قانون اساسی مانع دخالت نظامیان در انتخابات

در قوانين نيروهاي مسلح عضويت در احزاب و مداخله در امور سياسي له جريانات موجود نيز منع و حتی جرم‌انگاري شده است نظامیان در هر کشور مسئول برقراری امنیت و نگهداری از مرزهای کشور خود هستند. اغلب افرادی که وارد مشاغل نظامی و امنیتی می‌شوند باید به هیچ‌ دسته، حزب یا گرایش سیاسی وابستگی نداشته باشند. این قانون مربوط به تمام کشورهاست و به کشور خاصی اطلاق نمی‌شود. در ایران همانند دیگر کشورها این ممنوعیت دخالت در زمان انتخابات هم برای نظامیان درنظر گرفته شده، به‌طوری که قانون صراحتا ورود و دخالت نظامیان به کارزار انتخابات را ممنوع کرده است. براساس ماده٤٠ قانون مجازات جرایم نیروهای مسلح عضویت کارکنان نیروهای مسلح در سازمان‌ها، احزاب و جمعیت‌های ‌سیاسی و مداخله یا شرکت یا فعالیت آنان در دسته‌بندی‌ها و مناقشه‌های سیاسی و ‌تبلیغات انتخاباتی ممنوع است و مرتکبان به ٦ ماه تا ٣‌سال حبس محکوم می‌شوند، در هرحال ادامه خدمت یا رهایی این‌گونه افراد از خدمت به عهده هیأت‌های رسیدگی به‌ تخلفات نیروهای مسلح است.

همان‌طور که در قانون آمده این موضوع خلاف است و برای آن مجازاتی درنظر گرفته شده است. البته باید توجه داشت که پیش از تصویب این قانون هم در قوانینی مانند قانون انتخابات ریاست‌جمهوری و مجلس شورای اسلامی و هم طبق سخنان امام خمینی و رهبر معظم انقلاب اسلامی افراد نظامی از مداخله در امور سیاسی و انتخابات منع شده‌‌اند. با توجه به نزدیک‌شدن به انتخابات، اواخر مهر ماه‌سال گذشته رهبر معظم انقلاب اسلامی در اجرای بند یک اصل ۱۱۰ قانون اساسی، سیاست‌های کلیات انتخابات را که پس از مشورت با مجمع تشخیص مصلحت نظام تعیین شده است، ابلاغ کردند که در بند ١٦ این ابلاغ‌نامه بر‌ ممنوعیت ورود نیروهای مسلح، قوای سه‌گانه اعم از وزارتخانه‌ها و دستگاه‌های تابعه آنها، دستگاه‌های اطلاعاتی و امنیتی، سازمان‌ها، نهادها و شرکت‌های دولتی و نهادهای عمومی در دسته‌بندی‌های سیاسی و جناحی انتخاباتی و جانبداری از داوطلبان تاکید شده است.

منع ورود و دخالت نظامیاندر سیاست و انتخابات

صحیفه امام، جلد ١٦، ص ١١٠ و ١١١: «من عرض می‌کنم به همه این قوا و به فرماندهان این قوا که این افراد در هیچ‌یک از احزاب سیاسی، در هیچ یک از گروه‌ها وارد نشوند. اگر ارتش یا سپاه پاسدار یا سایر قوای مسلحه در حزب وارد بشود، آن روز باید فاتحه آن ارتش را خواند، در حزب وارد نشوید، در گروه‌ها وارد نشوید، اصلا تکلیف الهی- شرعی همه شما این است که یا بروید حزب یا بیایید ارتش باشید، مختارید از ارتش کناره‌گیری کنید بروید در حزب، میل خودتان، اما هم ارتش و هم حزب معنایش این است که ارتشی باید از ارتش‌اش دست بردارد، بازی‌های سیاسی باید توی ارتش هم وارد بشود، در هر گروهی که وارد هستید، باید از آن گروه جدا بشوید. ولو یک گروهی است که بسیار مردم خوبی هم هستند، ولو یک حزبی است که بسیار حزب خوبی هست.

