زلزله کرمانشاه و بلایی که بر مسکن مهر آمد، یک سوال را در رابطه با ایمنی این ساختمان‌ها در مناطق مختلف کشور مطرح کرده است؛ آیا در زلزله‌های بعدی هم باید انتظار مرگ افراد زیادی را در این ساختمان‌ها داشته باشیم؟
تا مردادماه سال ۱۳۹۶ تعداد یک میلیون و ۸۰۰ هزار واحد مسکن مهر تکمیل و افتتاح و ۱.۵ میلیون واحد از این ساختمان‌ها تحویل خانواده‌ها داده شده است، پس از تجربیات زلزله ۷.۳ ریشتری کرمانشاه، نگرانی‌های بسیاری در رابطه با جان ساکنان این خانه‌ها به وجود آمد، حتی خبر رسید بسیاری از ساکنین مسکن مهر می‌خواهند خانه خود را ترک کنند.
یکی از ساکنین مسکن مهر سرپل ذهاب به خبرآنلاین گفته: اصلا دیگر به آن خانه‌ها بر نمی‌گردیم، ترجیح می‌دهیم برویم جایی که خیالمان راحت باشد. اصلا فک نمی‌کردیم این ساختمان اینگونه باشد وگرنه یک لحظه هم آنجا نمی‌ماندیم.
برای درک بیشتر وضعیت مکان‌یابی مسکن مهر و اقداماتی که باید برای کاهش آسیب‌پذیری آنها انجام شود، با دکتر مهدی زارعِ‌استاد و عضو هیئت علمی پژوهشگاه زلزله شناسی گفتگو کردیم. این مصاحبه را اینجا بخوانید:
آقای دکتر، بحثی که به جز مسائل مربوط به ایمنی مسکن مهر وجود دارد، بحث مکان ساخت این ساختمان‌ها است. این ساختمان‌ها در مناطق امنی ساخته شده‌اند؟
تا آنجایی که من دیده‌ام در مناطق مختلف کشور، هرجایی که تقریبا شهر بزرگ و کوچک وجود دارد مسکن مهر ساخته شده است و در ساخت آنها هیچ توجهی به گسل‌ها نشده است. برای مثال در شهر جدید پردیس مسکن مهر ساخته‌اند، این شهر در ۱۰ کیلومتری برخورد دو گسل شمال تهران و گسل مشا است. من درباره کیفیت این ساختمان‌ها هیچ چیز نمی‌دانم ولی جایی که این توسعه اتفاق افتاد یک بارگذاری جمعیتی وجود دارد که منطقی نیست. در مورد مناطق دیگر هم این بحث ها هست و مکان‌یابی این ساختمان‌ها مشکل دارد، اصلا کاری نداشتند که در آنجایی که ساخت و ساز انجام شده گسل وجود دارد یا نه به همین دلیل ممکن است برخی از ساختمان‌ها را روی گسل ساخته شده باشند.
یعنی مسئولان آن ساختمان‌ها را در پردیس ساخته‌اند و نمی‌دانستند آن منطقه محل تلاقی دو گسل است؟
شاید اصلا هنگام ساخت این ساختمان‌ها نمی‌دانستند که در آن موقع نزدیک این منطقه گسل وجود دارد. از گزارش‌های قبلی می‌شود فهمید که آن زمان فقط می‌خواستند مثل آمریکای شمالی و اروپا برخی شهرک‌های اقماری که حالت خوابگاه دارند بسازند. در واقع دیدند که در کشورهای مختلف مثل آمریکا، انگلیس و ژاپن چنین شهرک‌هایی ساخته شده است و بدون در نظر گرفتن شرایط کاربردی، فرهنگی، اجتماعی و اقلیمی ایران با یک نگاه فنی و مکانیکی شبیه آنها را در ایران ساختند مثلا دیده‌اند در ۳۰ کیلومتری کوالالامپور مالزی شهری اداری ساخته شده بعد یک شهری اداری در تهران به نام پرند ساخته‌اند. ولی الان اگر به این شهر بروید غیر از دانشگاه آزاد تنها کارکردی که این شهر ندارد کارکرد اداری است، همان حالت خوابگاهی شهر پردیس را شهر پرند هم دارد. مانند رباط کریم در پرند هم احتمالا مسکن مهر ساخته شده در حالی که هر دو اینها در نزدیکی گسل رباط کریم است.
