چندی پیش بود که مقامات رسمی کشور اعلام کردند عراقی‌ها با یک‌میلیون و ۲۶۳ هزار نفر درصدر جدول ورودی‌های ایران در پنج ماه نخست امسال قرار گرفته‌اند؛ این در حالی است که بسیاری از کارشناسان حوزه گردشگری بر این باورند این تعداد عراقی ورودی به کشور، درآمدی در راستای به حرکت در آوردن چرخه صنعت گردشگری نداشته‌اند. با این همه، وجود بازار عظیم بالقوه ورودی از سوی کشور عراق، آن‌هم در شرایطی که از گوشه و کنار خبر از کاهش گردشگران اروپایی ایران به گوش می‌رسد، می‌تواند جرقه‌ای باشد برای آنکه از این شرایط به نفع گردشگری کشور استفاده شود.
هم‌اکنون عراقی‌های بسیاری جهت زیارت، خرید و درمان به ایران سفر می‌کنند که فعالان گردشگری معتقدند با یک برنامه‌ریزی مدون و حساب‌شده می‌توان آنها را به سمت گردشگری در ایران نیز سوق داد.در همین راستا نیز دی‌ماه سال گذشته بود که محمد محب‌خدایی، معاون سابق گردشگری سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری از ایجاد میز بازار هدف کشور عراق خبر داده و گفته بود این میز جهت توسعه گردشگری راه‌اندازی شده است.
با این حال همچنان فعالیت چشمگیری در زمینه استفاده از چنین پتانسیلی رخ نداده؛ چراکه همچنان مسافران زیادی از کشور عراق بدون برنامه‌ریزی و بی‌قاعده، به‌صورت زمینی و بعضا هوایی به ایران می‌آیند، بدون آنکه کمکی به رشد اقتصاد گردشگری کشور کرده باشند. اما چرا بسته‌های متنوع سفر برای جذب عراقی‌ها تهیه نمی‌شود؟ «نبود فرهنگسازی در مبدا»، «نبود تعامل بین آژانس‌های گردشگری داخلی با آژانس‌های گردشگری کشور عراق» و «ضعف در سیاست‌گذاری‌های کلان کشور» از موضوعاتی هستند که برخی تورگردانان از آنها به‌عنوان موانع تدوین و اجرای بسته‌های سفر برای عراقی‌ها یاد می‌کنند.
شروع یک فرآیند زمانبر
هادی شیرازی، دبیر جامعه تورگردانان ایران در همین راستا به «دنیای‌اقتصاد» می‌گوید: «باتوجه به شرایط ارزی پیش‌آمده و تحریم‌هایی که از سوی آمریکا دچار شده‌ایم با استقبال عراقی‌ها برای آمدن به ایران بیشتر از گذشته مواجه شده‌ایم؛ این در حالی است که ورود این گردشگرها به دلیل نداشتن فرهنگ استفاده از تورهای مسافرتی منفعتی برای کشور به‌همراه نداشته است.» او ادامه می‌دهد: «بهترین فرصت در حال‌حاضر، استفاده از ظرفیت گردشگران عراقی است که با بازاریابی درست می‌توان این شرایط را به نفع اقتصاد گردشگری کشور سوق داد.»
اما به اعتقاد شیرازی جهت‌دهی مسافران عراقی با توجه به آنکه اکثر آنها یا برای درمان یا زیارت می‌آیند و محل اقامت‌شان یا خانه اقوام است یا حسینیه‌ها یا اقامتگاه‌های ارزان قیمت، راه سختی خواهد بود: «از آنجایی که اکثر این مسافران عراقی با تور سفر نمی‌کنند، ساماندهی آنها کار ساده‌ای نیست؛ در حالی که می‌توان با یکسری تعاملات از این موقعیت به‌عنوان فرصت استفاده کرد.»
