روی خوش محیطزیست به عصرکرونا در دوره پساکرونا هم ادامه پیدا می کند؟
« کرونا» زندگی میلیاردها نفر در دنیا را مختل کرده و تا کنون بیش از یک میلیون شهروند در کشورهای مختلف را مبتلا کرده ولی همین ویروس مرگبار برای کره زمین- محیط زیست - منشأ تحولات مثبت شده است. بررسی های سازمان های معتبر پایشگر محیط زیست نشان می دهد آلودگی هوا (Air pollution) در کشورهای گوناگون تقلیل پیدا کرده و پیش بینی می شود در امسال غلظت ذرات معلق افت کند.« سرنوشت محیط زیست در پساکرونا» در دو سناریو پاسخ داده شده است.
کره زمین پس از « کرونا»
ویروس« کووید- ۱۹» برای میلیاردها نفر از مردم جهان، نقش قاتل نامرئی آماده حمله را بازی می کند و تا کنون جان ده ها هزار نفر از مردمان کشورهای مختلف را گرفته است ولیکن همین« کرونا» از همان روزهای نخست شیوع در کشور چین، در کنار ضربه مهلک به انسانها ، نقش مثبت برای زمین( محیط زیست ) بازی کرد.ویروس کرونا از دو مسیر سبب شده« آلودگی هوا » و همینطور پیامدهای زیست محیطی این بحران قدیمی در آسمان کلان شهرهای جهان، اکنون« فروکش» کند و نفس شهرها تازه شود.
این بازی دوجانبه کرونا – ضربه مهلک به انسانها از یکسو و از طرف دیگر نجات محیط زیست از آلودگی- در شرایط فعلی به علت تهدید فراگیر جان انسان ها آنقدر مورد توجه عمومی قرار ندارد به طوریکه تمامی مردم جهان به صورت متعارف روی نقش منفی این ویروس متمرکز شده اند. ولی بررسی هایی که در پنج کشور آمریکا، انگستان، سوئد، سوئیس و ژاپن در این مورد انجام گردیده است ، نشان می دهد:کاهش فعالیت های صنعتی و همینطور رفت و آمدهای درون شهری ناشی از قرنطینه (Quarantine) خانگی تحت‌تأثیر کرونا (corona) سبب شده غلظت ذرات آلاینده در هوای شهرهای دارای سابقه آلودگی به صورت محسوس تقلیل پیدا کند.
کارشناسان محیط زیست این پدیده- کاهش آلودگی هوا - را یک اتفاق نادر در مقیاس معجزه توصیف می کنند و در عین حال در مورد ماندگاری این معجزه زیست محیطی دو فرضیه را مطرح می کنند. در قالب فرضیه اول این احتمال وجود دارد که سبک زندگی کرونایی مردم دنیا در عصر پساکرونا هم ادامه پیدا کند به این معنا که دورکاری ها و ترجیح مردم به زندگی بیشتر در خانه تا محیط بیرون با خواست خود مردم تداوم یابد. در این صورت کیفیت زیست در شهرها تا سطح قابل قبول افزایش پیدا می کند و دائمی می شود. اما در عین حال فرض دیگری هم وجود دارد مبتنی بر این که فورا با فروکش کردن موج ابتلا به کرونا و خلاصی دنیا از این ویروس مرگبار، ترددها و اقدامات ضد محیط زیست ( تولید گازهای آلاینده) از سر گرفته شود. با این حال پیش بینی می شود در سال جاری میلادی، غافلگیرکننده ترین رویداد جهانی تا الان – شیوع کرونا- میتواند غلظت ذرات آلاینده را در هوا تقریباً به اندازه آنچه در بحران اقتصادی ۲۰۰۸ کاهش پیدا کرد، کم کند.
