افزايش نزاع های خيابانی؛زنگ خطر

فصل تابستان به‌دليل ماهيت خاص آن يعني گرماي هوا و اوقات فراغت دانش‌آموزان و جوانان معمولا با حوادث و منازعات بيشتري همراه است به‌نحوي كه آمار متوفيات و يا مصدومان ناشي از غرق‌شدگي، حوادث رانندگي، نزاع و... در اين فصل بر ايام ديگر سال پيشي مي‌گيرد. در فصل گرما ترددهاي خياباني هم افزايش مي‌يابد و بسياري از خانواده‌ها و جوانان در ساعات اوليه شب براي گذران وقت از خانه خارج مي‌شوند. اين موضوع افزايش ترافيك و شلوغي پارك‌ها و بوستان‌ها را به‌دنبال دارد و به همين دليل برخوردهاي اجتماعي نيز بيشتر مي‌شود.

جامعه‌شناسان معتقدند در بروز نزاع و درگیری علل و عوامل مختلفی اعم از عوامل روانی فردی، فرهنگی ـ اجتماعی و محیطی دخیل است.

از جمله شاخص‌های عوامل فردی، شامل اختلالات تکانه‌ای داشتن تیپ شخصیتی ستیزه‌جو، فقر عاطفی، ناکامی، حسادت، خودنمایی، جامعه‌پذیری نامناسب، نداشتن مهارت ارتباط و توسل به زور جهت احقاق حق است. از شاخص‌های عوامل فرهنگی ـ اجتماعی می‌توان به فقدان آموزش، عدم ارائه الگوهای مناسب برای پرکردن اوقات فراغت افراد، بیکاری یا نداشتن شغل مناسب، سطح پایین تحصیلات در نقاط آلوده، بیسوادی یا کم‌سوادی و عدم‌آگاهی از عواقب سوء نزاع، عدم برنامه‌ریزی مناسب برای اوقات فراغت جوانان، ضعف قانون و عدم اعتماد به قانون، پایین‌بودن آستانه تحمل افراد، وجود وضع آنومیک در جامعه و ضعف هنجارها در نظارت به رفتارهای افراد اشاره کرد. از شاخص‌های عوامل محیطی می‌توان به زندگی در مناطق حاشیه‌ای و جرم‌خیز، وجود گروه‌های خشونت‌طلب در قالب اراذل و اوباش در منطقه و آشنایی و ورود برخی جوانان به این گروه‌ها، زندگی در مناطق کوهستانی و بد آب‌وهوا اشاره کرد.

نزاع اعم از فردی و دسته‌‌جمعی از آسیب‌‌های اجتماعی است که امنیت عمومی را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد و هیچ تضمینی وجود ندارد که پرخاشگری و خشونت در یک مکان به یک نزاع منجر به ضرب و جرح و حتی یک قتل نفس تبدیل نشود. بسیاری از قتل‌ها از جنس نزاع‌های خیابانی بدون برنامه‌‌ریزی قبلی و با استفاده از سلاح سرد انجام شده است و متهمان پس از ارتکاب قتل از اقدام خود پشیمان می‌شوند و آرزو می‌‌کنند که ‌ای کاش هیچ سلاحی در دست نداشتند. همه حوادثی از این دست، ریشه در عدم کنترل خشم دارد و این عدم کنترل خشم ریشه در عواملی دارد که برخی از روانشناسان از آن به‌عنوان «تقویت رفتار غلط» یاد می‌کنند، به‌‌عنوان مثال وقتی یک کودک یا نوجوان با رفتارهای تند و پرخاشگرانه خود، والدینش را تسلیم خواسته خود می‌کند، یاد می‌گیرد اگر خواسته مشابهی داشت، آن را پرخاشگرانه طلب کند و وقتی این فرد در جامعه قرار می‌گیرد از همین روش برای رسیدن به خواسته‌های خود استفاده می‌کند.

بررسی آماری نزاع‌ها نشان می‌دهد که بسیاری از افراد به‌عنوان اعضای جامعه در تعامل با هم کمتر می‌توانند یکدیگر را تحمل کنند و مانند گذشته وساطت یک یا چند تن برای پایان‌دادن به مشاجره‌ها نیز کارساز نیست. برخی از روانشناسان و جامعه‌شناسان معتقدند که این‌گونه رفتارها ریشه در بحران اقتصادی دارد و بسیاری از مردم به ناچار به دلیل نامطلوب‌بودن وضعیت معاش این رفتارها را از خود بروز می‌دهند.