لکن اصل واردشدن در حزب برای ارتش، برای سپاه پاسداران برای قوای نظامی و انتظامی وارد شدنش جایز نیست، به فساد می‌کشد اینها را و من عرض می‌کنم که کسانی که در رأس ارتش هستند و کسانی که در رأس سپاه پاسدارن هستند، موظف هستند که ارتش را و سپاه را و سایر قوای مسلح را از احزاب کنار بزنند و اگر کسی در حزب هست، باید او را از ارتش بگیرید یا در آن‌جا یا در این‌جا و همین‌طور سپاه پاسدارن و همین‌طور سایر قوای مسلح باید وارد در جهات سیاسی نشوند تا انسجام پیدا بشود. اگر وارد بشود بالاخره به هم خواهید زد خودتان را و بالاخره در مقابل هم خواهید ایستاد و نظام را به هم خواهید زد و اسلام را تضعیف خواهید کرد، تکلیف همه شما این است که با هم باشید بدون این‌که در یک حزب یا در گروهی وارد شده باشید، هر گروهی می‌خواهد باشد، باید شما مستقل بدون این‌که پیوند به یک گروهی داشته باشید مستقل باشید و از حزب‌ا... تعالی شانه.  صحیفه امام، ج ١٩، ص ١١و ١٢: همه دنیا که دنبال این هستند که ارتش‌شان از امور سیاسی کنار باشد آنها یک چیزی می‌فهمند که می‌گویند این را؛ ما که می‌خواهیم که سپاه و ارتش جندا... باشند و دسته‌بندی نداشته باشند و جهات سیاسی را کنار بگذارند برای این‌که اگر جهات سیاسی و مناقشات سیاسی در سپاه رفت و در ارتش رفت، باید فاتحه این سپاه و ارتش را ما بخوانیم.

برای سپاهی‌ها جایز نیست که وارد بشوند به دسته‌بندی و آن طرفدار آن یکی، آن یکی طرفدار آن یکی، به شما چه ربط دارد که در مجلس چه می‌گذرد؟ در امر انتخابات باز هم به من اطلاع دادند که بین سپاهی‌ها باز صحبت هست، خوب انتخابات در محل خودش دارد می‌شود، جریانی دارد، به سپاه چه کار دارد که آنها هم اختلاف پیدا بکنند، برای سپاه جایز نیست این، برای ارتش جایز نیست این. سپاهی را از آن تعهدی که دارد، از آن مطلبی که به عهده او است باز می‌دارد و همین‌طور ارتش را.

صحیفه امام، جلد ١٨، ص ٤٥: باید سعی کنید جهات سیاسی در سپاه وارد نشود، که اگر افکار سیاسی وارد سپاه شود، جهات نظامی آن از بین می‌رود، همیشه به سپاه سفارش کنید که آنان خودشان را یک جنگنده خدمتگزار مردم بدانند.

از امور مهمی که باید تمام نیروهای مسلح از آن پیروی کنند و اغماض از آن به هیچ‌وجه نمی‌توان کرد و باز هم تذکر داده‌ام، آن است که هیچ‌یک از افراد نیروهای مسلح، چه رده‌های بالا یا پایین در حزب و گروهی با هر اسم و عنوان نباید وارد شوند، هرچند آن حزب و گروه صددرصد و به جمهوری اسلامی وفادار باشند و هر کس در یک حزب و گروه وارد شد باید از ارتش و سپاه و سایر قوای انتظامی و نظامی و قوای مسلح خارج شود و فرماندهان و مسئولان موظف هستند که هر کس در یکی از احزاب یا گروه‌های سیاسی یا دینی وارد شد به او تذکر دهند که از حزب یا گروه‌ها یا سازمان خارج شود. اگر تخلف کرد او را از ارتش یا دیگر قوای مسلح اخراج کنند و همه افراد موظفند چنین اشخاصی را به فرماندهان معرفی کنند. باید توجه داشته باشند که ورود قوای مسلح در احزاب و گروه‌ها و سازمان‌ها، پایه قوای مسلح را متزلزل خواهد کرد و غفلت از این امر موجب پیگردخواهد بود.

دلایل حقوقی منع دخالت نظامیاندر عرصه سیاست

دکتر علی نجفی‌توانا، حقوقدان و عضو هیأت‌مدیره کانون وکلای مرکز در گفت‌وگو با «شهروند» از دلایل حقوقی منع دخالت نظامیان در عرصه سیاست و کارزار انتخاباتی می‌گوید: نظامیان در هر کشور حافظ امنیت و استقلال کشور و مرزهای کشور در مقابل حملات و تهاجم و تهدیدات کشورهای خارجی هستند. اصولا در یک نظام سیاسی موفق نیروی نظامی تضمین امنیت و استقلال سیاسی و ارضی و اقتصادی یک کشور تلقی شوند. بر همین اساس اگر اقتدار سیاسی را امانت ملت تلقی کنیم، افرادی که در این لباس در سمت‌های مربوطه انجام وظیفه می‌کنند باید آن را صرفا در رابطه با مصالح عمومی کشور به کار برند و طبق ضوابط از اوامر بالاترین مقام کشور براساس مصوبات ملت و مجلس از این اقتدار و قدرت استفاده کنند.

