خشکی «مهارلو» مهار نشد

دریاچه مهارلو در نزدیکی شیراز هم بالاخره پس از چند سال دست و پنجه نرم کردن با خشکسالی و کم آبی کاملا خشک شد و اکنون بستر این دریاچه به پهنه ای باتلاقی تبدیل شده است. حالا از تمام وسعت ۲۵ هزار هکتاری اش چیزی جز یک مساحت بزرگ باتلاقی و نمکی باقی نمانده است.

نام این دریاچه، برگرفته از نام روستای مهارلو از توابع شهرستان سروستان است که در مجاورت آن قرار گرفته‌است و این روستا در بخش ساحلی دریاچه واقع است. به‌خاطر جاذبه‌های گردشگری این دریاچه در سال ۱۳۸۵ با تصویب هیئت وزیران، به عنوان یکی از ۷ منطقه نمونه گردشگری ایران برگزیده شده‌است، اما اکنون این دریاچه حال و روز خوشی ندارد و کارشناسان محیط زیست می‌گویند تا آغاز پایانش زمان زیادی نمانده است.

تغییر اقلیم و سوءمدیریت دست به دست هم دادند و روزی یک دریاچه، تالاب یا منبع آبی کشور رامی‌خشکانند.دریاچه ارومیه و دریاچه هامون مثال روشنی از این فاجعه زیست محیطی است. اکنون مهارلو نیز به جمع آنان اضافه شده است. مهارلو بیشتر از آن که قربانی تغییر اقلیم شود، قربانی سوءمدیریت در بهره‌برداری بی‌رویه از بستر دریاچه و کشاورزی‌های غیرکارشناسی شده است.

دریاچه مهارلو یا نمک تا پیش از خشکسالی کمک شایانی به مرطوب نگه داشتن هوای شیراز می کرد و علاوه بر ارزش های زیست محیطی که داشت، جاذبه توریستی برای ساکنان شهر شیراز و مسافران محسوب می‌شد. اما اکنون این دریاچه خشک، بی‌آب و بی‌رمق دراز به دراز در نزدیکی شهر شیراز افتاده است و مردم این دیار و هر مسافری را اندوهگین می‌کند. دریاچه مهارلو هم اکنون به یک نمکزار تبدیل شده و وضعیت آن بسیار نگران کننده است.کارشناسان محیط زیست می‌گویند مهمترین دلایل خشک شدن این دریاچه عدم ورود آب به دلیل مصرف بی رویه از سطح سفره آب‌های زیرزمینی طی چند سال اخیر بوده است.

بزرگترین مشکل مهارلو را می‌توان تغییر وضعیت اقلیم در سطح استان و شهر شیراز دانست که سبب اختلاف شدید دمای هوا در شب و روز شده است. در گذشته به دلیل آبدار بودن دریاچه همواره رطوبت در منطقه وجود داشت اما در حال حاضر دریاچه به دشت نمک تبدیل شده و وضعیت بحرانی است. تداوم خشکسالی این دریاچه می‌تواند برای مردم شیراز نیز به عنوان یک تهدید به شمار رود از این رو به نظر می‌رسد باید هر چه سریع‌تر طرح‌هایی برای احیای دریاچه در نظر گرفته شود.

یک فعال محیط زیست با تایید خشکی مهارلو به همدلی گفت: دریاچه مهارلو در شرق شیراز و چسبیده به محدوده شهر شیراز یکی از کانون‌های مهم حفظ ظرفیت گرمایی ویژه شهر شیراز محسوب می‌شود. «محمد درویش» حال محیط زیست استان فارس را به حال مهارلو گره زد و گفت: وقتی حال دریاچه مهارلو خوب باشد، کیفیت هوای شیراز، وضعیت زراعت و باغات و همچنین زیست بوم آنجا حالشان خوب است.

درویش در تشریح چرایی خشک شدن مهارلو گفت: خشک شدن مهارلو دلایل متعدد و مختلقی دارد که به اختصار به آن اشاره می‌کنم. مهمترین دلیل خشکی مهارلو عدم ورود آب به دلیل مصرف بی‌رویه از سطح سفره آب‌های زیرزمینی طی چند سال اخیر و قطع تمام آبراه‌ها به سمت این دریاچه است که آخرین آبراه که راهش به سمت مهارلو مسدود شد آبراه «تنگ سرخ» بود.