مگر در ساخت هر ساختمانی وضعیت ایمنی ساختمان در نظر گرفته نمی‌شود؟ چطور ساختمان‌های مسکن مهر به شکل ناایمن و در مناطق ناایمن ساخته شده‌اند؟
در تمام گزارش‌هایی که برای چنین کارهایی انجام شده چند صفحه‌ای هم به مسائلی مانند لرزه خیزی اشاره شده است اما معمولا این گزارش‌ها حالت رفع تکلیف دارند یعنی گزارش حالت فنی و محاسباتی ندارند. حتی اگر از مسئولان آن سوال بپرسید می‌گویند که مطالعات مختلف انجام شده. به نظر من در اکثر مواقع در حوزه توسعه شهرسازی قسمت زلزله حالت رفع تکلیف دارد وگرنه نباید در پردیس با چنین شیبی این ساختمان‌ها ساخته می‌شدند.
حالا که این ساختمان‌ها ساخته شده، چه اقدامی برای کاهش شدت آسیب‌پذیری باید انجام بدهیم؟
به نظر من در ابتدا باید یک ارزیابی منطقی انجام شود، باید در رابطه با توزیع جمعیت که به دلایل مختلف انجام شده ارزیابی واقعبینانه انجام شود و برای چنین کاری نیازمند یک نقشه ریسک هستیم تا مناطق خطرناک را پیدا کنیم. این نقشه‌ها باید هم توزیع آسیب‌پذیری را نشان دهند هم میزان تغییر جمعیت را یعنی نشان دهد که جمعیت در چه مناطقی کاهش پیدا کرده و در چه مناطقی جمعیتی زیاد است. اگر الان در جایی مثل شهر تهران یا مشهد یا در تبریز به حاشیه شهرها برویم با یک جمعیت قابل ملاحظه‌ای روبرو می‌شویم با این وجود که هر موقع از این شهرها صحبت می‌شود حاشیه این شهرها اصلا در نظر گرفته نمی‌شود. من فکر می‌کنم برای داشتن یک نقشه ریسک واقع بینانه بر اساس داده‌های میدانی و واقعی نیاز به یک نگاه جامع داریم، آن زمان ما می‌توانیم سناریو ریسک‌های مختلف را مشخص کنیم ولی ما الان در شهرهای بزرگمان سناریوهای مختلف را نمی‌شناسیم.
اگر چنین نقشه‌ای وجود نداشته باشد، می‌توانیم انتظار اتفاقاتی مانند مسکن مهر سرپل‌ذهاب را در زلزله‌های بعدی داشته باشیم؟
بله می‌توانیم چنین انتظاری داشته باشیم. ببینید ما اصلا نمی‌دانیم بعد از زلزله چه اتفاقی می‌افتد مثلا همه در رابطه با زلزله تهران از پلاسکو مثال می‌زنند، به نوعی ذهن مردم و کارشناسان سمت یک مورد واقعی می‌رود. به طور کلی کارشناسان یک دید اولیه یا واقعبینانه نسبت به خطرات وقوع یک زلزله ندارند. مثلا اگر بگوییم در یک نقطه‌ای از تهران زلزله‌ای رخ بدهد هیچ ارزیابی وجود ندارد که بدانیم چه اتفاقی می‌افتد. اینکه چقدر شهر دچار آتش‌سوزی می‌شود، چقدر خطوط ارتباطی قطع می‌شوند و ... وقتی چنین اطلاعاتی نداریم هیچ راه مبارزه‌ای هم برای آن نداریم، اگر بدانیم تبعات یک زلزله در یک شهر چیست با توجه به آن پیامدها می‌توانیم راه‌های مقابله با حادثه را پیدا کنیم. دید ما به زلزله فیلمی است که فقط ۵ دقیقه اول آن را می‌دانیم ادامه فیلم را هر کسی یک چیز تخیل می‌کند.
- 18
- 4