در عرض چند ماه، جهان متحول شده است. موجودی که به چشم دیده نمی شود بشر مدعی را با تمام تجهیزات فوق پیشرفته خود به زانو درآورده است. تا به حال ده ها هزار نفر در اثر ابتلا به ویروس« کووید- ۱۹» جان باخته اند، بیش از یک میلیون نفر بیمار شده اند و زندگی میلیاردها نفر دیگر که هنوز این بیماری را نگرفته اند، کاملا تغییر کرده است. اجساد در بیمارستان های شهر نیویورک آمریکا – کشوری که در گزارش ۲۰۱۹ در جایگاه آماده ترین کشورها برای مبارزه با بیماری های واگیر در جایگاه نخست قرار داشت – انباشته شده و با کانتینرهای نظامی برای گورهای دسته جمعی جابجا می شوند.
خیابان های شهر ووهان چین، که نخستین مورد ابتلا در آن شناسایی شد، بعد از قرنطینه سفت و سخت دولت اینک به صورت بیابان درآمده است. در ایتالیا شدیدترین محدودیت های مسافرتی از زمان جنگ جهانی دوم به اجرا گذاشته شده است. به دنبال لغو سفرها و نبود تقاضا، صنعت هوایی جهان زمینگیر شده است. تمام مراکز تفریحی- گردشگری لندن بسته و به مردم گفته شده در منزل های خویش بمانند. مردم در سرتاسر دنیا برای رعایت فاصله اجتماعی، خود را در منازل حبس کرده اند و مشاغل خود را بصورت مجازی و از راه دور انجام می دهند. تمام این محدودیت ها به خاطر کنترل گسترش ویروس کرونا جدید با نام« کووید- ۱۹» به اجرا درآمده است، هر روز امید میرود نرخ مرگ ومیر بیش از این بالا نرود. با این حال این محدودیت ها تبعات غیرقابل انتظاری داشته است.
به گزارش دنیای اقتصاد، با تعطیل شدن شبکه های حمل ونقل، صنایع و همینطور اکثر کسب وکارها، از ماه قبل انتشار گازهای گلخانه ای در کلان شهرهای جهان ناگهان کاهش چشمگیری یافته است. در قیاس با زمان مشابه سال قبل ، اقدامات مقابله با شیوع ویروس کرونا (corona) سطح آلودگی محیط زیست ( عمدتا آلودگی هوا ) را در نیویورک تا ۵۰ درصد تقلیل داده است. در چین با اجبار حکومتی برای در خانه ماندن، بسته شدن کارخانه ها و کاهش ۴۰ درصدی استفاده زغال سنگ در شش نیروگاه بزرگ این کشور، سطح آلاینده ها در شروع سال ۲۰۲۰ بیش از ۲۵ درصد کاهش یافت. طبق گزارش« وزارت زیست شناسی و محیط زیست » چین، در ۳۳۷ شهر این کشور تعداد روزهای با« کیفیت هوای خوب» نسبت به سال گذشته ۴/ ۱۱ درصد افزایش داشته است. در اقتصادهای بزرگ اروپایی نیز داستانی مشابه در جریان است:تصاویر ماهواره ای نشان میدهند انتشار گاز دی اکسید نیتروژن در آسمان مناطق شمالی ایتالیا در حال محو شدن است.
به گزارش خبرگزاری انگلیسی« بی بی سی»، تنها یک اتفاق نادر مانند تهدید ناگهانی این چنینی برای موجودیت بشر –کرونا- می توانست چنین تحولات مثبت گسترده ای را با این سرعت در محیطزیست در معرض فروپاشی ایجاد کند. در کنار ترس از مرگ ومیر ناشی از این بیماری، از زمان شیوع ویروس کرونا مشاغل زیادی از دست رفته یا فعالیت در آنها متوقف شده است، بقای میلیون ها کسب وکار با تهدید مواجه شده، فعالیت های اقتصادی تعطیل شده ، بازارهای سهام وارد مارپیچ نزولی شده و همزمان با کاهش انتشار کربن و ذرات آلاینده، قیمت نفت خام با سقوط به کف ۱۸ ساله خود به حدود ۲۰ دلار برای هر بشکه رسیده است.