وی به سدسازی بر روی این دریاچه اشاره کرد و گفت: با وضعیت موجود مهارلو که با پایان آن فاصله زیادی نداریم و حتی با توجه به مخالفت وزارت نیرو و سازمان حفاظت از محیط زیست اما شاهد تلاش برای سد سازی در این منطقه هستیم. اگر این سد ساخته شود و به مرحله بهره برداری برسد قطعا کار مهارلو تمام خواهد شد و این اندک امیدی که برای احیای آن مانده است نیز به یاس تبدیل خواهد شد.

درویش به موضوع کشاورزی و استفاده بی‌رویه از منابع آبی منطقه اشاره کرد و افزود: باید براساس ظرفیت منطقه چیدمان توسعه را گسترش دهیم اما متاسفانه این مهم در استان فارس رعایت نشد و به کشاورزی روی آوردیم در صورتی که خارج از ظرفیت اینجا بود. وی افزود: ۲۵ سال است در رقابت با خوزستان تلاش کردند که استان فارس بزرگترین تولید کننده گندم باشد. این رقابت نابخردانه باعث شد سفره آب زیر زمینی این استان پایین رود به نحوی که اکنون از این لحاظ بالاترین طراز منفی در کشور متعلق به استان فارس است.

همین الان در کف مهارلو فرو چاله‌های ایجاد شده است، یعنی زمین در مهارلو در حال پایین رفتن است. البته این فرو چاله‌ها فقط به بستر و کف دریاچه مهارلو محدود نمی‌شود و حتی پاسارگاد و مقبره کوروش را نیز تهدید می‌کند و اکنون در تخت جمشید شکاف‌های زیادی ایجاد شده است که هر از چند گاهی با خاک آن را پر می‌کنند.

درویش با اشاره به تبعات خشک شدن مهارلو افزود: در کوتاه مدت این منطقه کانون بحرانی فرسایش بادی و گرد و خاک خواهد شد و از این سو در آینده گرد و خاک بیشتر وارد شیراز می‌شود و این موضوع سبب می شوذ در میان ساکنان اطراف دریاچه به شدت شاخص سرطان خون که یکی از دلایلش وضعیت نامناسب جوی است، افزایش یابد.از سوی دیگر فعال شدن کانون‌های گرد و خاک باعث تشدید مهاجرت در استان شیراز خواهد شد، کما این که اکنون این مهاجرت‌ها نیز آغاز شده است.

درویش به احیای دریاچه امیدوار بود و گفت: این دریاچه صدها سال است که حیات داشته است. قوانین حاکم بر طبیعت نشان می‌دهد که طبیعت خود می‌تواند خود را ترمیم کند در صورتی که عوامل انسانی بر روند ترمیم تاثیر منفی نگذارند. دریاچه مهارلو نیز در صورتی که حقابه آن رعایت شود، می‌تواند خود را ترمیم کرده و به روزهای قبل بازگردد.

این فعال محیط زیست در ادامه گفت: مشکل دریاچه مهارلو در مقیاس بزرگتر مشکل کل استان فارس است. تا زمانی که مشکلات این استان حل نشود مشکل مهارلو نیز به قوت خود پابرجاست. وی افزود:« استان فارس می‌تواند قطب گردشگری، تاریخی، مذهبی و طبیعی و حتی انرژی خورشیدی کشور تبدیل شود، اگر به این سمت حرکت کنیم از آب مازاد برای دریاچه مهارلو و بقیه دریاچه‌های خشک استان مانند دریاچه طشت، ارژن، پریشان و...

استفاده شود. به نظر می‌رسد زنده شدن دریاچه مهارلو نیاز به عزم ملی و مدیریت یکپارچه دارد. باید هماهنگی های لازم میان دستگاه های مربوطه انجام شود. باید در حوزه کشاورزی و منابع آب، چاه های غیرمجاز پلمپ شوند و الگوی کشاورزی باید از شکل سنتی خود به سمت کشاورزی پایدار تغییر کند.