ایران، رتبه سوم در مصرف شیشه

روزی که «ناگا یوشی» شیمیدان بزرگ ژاپنی شیشه را کشف کرد شاید از اثرات کشنده و مهلک این ماده‌ روانگردان بی‌خبر بود. شیشه بازار خوبی دارد؛ برای سوداگران‌مرگ چه تفاوت دارد شیشه بفروشند و در پی آن مصرف‌کنندگان را دچار عوارضی مانند ارتکاب به قتل‌های دلخراش و دردناک، توهمات آزاردهنده، بی‌خوابی، پرخاشگری‌های مداوم، بدبینی و افسردگی کنند یا معتادان در اثر استفاده از مواد‌سنتی، خمار و خانه‌نشین شوند. به گفته قائم‌مقام دبیرکل ستاد مبارزه با مواد‌مخدر از رتبه دوم مصرف شیشه به رتبه سوم رسیده‌ایم. تصور آنکه در میان ۱۹۶ کشور دنیا رتبه‌سوم مصرف شیشه را داریم، تکان‌دهنده است. باتوجه به اثرات مهلک و برگشت‌ناپذیر مصرف‌شیشه نیاز است مسئولان ذی‌ربط هرچه سریع‌تر نسبت به مصرف این ماده‌مخدر در میان اقشار مختلف جامعه دست به کار شده و شیوه‌های علمی و کارشناسی‌شده را بیش از پیش به کار بگیرند.

جوانی گوهر نابی است که اعتیاد آن را به منجلاب تباهی می‌کشاند، سال‌هاست از مضرات و معایب وحشتناک و غیرقابل‌ بازگشت و باور اعتیاد می‌گوییم، اما هرساله آمار معتادان نجومی‌تر می‌شود. مسئولان بیکار ننشسته‌اند، موانع مبارزه با موادمخدر بسیار زیاد است و شمردن آنها با انگشتان دست امکان‌ناپذیر است. دلایل مختلف غیرارادی بروز اعتیاد دلیلی بر بی‌توجهی مسئولان و مردم به این معضل خانمان‌برانداز نیست؟ سهم من یا شما از کاهش اعتیاد چیست؟ سال‌هاست از سهم مسئولان و دولت می‌گوییم اما آگاهی شهروندان، قدرت عمل و اختیار آنها در مقابله با اعتیاد چه میزان است؟ قطعا اگر تمام کاسه و کوزه‌ها را بر سر مسئولان و دولت بشکنیم ایده راحت و بهتری است، اما بهتر برای که؟ برای جامعه‌ای که سال‌هاست بار سنگین و نفسگیر اعتیاد را به دوش می‌کشند؛ قطعا هیچ‌جامعه‌ای از گسترش اعتیاد در جامعه خود سود نمی‌برد. بنابراین « سهم من از پیشگیری اعتیاد» چقدر است؟

گام اول پیشگیری است

قائم‌مقام دبیرکل ستاد مبارزه با مواد‌مخدر با بیان اینکه بهتر بود مجلس قبل از اینکه به بحث قاچاقچیان ورود پیدا کند، به پیشگیری بپردازد، ادامه داد: زمانی در مصرف ماده‌مخدر شیشه رتبه دوم جهان را داشتیم، اما امروز این رتبه به سوم رسیده است. در سال ۲۰۰۶ جهان ۲۰۸‌میلیون مصرف‌کننده مواد مخدر داشت که این میزان در پایان سال ۲۰۱۵ به ۲۵۵‌میلیون رسیده است. سردار علی مویدی با بیان اینکه میانگین نرخ شیوع اعتیاد در ایران از ۵/۳۹‌درصد کمتر است، افزود: در سال‌های ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۷ بیش از ۳۴۵ نوع مواد روانگردان جدید در دنیا شناسایی شده است و در حال‌حاضر بیش از ۷۰۰ نوع مواد روانگردان در جهان وجود دارد.

او تصریح کرد: در سال ۲۰۰۱ حدود هفت‌هزار و ۶۰۶ هکتار زمین در افغانستان زیر کشت رفته بود که این میزان در سال ۲۰۱۷ به بیش از ۳۲۸‌هزار هکتار رسیده است و کشور‌ ما نیز که در کنار کانون تولید عظیم مواد مخدر قرار گرفته و قطعا از این افزایش کشت تاثیر می‌گیرد. مویدی گفت: در سال ۹۰ تحقیقی در کشور انجام شد و مشخص کرد که در ایران ۶/۹‌درصد مصرف‌کننده وجود دارد، اما این میزان در سال ۹۴ به ۵/۳۹‌درصد رسید. قائم مقام دبیرکل ستاد مبارزه با مواد مخدر با اشاره به برنامه‌های این ستاد در سال ۹۷ گفت: تلاش شده تا اقدامی متمرکز بر علم درباره اعتیاد انجام شود؛ امروز تمرکز بر اجتماعی کردن مبارزه با مواد‌مخدر مدنظر ما است. مویدی خاطرنشان کرد: اقدامات پیشگیرانه برای مقابله با اعتیاد افزایش یافته و در سطح محلات، مدارس و نیروهای‌مسلح آموزش داده شده است. او با اشاره به اینکه در سال ۱۹۶۱ قانون مبارزه با مواد‌صنعتی در سازمان ملل وضع و در سال ۱۹۷۱ تکمیل شد، افزود: از آن زمان تاکنون هنوز مجلس نتوانسته قانونی را تکمیل کند.