به عبارت روشن‌تر در کشورهایی که نیروهای نظامی به جای حفظ مرزهای کشور و امنیت خارجی در مسائل داخلی دخالت کنند و از این امانت برای پیشبرد اهداف فرماندهان یا جناح‌ها بهره ببرند، مسلما نیروهای نظامی به‌جای انجام وظایف نظامی تحت‌تاثیر سیاست با نوعی سیاست‌زدگی مواجه خواهند شد و قطعا از این لحظه به بعد، دیگر در خدمت اهداف عمومی کشور نبوده، بلکه در اختیار جناح‌ها و نیروهای سیاسی خاصی قرار خواهند داشت و این‌جاست که ما ارتشی سیاسی خواهیم داشت که با هرگونه موانعی که اقتضا کند، مداخله کرده و به نوعی برخلاف اصول دموکراسی از امکانات ملت سوءاستفاده خواهد شد. این حقوقدان در ادامه افزود: ما بارها در دنیا دخالت غیرموجه نظامیان و سیاسی‌شدن آنها را ملاحظه کرده‌ایم. نظامیان جز وظیفه نظامی‌گری حق دخالت در سایر امور را نخواهند داشت، در غیراین‌صورت نظامیان آلوده به قدرت و ثروت به‌تدریج سلامت و مدیریت مستقل خود را از دست خواهند داد، زیرا عامل زور و زر، عامل فسادآوری است که هر نظامی که وارد آن شد، قطعا به‌جای خدمت در راستای امنیت فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و ارضی کشور وارد تحرکات و فعالیت‌های سیاسی و اقتصادی و جناحی خواهد شد، قطعا اهداف اصلی از نظر دور مانده یا تضعیف خواهند شد.

این استاد دانشگاه ادامه داد: برمبنای چنین استدلالی است که در دنیا معمولا نظامیان مستقل و امانتدار وارد فعالیت‌ها و امور سیاسی نشده و به‌ویژه در مورد انتخابات با دوراندیشی یا موضع‌گیری علیه یا له شخص دیگر به نفع جناح یا  ضدجناح دیگر خودداری می‌کنند. در چنین صورتی معمولا زمانی‌که نتیجه انتخابات مشخص شد، فرمانده واقعی نظامیان، منافع ملی خواهد بود تا این جناح یا جناح دیگر.

نجفی‌توانا در انتها با اشاره به سیاسی‌نبودن نظامیان کشورمان افزود: خوشبختانه از اوایل انقلاب اسلامی با موضع‌گیری روشن رهبری و همچنین با استفاده از روح قانون اساسی و قوانین عادی و با عنایت به تبعات منفی انتخابات نظامیان خوشبختانه این تفکر مورد حمایت قرار گرفته که نظامیان به صورت آشکار یا پنهان نباید از توانمندی سیاسی، نظامی و اقتصادی خود به نفع یا ضرر جناح دیگر موضع‌گیری کرده و باید به‌گونه‌ای عمل کنند که این شائبه ایجاد شود که نظامیان کشور از یک طیف خاصی حمایت می‌کنند. شاید به دلیل چنین احتیاط و سیاستی بوده که تا امروز به‌صورت آشکار بعد از انتخابات این تفکر شکل گرفته که نظامیان برای جلوگیری از شائبه و سیاست‌زدگی بهتر است که در امور سیاسی به‌ویژه انتخابات دخالتی نکرده و از حمایت نامزدها خودداری کنند، زیرا امانتی که مردم به دست آنها داده‌اند، جز برای منافع آنها نباید استفاده شود.