این تحولات دقیقا در تضاد با چیزی است که بسیاری برای دهه ها خود را وقف دستیابی به آن کردند؛ تحت عنوان« اقتصاد پایدار و عاری از کربن.» تهدید جهانی این چنینی که قصد جان انسانها را کرده قاعدتا نباید روشی مطلوب برای ایجاد تغییرات زیست محیطی باشد. ولیکن یک مسئله جای بحث دارد؛ آیا کاهش قابل توجه آلاینده ها که ناشی از بحران کرونا ویروس است ماندگار خواهد بود؟ یا اینکه زمانی که این ویروس از جامعه جهانی رخت بر ببندد، انتشار گازهای آلاینده مجدد به سطحی میرسد که انگار این معجزه کوتاه در آسمان های تازه آبی هیچگاه رخ نداده است؟ کیمبرلی نیکولاس، دانشمند علوم پایدار در دانشگاه لوند سوئد، معتقد است یک چیز را باید در نظر داشت و این که علل متفاوتی امروز برای تقلیل آلاینده ها وجود دارد. به عنوان مثال ، بخش حمل ونقل را در نظر بگیرید که سهم ۲۳ درصدی از انتشار گاز کربن جهان دارد. این آلاینده ها در کوتاه مدت در کشورهایی که در آن ها اقدامات بهداشت عمومی به اجرا گذاشته شد – همچون ماندن در خانه – بخاطر کاهش سفرهای غیرضروری، تنزل شدید داشته است.
ما می دانیم تا زمانی که کاهش سفرهای ناشی از بیماری واگیر ادامه داشته باشد، انتشار گازهای آلاینده در سطوح پایین باقی خواهد ماند. منتها هنگامی که این محدودیت ها برداشته شوند چه اتفاقی می افتد؟ به گفته این پژوهشگر سوئدی، مسافرت های روزانه ای که در طول این اپیدمی انجام نشد – مثل رفت وآمد به محل کار – قرار نیست بعد از پایان بیماری انجام بگیرند؛ شما تصمیم ندارید رفت وآمدهایی که به محل کار نداشتید و از خانه کار کردید را جبران کنید. ولیک در خصوص دیگر سفرها چطور؟ آیا بعد از پایان محدودیت ها مردمی که برای مدت ها خود را در منازل محبوس کرده اند با شوری مضاعف راهی خیابان ها خواهند شد؟ کیمبرلی نیکولاس می گوید:« پیرامون هر دو حالت بحث هایی وجود دارد. در یک حالت امکان دارد مردمی که اینک از سفر پرهیز می کنند به ارزشمند بودن گذراندن وقت کنار خانواده و تمرکز بر اولویت های اصلی پی برده باشند.
این لحظه های بحرانی به خوبی معلوم کرد تا چه حد این اولویت ها اهمیت دارند و میتواند کمک کند مردم بیشتر به فکر سلامت، محیط خانه و خانواده، دوستان و ارتباطات خود باشند.» بدین ترتیب در‌صورتی‌که این تغییر در اولویت ها ادامه داشته باشد، می توانیم به تغییر پایدار سبک زندگی به شیوه عصرکرونا در پساکرونا امیدوار باشیم و همینطور به پایین ماندن همیشگی انتشار آلاینده ها فکر کنیم. اما یک حالت دیگر می تواند اتفاق بیفتد، و آن اینکه مردمی که مسافرت های راه دور خود را لغو کردند، برای انجام آنها در آینده برنامه ریزی کنند. از آنجا که سفرهای زمینی و هوایی اصلی ترین عامل انتشارهای گازهای آلاینده دنیا محسوب میشوند – با داشتن سهمی به ترتیب ۷۲ و ۱۱ درصدی از آلاینده های بخش حمل ونقل – در این حالت سطح آلودگی ها به سادگی می تواند به وضعیت قبل بازگردد.