گزارش‌عملکرد بس است، ارزیابی کلان کنید

یک کارشناس اعتیاد در گفت‌وگو با «آرمان» با اشاره به لزوم تفکیک مصرف موادمخدر صنعتی و روانگردان‌ها از یکدیگر، می‌گوید: مصرف موادمخدر و روانگردان دو موضوع جداگانه است، در موردمصرف موادمخدر متاسفانه رتبه اول مصرف را داریم اما در مورد روانگردان‌ها وضعیت به‌گونه‌ای دیگر است. سعید صفاتیان می‌افزاید: بر اساس آمار سال ۹۱ نشان می‌دهد که ۲۵‌درصد از مصرف‌کنندگان مواد در کشور مصرف‌کننده شیشه هستند، اما در سال ۹۵ این رقم به ۹درصد از آمار مصرف‌کنندگان موادمخدر در کشور رسیده است. در واقع ۱۵‌درصد از میزان مصرف شیشه کاهش یافته است. سوال این است که این اقدام خوب است یا بد. معتقدم این اقدام خوب است زیرا شیشه عوارض بیشتری به ویژه در زمینه اجتماعی و روانی نسبت به ماده‌مخدر تریاک دارد.

این ماده مخدر شخص را از بین می‌برد و هیچ‌کارکرد و عملکرد اجتماعی ندارد. او می‌افزاید: مصرف‌کنندگان تریاک اختلال عملکرد اجتماعی، رفتاری و شخصیتی ندارند، اما معتادان به شیشه دچار توهم، اضطراب و مشکلات روانی متعدد می‌شوند و از نظر خانوادگی، شغلی و اجتماعی دچار دردسرهای بسیاری می‌شوند. او خاطرنشان می‌کند: نیازمند ارائه برنامه‌های جدید در این حوزه هستیم. هدف ارائه برنامه‌های خارق‌العاده برای مبارزه با موادمخدر است، زیرا اگر با این شرایط و برنامه‌های فعلی قصد پیشروی داشته باشیم، آینده درخشانی در این حوزه نخواهیم داشت و دچار بحران در حوزه موادمخدر می‌شویم.

صفاتیان تاکید می‌کند: در وهله اول باید ارزیابی از فعالیت سیستم‌های مقابله با موادمخدر، کاهش تقاضا و برنامه بین‌المللی پیشگیری و درمان داشته باشیم. این ارزیابی به ما می‌گوید برنامه‌های ما به چه میزان موفق بوده است بر آنها سرمایه‌گذاری کنیم و برنامه‌های ناموفق را حذف کنیم. نظارت در حوزه موادمخدر باید قوی‌تر شود. صفاتیان خاطرنشان می‌کند: متاسفانه امروز اعتماد مردم نسبت به مبارزه با موادمخدر کم شده و این کاهش اعتماد از اجتماعی شدن برنامه کاهش اعتیاد جلوگیری می‌کند. او می‌افزاید:

اجتماعی کردن مبارزه با موادمخدر اقدام خوبی است، اما تا زمان وجود بی‌اعتمادی در میان مردم امکانپذیر نیست، زیرا مردم میزان مسئولیت خود را در این حوزه بالا نمی‌برند. صفاتیان می‌گوید: مدیریت در حوزه موادمخدر باید شجاعانه برنامه‌های جدید دهد، این برنامه‌ها باید قابلیت ارزیابی و اجماع نظر متخصصان را داشته باشند و به بازگویی مشکلات بسنده نکنند. او خاطرنشان می‌کند: برنامه‌های مبارزه با موادمخدر سالانه حدود ۴۰‌هزار‌میلیارد تومان به اقتصاد کشورمان ضرر وارد می‌کند و بودجه‌ای ۲۵۰‌میلیارد تومانی نیز برای آن داریم. این بودجه کم است اما می‌توان با آن کارهای بزرگی انجام داد. مدیران باید نقدپذیر باشند، میان ارزیابی‌های سیستم کارشناسی و واقعیت جامعه فاصله وجود دارد. در بند ۵۷ برنامه ششم توسعه به کاهش ۲۵‌درصدی اعتیاد در طی پنج سال توسط دولت اشاره شده است، اما برنامه‌های کنونی این ۲۵‌درصد را محقق نمی‌کنند، زیرا اکنون دچار رشد اعتیاد هستیم.

بنابراین رشد باید متوقف شود تا بتوان هرساله میزان اعتیاد را پنج‌درصد کاهش داد. در کمتر کشوری مانند ایران رئیس‌جمهور رئیس ستاد مبارزه با موادمخدر است؛ بنابراین نیازمند سیستم پیگیری دقیق مصوبات ستاد مبارزه با موادمخدر هستیم، زیرا اجرای مصوبات خوب این ستاد در استان‌ها دچار چالش است. موازی‌کاری و جزیره‌ای دیدن اعتیاد مشکلات زیادی در حوزه پیشگیری به وجود آورده است و باید سریع‌تر برنامه‌ها را با حجم و گستره زیاد اجرا کنیم. صفاتیان خاطرنشان می‌کند: دانش‌آموزان اطلاعات غیرواقعی درباره اعتیاد از فضاهای مجازی می‌گیرند و آموزش‌وپرورش وظیفه ارائه اطلاعات دقیق و بهتر را دارد. آموزش و پرورش، وزارت ارشاد و مطبوعات ارکان اصلی اطلاع‌رسانی به مردم هستند. صدا و سیما در حوزه اعتیاد تنها گزارش عملکرد می‌دهد و اجازه نقد و ارزیابی کلان از شرایط موجود در این رسانه داده نمی‌شود.

آرزو ضیایی