بخش خصوصی برگ برنده به‌کما رفته گردشگری

صنعت گردشگری به عنوان یکی از پرسودترین و متنوع‌ترین صنعت‌های درآمدزا در دنیا شناخته شده است و بسیاری از کشورها به راحتی توانسته‌اند با گسترش و رونق این صنعت به منابع عظیم مالی دست یابند، اما در این میان ایران به دلیل عدم استفاده بهینه از فرصت‌ها و منابع طبیعی خود نتوانسته به‌طور کامل از فرصت‌های موجود برای توسعه یا رشد صنعت گردشگری استفاده کند.

مهم ترین دلیل پسرفت ایران در حوزه گردشگری را می‌توان در نبود بسترسازی مناسب یا نبود زیر ساخت‌های لازم عنوان کرد، چرا که ایران از گذشته در تمام دنیا سابقه درخشانی در گردشگری داشت. بنابراین جایگاه امروز ایران در صنعت گردشگری خود می‌تواند مهر تایید بر این ادعا باشد، چرا که چند سالی است ایران در حوزه گردشگری به‌وفور دست به فرصت‌سوزی می‌زند که همین امر زمینه‌ساز وضعیت وخیم گردشگری در ایران شده است.

بی‌ثباتی در مدیریت گردشگری

به‌طور کلی بی‌ثباتی در مدیریت گردشگری کشور از یک طرف و کم بودن تعداد گردشگران خارجی با توجه به ظرفیت عظیم گردشگرپذیری موجب شده تا تحقق سند چشم انداز ۱۴۰۴ با مشکل مواجه شود، چرا که در حال حاضر نیز رشد گردشگری در کشور با تراز منفی مواجه است. از این‌رو به سهولت می‌توان این ادعا را داشت که دستیابی به سند چشم انداز ۱۴۰۴ در شرایط موجود امری دست نیافتنی و محال تصور می‌شود. آنچه مسلم است در سند چشم انداز ۱۴۰۴ پیش‌بینی شده تا پایان این سال ایران سالانه پذیرای ۲۰ میلیون گردشگر خارجی باشد و طی آن نیز ۲۵ میلیارد دلار درآمد ارزی کسب کند.

ایجاد اشتغال پایدار در سایه رونق گردشگری

یکی از ابتدایی‌ترین برکات رونق گردشگری در کشور را می‌توان در دستیابی به اشتغال پایدار عنوان کرد، چرا که گردشگری می‌تواند مولد ایجاد شغل در جامعه شود. به عبارت ساده‌تر صنعت گردشگری، فرصت تولید، ایجاد اشتغال، فقرزدایی و درآمدزایی را برای کشورها به همراه دارد. از این‌رو شاید بهتر است، دیگر به‌جای فرصت‌سوزی اقدام به فرصت‌سازی و استفاده بهینه از فرصت‌های موجود کرد تا در سایه آن شاهد ایجاد تحولات بنیادی در اقتصاد کشور بود.

جای خالی وزارتخانه گردشگری در پیشبرد اهداف

مدتی است که زمزمه‌هایی مبنی‌بر تشکیل وزارتخانه گردشگری به گوش می‌رسد هرچند این مهم بارها در محافل رسمی یا غیررسمی رد شده است و گویا دیگر نمی‌توان امید چندانی به تشکیل وزارتخانه گردشگری در کشور داشت، چرا که برخی از بهارستان‌نشینان بر این باور هستند که تشکیل این وزارتخانه می‌تواند بار مالی سنگینی را بر دوش دولت قرار دهد، اما این در حالی است که تشکیل وزارتخانه مورد بحث خود می‌تواند در تامین بودجه کشور نقش اساسی را ایفا کند. بنابراین شاید بتوان گفت رد این مصوبه عجولانه و فارغ از نظرات کارشناسان است، چرا که تجربه کشورهای موفق در حوزه گردشگری نیز مبین این مساله است که امروزه گردشگری برگ برنده اقتصاد به حساب می‌آید.

بخش خصوصی برگ برنده به‌کما رفته گردشگری

همان گونه که می‌دانیم حضور بی‌قید و شرط بخش خصوصی در هر صنعتی می‌تواند موثر واقع شود، از این‌رو می‌توان گفت امروزه ضامن بقای صنعت گردشگری حضور پررنگ و بی‌واسطه بخش خصوصی است، چرا که این بخش می‌تواند با سرمایه‌گذاری و فراهم‌آوردن زیرساخت‌های لازم روح تازه‌ای را به صنعت گردشگری ببخشد که البته لازمه آن فراهم آوردن شرایط لازم از سوی دولت برای حضور بخش خصوصی مانند حذف بوروکراسی اداری پیچیده، اعطای تسهیلات متنوع، برخورداری از مشوق‌ها و یا تخفیف‌های مالیاتی است.