البته نکته دیگری نیز وجود دارد. کورینه موزر، استاد علوم کاربردی دانشگاه زوریخ سوئیس در یک بررسی در سال ۲۰۱۸ نشان داد زمانی که مردم نمی توانند از خودرو شخصی خود استفاده کنند و در مقابل دسترسی رایگان دوچرخه برایشان فراهم می شود، پس از آن و هنگامی که مجدداً خودروها در اختیارشان قرار می گیرد، کمتر رانندگی می کنند. در سال ۲۰۰۱ نیز ساتوشی فوجی از دانشگاه کیوتو ژاپن در یک مطالعه به این نتیجه رسید زمانی که معابر شهری بسته و رانندگان مجبور به استفاده از حمل ونقل عمومی میشوند ، اتفاقی مشابه رخ می دهد:با بازگشایی خیابان ها، رانندگان پیشین استفاده از حمل ونقل عمومی را ترجیح می دهند.
تجارت تاریخی
این بار اول نیست که سطح آلاینده کربن دی اکسید جو زمین از یک اپیدمی متأثر شده است. تجارب تاریخی این را نشان میدهد که شیوع بیماری رابطه مستقیم با کاهش آلاینده ها دارد، حتی در دوران پیش از صنعتی شدن. جولیا پانگراتز، پروفسور جغرافیای طبیعی و سیستم های استفاده از زمین در دانشکده جغرافیا دانشگاه مونیخ آلمان با اندازه گیری حباب های به دام افتاده در کوه های یخ باستانی نشان می دهد در اپیدمی هایی همچون مرگ( طاعون) سیاه در قرن ۱۴ میلادی در اروپا و شیوع بیماری آبله در آمریکای جنوبی به دنبال ورود نخستین اسپانیایی ها به این منطقه، سطح کربن دی اکسید جو کاهش یافت.
تغییرات رخ داده در آن هنگام ناشی از نرخ بالای مرگ ومیر بیماری و نسل کشی آمریکایی های بومی بود. یافته سایر مطالعات هم می گوید به دنبال آن مرگ ومیرها، مقیاس گسترده ای از زمین های زراعی رها شد و با رشد حیات وحش، مقدار زیادی از کربن دی اکسید هوا جذب می شد. در این رابطه بنظر نمی رسد در حال حاضر مرگ ومیر ناشی از ویروس کرونا به اندازه موارد قبلی باشد و تغییری مشابه در استفاده از زمین ایجاد شود. در عوض می توان انتظار داشت اثرات زیست محیطی ناشی از آن مشابه حوادث اخیر جهان مانند بحران مالی ۲۰۰۸ باشد. پانگراتز با طرح این فرضیه می گوید:« در بحران ۲۰۰۸ برای یک سال انتشار آلاینده های جهان کاهشی چشم‌گیر داشت.»
در آن سال کاهش انتشار گاز های آلاینده عمدتا ناشی از توقف فعالیت های صنعتی بود، بخشی که انتشار کربن آن تقریباً به اندازه بخش حمل ونقل است. به همراه بخش های تولیدی و ساخت وساز، پروسه های صنعتی سهمی ۴/ ۱۸ درصدی از انتشار گازهای آلاینده جهان دارد. در سقوط مالی ۲۰۰۹- ۲۰۰۸ مجموع سطح آلاینده های جهانی( غلظت ذرات و حجم گازها) کاهش ۳/ ۱ درصدی را تجربه کرد. یک سال بعد از آن اما در سال ۲۰۱۰ به دنبال روند رو به بهبود اقتصادها، انتشار آلاینده ها با بازگشت به روند افزایشی، بالاترین رکوردهای تاریخی را به ثبت رساند.
