طرح‌هاي مختلف براي خودکفايي در کشاورزي و ۹۲ درصد منبع آبي که در اين حوزه مصرف مي‌شود از مسائلي است که سال‌هاست در ايران توسط کارشناسان بحث مي‌شود؛ برخي بر‌اين‌باورند که با اين روند در آينده، ميزان منابع آب ايران کافي نيست و برخي ديگر هم معتقدند توسعه کشاورزي براي حفظ امنيت غذايي در ايران لازم است.
براي پاسخ‌دادن به اين ابهامات، هفته پيش تحقيقي از چهار محقق ايراني (محسن مسگران، کاوه مدني، حسين هاشمي و پويا آزادي) در مجله نيچر منتشر شد. اين تحقيق براساس مکان، نوع خاک و متغيرهاي اقليمي به ۶ قسمت مختلف تقسيم شد و از کيفيت کشاورزي در اين مناطق، طبق متغيرهاي مختلف گفته شد. با توجه به اين تحقيق شايد بتوان نتيجه گرفت براي خودکفاشدن در توليدات کشاورزي، بايد نگاه زيست‌محيطي‌تري به آب و خاک وجود داشته باشد اما در ابتداي اين تحقيق در رابطه با شرايط امنيت غذايي آمده است؛ «آمار جديد نشان مي‌دهد، با توجه به روند افزايش جمعيت براي تأمين موادغذايي، جمعيت ۹,۱ ميلياردي در سال ۲۰۵۰ بايد ميزان توليد محصولات کشاورزي ۷۰ درصد افزايش پيدا کند، امنيت غذايي در کشورهاي در حال توسعه به علت افزايش جمعيت نگران‌کننده‌تر هم هست.
درواقع اينکه براي رسيدن به چنين هدفي آيا منابع آبي و زميني کافي وجود دارد، موضوع ارزيابي‌هاي جهاني زيادي بوده است.» پاسخ ارزيابي‌هاي مختلف به اين سؤال اميدوار‌کننده است و منابع کافي براي تأمين غذاي کره زمين در سال ۲۰۵۰ وجود دارد اما شرايط براي کشورهاي خاورميانه و آفريقای‌شمالي فرق دارد. ايران به‌عنوان يک کشور بزرگ در اين منطقه سال‌هاست اهداف بلندپروازانه‌اي براي دستيابي به خودکفايي در مواد غذايي دارد، در اين تحقيق دراين‌باره نوشته شده است: «برنامه ايران براي خودکفايي در گندم از سال ۱۹۹۰ ميلادي شروع شد اما ميزان توليد گندم در ايران به ميزان کمي افزايش يافته و اين يعني هرگز واردات دانه به ايران کاهش پيدا نکرده است.»
وضعيت سازگاري زمين ايران بدون توجه به محدوديت‌هاي اقليمي
در تحقيق منتشرشده در مجله نيچر، وضعيت زمين‌هاي ايران براي کشاورزي با بررسي پارامترهاي مختلف ارزيابي شده است. براساس اين تحقيق، اگر بخواهيم کيفيت زمين ايران را براساس مکان‌نگاري و خاک بررسي کنيم، متوجه مي‌شويم ۷۴ درصد زمين ايران يعني حدود ۱۲۰ ميليون هکتار، براي کشاورزي نامناسب است. دراين‌رابطه در اين تحقيق آمده است: «اين آمار نشان مي‌دهد بدون درنظرگرفتن متغيرهاي اقليمي و منابع آب براي اکثريت زمين ايران در مرکز، شرق و جنوب‌شرقي ايران، پتانسيل کمي براي کشاورزي دارد.» اما اوضاع با درنظرگرفتن شرایط خاص اقليمي ايران، بدتر مي‌شود؛ فقط ۱۱ درصد زمين‌هاي ايران شرايط مناسبي براي کشاورزي دارند.
وضعيت سازگاري زمين ايران براي کشاورزي ديم
اگر بخواهيم شرايط اقليمي ايران را براي انجام کشاورزي در نظر بگيريم، وضعيت بدتر هم مي‌شود. براساس تحقيق انجام‌شده، ۹۸ درصد ايران در وضعيت فراخشک، خشک و نيمه‌خشک قرار دارد. آگوست و ژانويه به ترتيب خشک‌ترين و مرطوب‌ترين ماه‌ها در ايران است. همچنين نيمي از کشور در چند ماه سال در شرايط فراخشک قرار دارد. اين شرايط در فصل تابستان باعث مي‌شود منابع آب ايران تبخير شود و از‌سوي‌ديگر، ميزان آب موردنياز گياه هم برخي مواقع افزايش پيدا کند که اين باعث مي‌شود در فصل تابستان يا برداشت محصولات کشاورزي کاهش پيدا کند يا به‌طور کلی برداشت محصولات کشاورزي از بين برود.
دراين‌رابطه در قسمتي از اين تحقيق نوشته شده است؛ «تقريبا همه مناطق مرکزي ايران (يزد، سمنان، استان مرکزي و اصفهان)، اکثر مناطق شرقي (خراسان‌جنوبي و جنوب خراسان‌رضوي)، جنوب‌شرقي (سيستان‌و‌بلوچستان و کرمان) ايران براي کشاورزي ديم نامناسب هستند و تقريبا در کل شرق ايران فقط شمال خراسان‌رضوي وضعيت خوبي براي کشاورزي ديم دارد. درواقع، حدود ۱۱درصد از سطح ايران شرايط مساعد براي کشت ديم دارد.
وضعيت مزارع ايران براي کشاورزي چگونه است؟
اما براي مشخص‌شدن شرايط مزارع ايران در اين تحقيق ۱,۲ ميليون هکتار از ۲۴ ميليون هکتار مزارع ايران بررسي شد و براساس آن، شرايط نيمي از زمين‌هاي ايران براي کشاورزي نامناسب است. بر‌اين‌اساس، نه‌تنها کمبود آب يکي از مسائل زيست‌محيطي ايران است و مانع توسعه کشاورزي مي‌شود بلکه نبود زمين‌هاي مناسب از ديگر عواملي است که مانع توسعه کشاورزي در ايران مي‌شود.
در تحقيق منتشرشده در مجله نيچر نوشته شده است: «پس در آينده فشارهاي زيست‌محيطي، امکان گسترش زمين را در ايران محدود مي‌کند.» البته در اين تحقيق از راه‌حل اين مسئله هم نوشته شده است: «توزيع زمين‌هاي کشاورزي از زمين‌هاي بي‌کيفيت به زمين‌هاي مناسب‌تر مي‌تواند شرايط توليد محصولات و توسعه کشاورزي را بهبود بخشد؛ البته اين کار به نقشه دقيقي از زمين‌هاي کشاورزي در ايران نياز دارد که چنين چيزي در ايران وجود ندارد. فعاليت‌هاي کشاورزي بدون سود در مناطق نامناسب بايد قطع شود زيرا اين اقدام نسبت به هزينه‌اي که دارد، سود کمي دارد.»
در پايان اين تحقيق، در قسمت نتيجه‌گيري آمده است: «افزايش ظرفيت توليد غذا در ايران بايد از طريق اجراي برخي روش‌هاي مدرن کشاورزي صورت بگيرد به‌ویژه در مناطقي که زمين نامناسبي دارند. براي رسيدن به خودکفايي غذايي ايران بايد بين امنيت غذايي و کمبود آب خود تعادل ببخشيد. اين نتيجه‌گيري براي بسياري از آن کشورها در اين منطقه که آب آنها برای کشاورزي بلندمدت کم است هم وجود دارد.»
- 9
- 3