طی چند سال گذشته شاهد خروج دومینووار بسیاری از سرمایه‌گذاران، هتلداری و گردشگری در ایران بودیم تا جایی که این مهم ضربه سنگینی را بر حوزه گردشگری کشور وارد ساخت از این‌رو انتظار می‌رود با فراهم کردن شرایط لازم برای حضور تمام قد بخش خصوصی شاهد رفع موانع و مشکلات صنعت گردشگری تا حد زیادی بود. از سوی دیگر نیز بسیاری از فعالان حوزه گردشگری بر این باور هستند که حضور دولت در گردشگری تنها زمانی که تسهیل‌گر سرمایه‌گذاری بخش خصوصی و اجراکننده سرمایه‌گذاری‌های زیرساختی باشد، توجیه خواهد داشت و به‌طور کلی بخش خصوصی در بسیاری از مواقع با قدرت‌تر از بخش دولتی در این حوزه نقش آفرینی می‌کند. بنابراین واگذاری این صنعت به بخش خصوصی می‌تواند باعث شود، تا بسیاری از مشکلات پیش‌روی این حوزه به‌طور کامل از بین رود.

گردشگری، اقتصاد به کما رفته کشور

امروزه در سایه اعمال تحریم‌های یک جانبه آمریکا شاهد ایجاد تنش‌های متعدد در اقتصاد تک محصولی کشور هستیم. این در حالی است که بنا به اظهارنظر کارشناسان می‌توان با تکیه بر صنعت گردشگری شاهد اقتصادی پویا حتی در زمان روابط نامناسب سیاسی نیز بود. بنابراین می‌توان با ایجاد زمینه‌های لازم برای رشد و شکوفایی صنعت گردشگری شاهد برون رفت از این وضعیت پرتلاطم اقتصاد بود، چرا که تجربه ثابت کرده است، گردشگری چندان نمی‌تواند تحت‌الشعاع مسائل سیاسی قرار بگیرد و تحت هر شرایط گردشگران مشتاق بازدید از امکان طبیعی و تاریخی هستند.

بررسی موانع پیش‌روی توسعه صنعت گردشگری

به‌طور کلی موانع متعدد بر سر راه توسعه گردشگری وجود دارد که در ادامه به آن اشاره می‌شود. یکی از ابتدایی‌ترین موانع پیش روی توسعه صنعت گردشگری وجود مراحل متعدد و دست و پاگیر صدور روادید ورود به کشور برای اغلب بازارهای هدف گردشگری است که این خود می‌تواند باعث کاهش ورود گرشگران به داخل کشور شود. از سوی دیگر همکاری و تعامل همه جانبه تمام دستگاه‌های امنیتی و اجرایی برای بررسی دقیق، پیگیری جدی و اجرایی کردن موضوع لغو روادید با کشورهای جهان ضرورت دارد.

چرا  که جمهوری اسلامی ایران در حال حاضر تنها با تعداد معدودی از کشورها لغو روادید دارد که این مهم در مقایسه با کشورهای پیش رو در زمینه جذب گردشگر مانند کشور مالزی، ناچیز است، چرا که در حال حاضر مالزی با ۷۲ کشور دارای لغو روادید است. به‌روز نبودن سایت evisa.ir برای صدور روادید الکترونیکی در راستای فراهم کردن تسهیلات لازم برای افزایش ورود گردشگران خارجی به کشور را می‌توان در زمره دیگر دلایل عدم توسعه صنعت گردشگری دانست.

یکی دیگر از مهمترین موانع پیش‌روی توسعه صنعت گردشگری را می‌توان در جای خالی تبلیغات مناسب دانست، چرا که ایران در این خصوص ضعیف عمل می‌کند، به عبارت ساده‌تر با توجه به تاثیر مستقیم تبلیغات و اطلاع رسانی در توسعه گردشگری ورودی، در تخصیص بودجه مربوط به توسعه گردشگری خارجی اولویت دهی مناسب به امر تهیه و پخش تیزرهای تبلیغاتی گردشگری در شبکه های داخلی برون مرزی و خارجی، تهیه و چاپ اقلام چندزبانه گردشگری، تهیه و تدوین اقلام تخصصی چندزبانه گردشگری(حوزه های سلامت، دریایی و...)، راه اندازی و به روز رسانی مستمر اطلاعات سایت های گردشگری به صورت جامع، تخصصی و چند زبانه، هرگز انجام نمی‌پذیرد که این خود ضربه سنگینی را بر صنعت گردشگری وارد ساخته است.

جای خالی پست کارشناس گردشگری را نیز می‌توان یکی دیگر از موانع پیش روی توسعه صنعت گردشگری دانست، چرا که با ایجاد این مهم می‌توان زمینه همکار مستمر و تنگاتنگ با سفارتخانه های ایران در راستای رفع مشکلات، ایجاد تسهیلات، اطلاع رسانی و راهنمایی مناسب به گردشگران خارجی در کشور هدف را فراهم ساخت از این روامروزه ایجاد «پست کارشناس گردشگری» در سفارتخانه های جمهوری اسلامی ایران در خارج از کشور یک نیاز اصلی محسوب می‌شود.