استاد دانشگاه مونیخ آلمان در این رابطه می گوید:« شواهدی وجود دارد که اثرات زیست محیطی ویروس کرونا رفتاری مشابه با بحران ۲۰۰۸ دارد. مثلا استدعا برای تولیدات نفتی، فولادی و دیگر فلزات بیش از سایر محصولات تحلیل رفته است.» به اعتقاد این پژوهشگر حوزه محیط زیست ، یکی دیگر از عواملی که میتواند در اثرات زیست محیطی ویروس کرونا نقش داشته باشد، ماندگاری این ویروس است:« پیش بینی این اثرات سخت است. اگر بیماری کرونا (corona) تا آخر سال جاری میلادی ادامه داشته باشد می توانیم شاهد کاهش سطح دستمزدها و ضعف تقاضای مشتریان باشیم.
بدین ترتیب سطح تولیدات مواد اولیه مثل سوخت های فسیلی و فلزات امکان دارد به این زودی ها در مسیر رونق قرار نگیرد.»« سازمان همکاری اقتصادی و توسعه (OECD) » پیش بینی کرده است برغم این که ویروس کرونا میتواند رشد اقتصادی را تا نصف کاهش دهد، اما اقتصاد جهانی همچنان می تواند عملکردی مثبت در ۲۰۲۰ داشته باشد. حتی با وجود این چشم انداز به نسبت مثبت، محققان در« مرکز تحقیقات زیست محیطی و آب وهوایی بین المللی» اسلو می گویند انتشار گازهای آلاینده جهانی در مجموع سال جاری میتواند تا ۳/ ۰ درصد تقلیل یابد( که نسبت به نرخ بحران ۲۰۰۸ پایین تر است)، هر چند اگر تلاش ها برای تحریک اقتصادها بر انرژی های پاک متمرکز باشد، نتایج بهتری حاصل خواهد شد.
آنجا هم شایعه
یک کاربر فیس بوک در تاریخ ۱۷ مارس در پستی شفاف شدن آب کانال های تجاری ونیز ایتالیا را به کاهش آلودگی های زیست محیطی نسبت داد. شهردار ونیز اما یک روز قبل از آن در گفت وگو با« سی ان ان» با رد این ادعا خاطرنشان کرد:« فعلا بخاطر کاهش حجم ترافیک کانال ها و ته نشینی رسوبات، آب شفاف تر به نظر می رسد.» خبرگزاری« یو اس تودی» آمریکا نیز در واکنش به این خبر می نویسد:« ممکن است کانال های ونیز شفاف تر شده باشند، اما پاک تر نه.»
در روزهای گذشته بعضی کاربران فضای مجازی همچنین گزارش هایی پیرامون ظاهر شدن دلفین ها و قو ها در آبراهه های ونیز بخاطر شیوع ویروس کرونا و کاهش فعالیت های بشر منتشر کرده اند. در ویدئویی توییتری که بیش از یک میلیون بازدیدکننده داشته، دلفینی در حال شنا کردن در کنار یک دیواره نمایش داده می شود و در توضیح آن نوشته شده :« مدت های بسیار طولانی است که ونیز چنین آب پاکی را ندیده است. دلفین ها رسیده اند.» تارنمای« نشنال جئوگرافیک» اما با تکذیب این خبر می نویسد:« این فیلم مربوط به بندر ساردینیا در دریای مدیترانه، صدها مایل دورتر است.» این نهاد درخصوص پستی مربوط به بازگشت ها قوها به ونیز که توسط کاربری در هند منتشر شد هم توضیح می دهد:« این قوها بطور معمول در کانال بورانو ظاهر میشوند که البته آن هم در جزیره کوچک است در اطراف شهر ونیز.» به اعتقاد کارشناسان این حوادث نشان می دهد تا چه حد شایعات در زمان بحران ها میتوانند فراگیر شوند. مردم عادت کرده اند مطالبی را منتشر کنند که احساسات را برمی انگیزد.
- 20
- 5
