یا هنگام زلزله فرار از خانه‌ها ضروری است؟

محمدعلی نجفی، شهردار تهران، در اظهارنظری بعد از زلزله ٢/٥ ریشتری روزهای اخیر تهران یکی از نکات مثبت این اتفاق را چنین دانسته است: «زلزله دو نکته مثبت داشت، یکی این‌که به‌طور خیلی طبیعی یک مانور عملیاتی برای شهروندان تهرانی بود و شهروندان نشان دادند در کمال خونسردی و با سرعت می‌توانند خانه‌های خود را تخلیه کنند و در نقاطی که امنیت بیشتری دارد، مستقر شوند.»

اما آیا تخلیه‌ خانه‌ها و ماندن تمامی طول شب در خیابان، برای حفظ جان شهروندان تهرانی ضروری است؟

برای پاسخ به این سوال لازم است نکات فنی مهمی از نظام سازه‌ای ساختمان به اختصار تشریح شود.

ساختمان‌ها به لحاظ سازه‌ای به دو بخش عمده ماسونری یا دیوار باربر و اسکلتی قابل دسته‌بندی‌اند. سیستم‌های ماسونری که از دیوارهای باربر بهره می‌برند، در ساختمان‌های سه‌طبقه و کمتر به کار گرفته می‌شوند و در صورت استفاده از یک سیستم کلاف‌کشی مناسب در دیوارها و نصب شناژهای عمودی و افقی، می‌توانند در برابر زلزله و نیروهای جانبی (غیرثقلی) مقاوم باشند.

بسیاری از ساختمان‌های مسکونی یک تا سه طبقه دهه ٦٠ و پیش از آن با این سیستم سازه‌ای ساخته شده‌اند، لیکن به این دلیل که کمتر دارای شناژهای کلاف‌بندی در دیوارها هستند، به دلیل عدم پیوستگی اجزای باربر و سقف‌ها، در اغلب موارد در مواجهه با زلزله‌ای به نسبت قدرتمند ویران خواهند شد.

ساختمان‌های با تعداد طبقات بیشتر از سه طبقه که در غالب موارد دارای اسکلت (بتنی یا فولادی) هستند، در صورتی که از محاسبات و اجزای قابل قبولی برخوردار باشند، گرچه امکان آسیب دیدن بعضی اجزایشان در شرایط زلزله‌ای قدرتمند وجود دارد، لیکن به دلیل پیوستگی اجزای سازه‌ای، جان ساکنان خود را حفظ خواهند کرد.

بسیاری از مجتمع‌های مسکونی قدیمی و مهم تهران، ازجمله اکباتان، برج‌های سامان، آتی‌ساز، آ اس پ، ونک پارک و ... که در دهه پنجاه ساخته شده‌اند، شرایط مطلوبی از جهت اجزای سازه‌ای داشته و در زلزله احتمالی عملکرد خوبی در جهت حفظ جان ساکنانشان خواهند داشت. همچنین در بسیاری از ساختمان‌های اسکلتی دو دهه اخیر تهران، به دلیل وجود قوانین و نظارت‌های فنی سازمان‌های مسئول، اجزای سازه‌ای با حساسیت و توجه بسیار بیشتری نسبت به اجزای غیرسازه‌ای (دیوارهای جداکننده، شیشه‌ها و جداره‌ها) ساخته شده‌اند.

این به آن معنی است که این ساختمان‌ها (همچون مسکن مهر در سرپل ذهاب) در عین این‌که شاکله اصلی خود را در زلزله حفظ خواهند کرد، امکان تخریب اجزای غیرسازه‌ای‌شان، خاصه دیوارهای پیرامونی به سمت بیرون وجود دارد. در این شرایط خروج از این ساختمان‌ها هنگام زلزله بسیار خطرناک و مرگ‌آور خواهد بود و حتی باید هنگام زلزله از نزدیکشان فاصله گرفت؛ چراکه تا شعاع چند متری با ریزش قطعات بزرگ شیشه پنجره‌ها، مصالح جداره‌ها و نیز تأسیسات الحاقی به جداره‌ها (مثل کولرها و کوندانستورها) جان عابران و نیز کسانی که اقدام به خروج از آنها کرده‌اند را تهدید خواهد کرد.

حال آن‌که ماندن در این ساختمان‌ها و استقرار در محل‌های امن داخل، می‌تواند خطر آسیب از زلزله را به حداقل رساند.  به این‌ترتیب، باید گفت توصیه درستی که در روزهای اخیر هرگز شنیده نشد این است: «لازم است شهروندان با مراجعه به متخصصان ساختمان، از شرایط ایمنی ساختمانی که در آن ساکن هستند ارزیابی قابل اطمینانی به دست آورند.

در صورتی‌که ساختمانی که در آن ساکنید از مقاومت مناسبی در برابر زلزله برخوردار است، خروج از آن هنگام زلزله می‌تواند شما را به شرایط خطر بیشتر برساند و با سقوط اجسام ریز و درشت از جداره ساختمان‌های شهر آسیب ببینید، درحالی‌که ماندن در یک ساختمان مقاوم در برابر زلزله، برای شما و خانواده‌تان خطری در پی نخواهد داشت، به این‌‌ترتیب مدیریت و امدادرسانی پس از زلزله هم به‌مراتب بهتر انجام خواهد شد.»

 مصطفی مصطفی‌زاده