطقه خان میرزا در استان چهارمحال‌و بختیاری نیز با پدیده فرونشست و خشکی زمین مواجه هستیم. همچنین در خلیج‌ فارس، دریای عمان و استان هرمزگان نیز این پدیده به‌شدت بیداد می‌کند. همچنین در علی آباد کتول در استان گلستان و سواحل مازندران با پدیده فرونشست زمین روبه‌رو هستیم. این مساله نشان می‌دهد که هیچ منطقه امنی در کشور وجود ندارد.

پدیده فرونشست زمین به این معناست که ایرانیان حقابه هزار ساله آبی که در طول نسل‌های متمادی ذخیره شده را در طول ۳۰ سال اخیر برداشت کرده‌اند. در میان اراضی که با پدیده فرونشست زمین مواجه هستند، باید گفت که تهران وضعیت بحرانی دارد، چون تهران بعد از استان فارس نامناسب‌ترین وضعیت را دارد. بر اساس گزارش‌های سازمان زمین شناسی سالانه ۳۶ سانتی‌متر فرونشست زمین در منطقه شهریار و در معین آباد نیز تا ۲۵ سانتی‌متر فرونشست زمین اتفاق می‌افتد. برای مثال هم‌اکنون دیوار بسیاری از منازل در شهر ری ترک برداشته و درها بسته نمی‌شود. وضعیت فرونشست زمین در تهران به مرحله بحرانی رسیده است.

در منطقه وردآورد تا استادیوم آزادی نیز در ۱۰ سال اخیر بین هفت تا ۱۷ متر شاهد فرونشت زمین بودیم. برای حل این مساله محیط زیستی نمی‌توان اقدامی انجام داد، بلکه در این شرایط نباید اجازه داد تا این روند پیشرفت داشته باشد. طرح‌های تعادل بخشی باید در اسرع وقت اجرا شود و سفره‌های آب زیر زمینی را تقویت کرد. در این اراضی می‌توان به سراغ کسب و کارهایی رفت که کمترین مصرف آب همچون صنعت هایتک را دارد. همچنین می‌توان از انرژی‌های خورشیدی، توسعه زیرساخت‌های لازم برای گردشگری و... را ایجاد کرد. در صورت هر گونه کم توجهی یا بی‌توجهی به فرونشست زمین دیگر جایی برای سکونت در ایران باقی نمی‌ماند.

زهرا سلیمانی