دبیر جامعه تورگردانان ایران با اشاره به رایزنی‌های صورت‌گرفته با آژانس‌های عراقی توضیح می‌دهد: «اقداماتی در حال پیگیری است. با یکسری از آژانس‌های عراقی ارتباط برقرار کرده‌ایم تا از طریق تعاملات صورت گرفته عراقی‌ها را مجاب کنیم از طریق تور اقدام به دریافت ویزا، هتل، بلیت رفت و برگشت و... کنند.»به گفته شیرازی چنین فرایندی نیاز به فرهنگسازی دارد تا مورد استقبال قرار گیرد و از طرف دیگر برنامه‌ریزی و بازاریابی در قالب نمایشگاه و... نیز می‌تواند بازار گردشگری عراق را ساماندهی کند که البته فرایند زمانبری خواهد بود.
لزوم عاملیت آژانس‌ها
در همین حال، ضعف در سیاست‌گذاری و نبود کانال درست در زمینه ورود گردشگر عراقی از جمله انتقادهایی است که از سوی فعالان گردشگری مطرح می‌شود. رقیه حاتمی‌پور، یکی دیگر از تورگردانان کشور نیز در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» با تاکید بر این موضوع می‌گوید: «وضعیت گردشگری همیشه به گونه‌ای است که در عمل انجام‌شده قرار می‌گیرد. به دلایل گوناگون با ریزش گردشگر اروپایی، آمریکایی و آسیای شرقی مواجه شده‌ایم و حالا با سیل عظیمی از مسافران عراقی روبه‌رو هستیم که هیچ منفعتی برای گردشگری کشور ندارند.» او از نحوه دریافت ویزا از سوی مسافران عراقی انتقاد می‌کند و ادامه می‌دهد: «در حال‌حاضر عراقی‌ها بدون حضور آژانس‌ها ویزا تهیه می‌کنند. در این شرایط آژانس‌ها نمی‌توانند برای آنها برنامه‌ریزی داشته باشند.»
حاتمی‌پور پیشنهاد می‌کند سیاست‌ها به گونه‌ای باشد که مسافر برای دریافت ویزا به آژانس‌ها مراجعه کند و آژانس به‌عنوان کارگزار فعال باشد؛ به این ترتیب هم صدور ویزا کنترل‌شده‌تر خواهد شد و هم سلامت گردشگر تضمین می‌شود: «در این شرایط آژانس‌دار می‌تواند برنامه‌ریزی کند؛ به‌عنوان مثال اگر یک گردشگر عراقی می‌خواهد به مشهد برود، آژانس به او پیشنهاد می‌کند دو شب هم در نیشابور بماند.
در این شرایط این گردشگر عراقی با نقطه‌ای از ایران مواجه می‌شود که برایش ناشناخته است.» به عقیده این فعال گردشگری دولت باید کار سیاست‌گذاری را انجام دهد و آژانس‌ها، عامل باشند: «اگر از طریق آژانس‌ها هتل و بلیت رزرو شده مشخص باشد، علاوه بر آنکه تبعات مثبتی مانند کنترل صحت و سلامت مسافر از نظر امنیتی نیز ایجاد می‌شود، درآمدزایی نیز تنها به درآمد بخش ویزا محدود نمی‌شود و تولید ثروت در کشور به شکلی پیش می‌رود که آژانس‌ها، هتل‌ها، محل‌های گردشگری و تفریحی، مکان‌های دیدنی تاریخی و طبیعی و... را نیز دربرمی‌گیرد و ناخودآگاه اشتغالزایی حاصل خواهد شد.»
بازار عراق پتانسیلی است که در شرایط ریزش ورود کشورهای اروپایی می‌توان از آن بهره برد. البته برای عبور از چنین فرصتی نیز موانع زیادی پیش‌رو وجود دارد که باعث شده کماکان به مرحله اجرایی نرسد و در حال از بین رفتن باشد. تنها شرط بهره‌بردن از این حجم عظیم عراقی‌های ورودی به ایران، برنامه‌ریزی درست بخش خصوصی و دولتی و تهیه و تدوین بسته‌های سفر و بازاریابی برای آنها است؛ تنها اتفاقی که می‌تواند بازار عراقی‌های ورودی به ایران را سر و سامان دهد.
آزاده باقری
- 12
- 2