نظامی‌ها نمی‌تواننددر انتخابات دخالت کنند

مرحوم آیت‌ا... هاشمی‌رفسنجانی در اظهارنظری در رابطه با حضور نظامیان در انتخابات گفته بود: «در قانون اساسی صراحتا آمده است که نظامی‌ها نمی‌توانند در انتخابات دخالت کنند. آن سند، یعنی سیاست‌های کلی انتخابات هم در حدود قانون اساسی نوشته شده که باید این‌گونه باشد. البته این به ضرر نظامی‌ها نیست، این درست مطابق با آن مسئولیتی است که یک نظامی دارد. نظامیان می‌خواهند از نظام دفاع کنند یا در جنگ‌ها از کشور دفاع کنند یا در داخل وظایف دیگری دارند که مربوط به نظام است و در خدمت کل مردم هستند. باید به گونه‌ای رفتار کنند که همه‌ مردم از سلایق و گرایش‌های سیاسی داخل انقلاب و نظام به آنها اعتماد داشته باشند و حمایت‌شان کنند و همراه‌شان باشند و آنها را دوست داشته باشند. این بهترین حالت برای نظامی‌هاست. اگر وارد دسته‌بندی‌ها شوند، بالاخره نصف مردم طرف مقابل هستند و آنها رقیب می‌شوند. وقتی که رقیب شدند، دیگر نمی‌توانند آن وظیفه‌ نظامی خودشان را که سربازی و جانبازی است، به خوبی انجام دهند، یعنی اسم نظامی «سرباز» است، یعنی سرشان را برای کشورشان در طبق اخلاص می‌گذارند و وارد می‌شوند. به نظرم این به نفع نظامی‌هاست که محبوب بمانند و در مسائل اختلافی جامعه بی‌طرف باشند. وظایفی که دارند گاهی تداخل پیدا می‌کند و آنها باید وظیفه خودشان را انجام بدهند. این سیاست‌ها به نفع آنها نوشته شده و به نفع نظام هم است. به اعتقاد مرحوم ‌هاشمی «یک عده از بسیجی‌ها هستند که بسیج معمولی و غیرنظامی هستند. بعضی از بسیجی‌ها مسلح هستند و می‌خواهند کار نظامی هم بکنند. اینها با هم تفاوت دارند. آنهایی که کارهای معمولی می‌کنند، حالات دیگری دارند، ولی نباید پشتوانه‌ نظامی داشته باشند. اگر بنا باشد که به‌خاطر اتصال به نظامی‌ها بخواهند وارد شوند، این درست نیست و اینها باید در قوانین بیاید. این مقداری که در سیاست‌های کلی آمده، برای قوانین زمینه‌ خوبی درست می‌کند».

منع ورود نیروهای مسلح به سیاست

جز فرموده بنيانگذار جمهوري اسلامي كه صراحتا فرمودند: «به‌ همه این قوا و به فرماندهان این قوا که این افراد در هیچ‌یک از احزاب سیاسى، در هیچ‌‏یک از گروه‌ها وارد نشوند. اگر ارتش یا سپاه پاسدار یا سایر قواى مسلحه در حزب وارد بشود، آن روز باید فاتحه آن ارتش را خواند. در حزب وارد نشوید، در گروه‌ها وارد نشوید اصلا. تکلیف الهى- شرعى همه شما این است که یا بروید حزب یا بیایید ارتش باشید.» و نيروهاي مسلح را از جهت‌گيري و ورود به مسائل سياسي منع كرده بودند. اصول متعدد قانون اساسي از جمله ١٤٣، ١٤٨و ١٥٠ نيز ضمن احصاي وظایف نيروهاي مسلح كه اهم آن پاسداري از مرزهاي كشور و حفظ نظم و امنيت است، اشاره‌اي به امكان حضور نظاميان در جريانات سياسي و ازجمله انتخابات نشده است. مثلا اصل يكصدوچهل‌و‌سوم قانون اساسي در مقام بيان وظيفه ذاتي ارتش جمهوري اسلامي اعلام مي‌دارد: «ارتش جمهوري اسلامي ايران پاسداري از استقلال و تماميت ارضي و نظام جمهوري اسلامي كشور را برعهده دارد».

مضاف بر آن در قوانين نيروهاي مسلح عضويت در احزاب و مداخله در امور سياسي له جريانات موجود نيز منع و حتی جرم‌انگاري شده است. البته قطعا جهت اجراي انتخابات و برقراري نظم، حضور نيروهاي نظامي و انتظامي لازم است، ولي اين حضور بايد فقط در همين چارچوب و بدون جهت‌گيري حزبي و سياسي باشد.

ماده ٢٤ انتخابات در اين خصوص اعلام مي‌دارد كه نيروهاي نظامي و انتظامي حق دخالت در اجراي انتخابات را نداشته و تنها وظيفه حفظ نظم و امنيت در انتخابات را دارند. ضمنا مستند به ماده ٤٠ قانون مجازات نيروهاي مسلح، هر گونه عضويت يا مداخله در امور سياسي، احزاب و... جرم بوده و مجرم به ٦ماه تا دو‌سال حبس محكوم خواهد شد. ماده ٤٧ اساسنامه سپاه پاسداران نيز نيروهاي سپاه را تابع مقام ولايت فقيه دانسته و هرگونه گرايش سياسي به احزاب و جريان‌هاي سياسي يا ايفاي نقش خود سپاه به‌عنوان حزب سياسي را منع كرده و بر حفظ استقلال سپاه از جريان سياسي تاكيد کرده است. تمام اين موارد مفيد اين معناست كه نيروهاي مسلح اعم از نظامي و انتظامي و سپاه و بسيج حق هيچ‌گونه دخالت در امور سياسي و حزبي و انتخاباتي را نداشته و بايد به وظيفه اصلي مصرح خود در قانون اساسي و اساسنامه‌هاي خود بپردازند و اين قبيل مداخله‌ها مي‌تواند جرم بوده و باعث مجازات مرتكب يا مرتكبان شود.