در مبحث گردشگری ورزشی نیز نبود بانک اطلاعات ظرفیت های گردشگری ورزشی و ضعف زیرساخت‌های موجود ورزشی به‌منظور رقابت در سطح بین الملل و در نهایت جذب و افزایش ورود گردشگران ورزشی به کشورمان برای برگزاری روادیدهای بین المللی و اردوهای مشترک ورزشی را نیز می‌توان یکی دیگر از موانع پیش روی توسعه صنعت گردشگری عنوان کرد. از طرف دیگر ضعف ساختار سیستم حمل‌ونقل هوایی کشور در حوزه پروازهای بین المللی و بالاخص پروازهای داخلی و نبود زیرساخت های مناسب در مبادی ورودی، اکثر فرودگاه‌های کشور، مراکز اقامتی و زیرساخت‌های مناسب حمل‌ونقل جاده ای در برخی از نقاط کشور که قابلیت های جذب توریسم را داراست، نیز سدی در مقابل توسعه صنعت گردشگری است.

نبود هواپیماهای مناسب در خطوط هوایی

عدم تامین اعتبار و بودجه مورد نیاز و همچنین وجود تحریم ها برای تامین هواپیماهای پیشرفته یا نبودتعامل مناسب با ایرلاین های معتبر بین المللی را می‌توان یکی دیگر از موانع پیشرفت حوزه گردشگری دانست. بی‌توجهی به ناوگان حمل‌ونقل دریایی کشور شامل کشتی های کروز و کشتی‌های تفریحی نیز یکی دیگر از موانع پیش روی توسعه صنعت گردشگری است.

از سوی دیگر عدم راه اندازی نظام جامع حساب‌های اقماری گردشگری کشور(TSA) که به تبع آن آمار و ارقام مورد نیاز برای برنامه ریزی و همچنین اثرات کمی درآمد حاصل از گردشگر بر متغیرهای کلان اقتصادی نظیر اشتغالزایی و تولید ناخالص ملی قابل احصاء نیست که این خود می‌تواند یکی دیگر از موانع پیش روی صنعت گردشگری محسوب شود.

بدیهی است عدم همکاری مناسب بین دستگاه‌های دخیل در صنعت گردشگری و وجود قوانین دست و پا گیر نیز یکی دیگر از موانع توسعه گردشگری است. وجود تبلیغات مغرضانه و مسموم رسانه های خارجی از طریق ماهواره، اینترنت، نشریات، فیلم های مستند و سینمایی نسبت به ایران نیز یکی دیگر از موانع پیش روی توسعه صنعت گردشگری است. نبود هماهنگی و همکاری‌های لازم بین دستگاه‌های ذی‌ربط در زمینه معرفی چهره واقعی ایران در سطح بین المللی و مقابله با تبلیغات مغرضانه و مسموم رسانه های معاند را می‌توان یکی دیگر از موانع توسعه گردشگری برشمرد. اعمال تحریم های اقتصادی یک جانبه علیه ایران را نیز می‌توان در زمره دیگر دلایل پیشرفت نکردن صنعت گردشگری برشمرد.

عدم فرهنگسازی در توسعه گردشگری

عدم فرهنگ  سازی و نهادینه سازی مبحث گردشگری در کتاب های درسی، رسانه ملی و دستگاه‌های اجرایی کشور را می‌توان یکی دیگر از دلایل توسعه نیافتگی صنعت گردشگری در داخل کشور عنوان کرد. نبود اطلاعات جامع گردشگری در وب سایت‌های تخصصی گردشگری چند زبانه و عدم به روزرسانی مستمر سایت‌های موجود یا وجود برخی اشکالات محتوایی در برخی اقلام تبلیغاتی گردشگری چاپ و توزیع شده در کشور را می‌توان از دیگر دلایل پیشرفت نکردن صنعت گردشگری طی سال‌های اخیر عنوان کرد.

درضمن نبود ثبات سیاسی و وجود ناآرامی متعدد در کشورهای همسایه نیز توانسته تاثیر ‌بسزایی در پیشرفت نکردن صنعت گردشگری کشور عنوان کرد. یکی از اصلی‌ترین موانع پیشروی صنعت گردشگری ضعف در معرفی مناسب ظرفیت های کشوردر زمینه گردشگری حلال است. همچنین نبود ثبات مدیریت در سازمان مربوطه و همچنین نبود ساختار متناسب با دامنه وگستره فعالیت سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی وگردشگری و عدم به‌کارگیری منابع انسانی متخصص در این حوزه نیز نقش عمده‌ای در توسعه نیافتگی صنعت گردشگری به حساب می‌آید.

همچنین باید خاطرنشان کرد که تغییر نوع دیدگاه به گردشگری از پدیده ای صرفا فرهنگی به پدیده ای ممزوج از مقوله فرهنگ و اقتصاد در دستگاه های کلان سیاست‌گذار و دستگاه‌های اجرایی کشور می‌تواند برکات فراوانی را برای اقتصاد و گردشگری کشور رقم بزند.

الهام صمدزاده