سال جدید آبی ۹۸-۹۷ از اول مهر آغاز شده و در این مدت ۱۲ میلیارد و ۸۵۵ میلیون مترمکعب بارندگی رخ داده است. رقم چشمگیری نیست اما این تکرار بارش‌ها در برخی از مناطق ایران موجی از امید را در دل‌ها ایجاد کرده که عقب‌ماندگی بارش‌های کشور در حال جبران است. البته در مثبت بودن این اتفاق شکی نیست اما آمارها نشان می‌دهد که هنوز حجم بارش‌ها حتی نسبت به مدت مشابه سال قبل که یک سال خشک بود، کمتر بوده و همچنان کشورمان با خشکسالی دست به گریبان است. آمارهای دفتر مطالعات پایه شرکت مدیریت منابع آب ایران به خوبی این موضوع را بیان می‌کند.
بر اساس این اطلاعات که از ۶ حوضه آبریز اصلی و حوضه‌های آبریز درجه دو(سی‌گانه) به دست آمده؛ ارتفاع کل ریزش‌های جوی از اول تا ۲۲ مهر سال آبی ۹۸-۹۷ بالغ بر ۷.۸ میلیمتر بوده. این مقدار بارندگی نسبت به دوره مشابه سال آبی گذشته (۷.۶ میلیمتر) ۲.۶ درصد کاهش نشان می‌دهد. البته نسبت به میانگین دوره‌های مشابه درازمدت(۴.۷ میلیمتر) ۶۶ درصد افزایش داشته است. اما بررسی ۳ هفته‌ای بارش‌ها برای آنکه بگوییم تابستان سال آینده از نظر منابع آبی وضعیت خوبی دارد یا خیر، کفایت نمی‌کند.
اول آنکه خشکسالی ایران چالش جدیدی نیست. بیش از ۱۵ سال پیاپی از آن می‌گذرد. دوم، پراکندگی بارش‌ها در حوضه‌های آبریز کشور یکسان نیست. به‌طوری که در آمار این ۲۲ روز ملاحظه می‌کنیم، در فلات مرکزی بیش از ۱۴۶ درصد و در قره‌قوم بیش از ۲۸۰ درصد افزایش بارش نسبت به متوسط ۵۰ ساله رخ داده اما در حوضه‌های مرزی شرق، دریاچه ارومیه، خلیج فارس و دریای عمان میانگین ۶۰ درصد کاهش بارش داشته‌ایم. اغلب کاهش بارش‌ها هم در مناطق خشک و فراخشک کشور نظیر سیستان و بلوچستان است که ادامه حیات ساکنان آن با خشکی دریاچه‌ها، سدها و رودهایش به مخاطره افتاده است.
ایران چاره‌ای جز مدیریت تقاضا ندارد
پیش‌بینی می‌شود که پاییز امسال، پاییز پربارش و حتی سیلابی باشد که نکته مثبتی است. اما یک کارشناس حوزه آب می‌گوید: «نباید در مورد وضعیت منابع آبی دچار توهم شویم. اگر در نظر بگیریم که از امروز هیچگونه برداشتی از منابع آب زیرزمینی ایران انجام نخواهد گرفت، بازهم مشکل خشکسالی ایران با ۴ سال بارش مداوم حل نمی‌شود، چه برسد به چند روز بارش و چند سیلاب.»
عباسقلی جهانی با بیان اینکه پیش‌بینی‌های مثبتی از بارش‌های سال‌جاری وجود دارد، در گفت‌و‌گو با «ایران» اظهار کرد: «براساس بررسی‌های عمومی و جهانی سال جدید آبی یک سال نرمال از نظر بارش است. سال پرآبی نیست اما نسبت به سال گذشته وضعیت بهتری خواهد داشت. اگر این پیش‌بینی‌ها محقق شود -که هیچ پشتوانه‌ای برای آن وجود ندارد- بازهم ایران از خشکسالی نجات پیدا نخواهد کرد.
حتی برخی از کارشناسان می‌گویند که ۲۰ سال بارش مداوم برای جبران وضع فعلی نیاز داریم.» عضو سابق شورای جهانی آب ادامه داد: «کمبودهای تجمعی ایران در طول سالیان گذشته براحتی قابل جبران نیست. برای مثال در طرح تراز اکولوژیک دریاچه ارومیه ۱۴ میلیارد متر مکعب ملاک قرار گرفته است. در حال حاضر سطح آن زیر ۲ میلیارد متر مکعب قرار دارد و گرفتار ۱۲ میلیارد متر مکعب کسری است.
این اختلاف با چند سال بارش در حوضه دریاچه ارومیه قابل جبران است؟ یا در مورد ذخایر استراتژیک منابع آب زیرزمینی ما با ۱۲۰ میلیارد متر مکعب کسری مواجه هستیم. به نظر می‌رسد که اگر از امروز برداشت آب از چاه‌ها متوقف شود، بازهم سال‌ها بارش نیاز است تا این کسری جبران شود.»
جهانی تصریح کرد: «تنها راه نجات از شرایط موجود مدیریت تقاضا و بهبود نحوه مصرف است. ایران کشوری خشک و نیمه خشک است و باید با کم آبی آن سازگار شد. در همین حال متأسفانه آمارها نشان می‌دهد که ما انسان‌های مصرفی هستیم و قدر منابع آبی اندک کشور را نمی‌دانیم.»
او با تأکید بر لزوم بازنگری در نحوه مدیریت منابع آبی گفت: «از نظر مدیریتی نیز ایران سال‌ها گرفتار مدیریت بحران‌زا و ایدئولوژی سیکل باطل بوده است به‌طوری که با یک سال بارش خوب، تصمیم سازان کشور خیال‌شان از بابت تأمین منابع آب راحت شده و سال بعد با اوج‌گیری خشکسالی دوباره دچار تنش شده‌ایم.» این کارشناس آب کشور ادامه داد: «ایران جز رویکرد مدیریت تقاضا چاره دیگری ندارد. باید از این سیکل بحران‌زا خارج شد. وضعیت حکمرانی آب باید تغییر کند و مردم نیز باید با مسئولان همراه شوند. این تنها نسخه‌ای است که تمام کارشناسان حوضه آب دنیا برای ایران می‌پیچند.»
- 12
- 6