بعضی دیگر از کارشناسان می‌گویند که ناامیدی از احقاق حق سبب می‌شود که تاب‌آوری و تحمل شهروندان کاهش یابد و به درگیری‌های فیزیکی منجر شود اما در میان بعضی دیگر اعتقاد دارند که به دلیل طولانی‌شدن روند پیگیری پرونده‌ها در مراجع قضائی برخی افراد خود به شخصه تصمیم می‌گیرند تا با اتکا به زور بازو حق خویش را بگیرند. بالاگرفتن دعوا به باور کارشناسان، به دلیل نبود تحمل، سعه صدر، گذشت و فرهنگ گفت‌و‌گو است؛ دعواهایی که گاه ختم به خیر و گاه تا مرز خونریزی و قتل ادامه پیدا می‌کند. کاهش آستانه تحمل مردم در برابر ناملایمات و از بین رفتن فرهنگ عذرخواهی در جامعه نیز به اذعان جامعه‌شناسان از جمله دلایل شروع یک نزاع بر سر هیچ است. آمارهای بالای نزاع خیابانی بر اساس ارقام سازمان پزشکی قانونی نشان‌دهنده خلأ موجود برای فرهنگ‌‌سازی است، اقدامی موثر که می‌تواند در درازمدت باعث کاهش هزینه‌‌های سلامت و کاهش ضریب اشغال تخت در بیمارستان‌ها به‌واسطه درگیری‌‌های فیزیکی و ضرب و جرح شود.

ایران در منطقه دارای بیشترین نزاع‌ها

یک عضو کمیسیون قضائی مجلس افزایش خشونت در جامعه و استفاده از سلاح گرم را ناشی از افزایش مشکلات اقتصادی و روند طولانی رسیدگی به پرونده‌های مربوط به قتل با سلاح گرم دانست. او به خانه ملت گفته است: «زمانی که قتلی با سلاح گرم اتفاق می‌افتد مجرم باید در اسرع وقت به سزای عملش برسد، اما متاسفانه به‌عنوان مثال در حوزه انتخابیه‌ام چندین سال است قتلی با سلاح گرم رخ داده، اما هنوز به پرونده مجرم رسیدگی نشده است.»

رحیمی جهان‌آبادی در ادامه روند طولانی رسیدگی به پرونده‌های قتل را باعث جری‌تر شدن مردم عنوان کرده و افزوده است: «برخی وقتی تعلل دستگاه قضا در رسیدگی به پرونده‌ها و اطاله دادرسی را ببینند به رفتار‌های خارج از قانون روی می‌آورند و این باعث افزایش نزاع و قتل می‌شود.» وی در ادامه ایران را جزو کشور‌هایی دانسته که «در منطقه بیشترین نزاع‌ها و برخورد‌های خیابانی را دارد، ولی اغلب نهاد‌های فرهنگی که باید در این مسأله ورود کرده و راهکار مناسب ارائه دهند، متاسفانه بعد از انقلاب به وظایف خود به‌درستی عمل نکردند.» بنا بر آمار‌ها، نزاع دومین عامل مرگ‌ومیر در ایران است و بالاترین جرمی که در سامانه ۱۱۰ پلیس ثبت می‌شود، مربوط به همین نزاع‌های خیابانی است.

بهترین راه، دوری از محل نزاع است

روانشناس اجتماعی، پژوهشگر و استاد دانشگاه در این رابطه به «ایرنا» گفت: بروز این رفتارها از فرهنگ خانواده و محیطی که در آن رشد کرده نشأت می‌گیرد اما این مسأله از منظر تحقیقی ریشه فرهنگی ندارد و نمی‌توان گفت که جامعه ایرانی عصبانی است بلکه شرایط اجتماعی و زندگی سبب‌شده تا آستانه تحمل و صبر شهروندان به‌طور فزاینده‌ای کاهش یابد.

محمدرضا نایبی افزود: برخی از افراد به‌طور هدفمند خشونت را در تمام کارها و رفتارهای خود پیشه می‌کنند تا به‌راحتی دیگران را در اختیار خود بگیرند و به خواسته‌هایشان برسند. بنابراین افراد باید در نظر داشته باشند که در هنگام شنیدن سخنان ناروا از طرف فردی که هیچ شناختی از او ندارند، فردی که شاید به لحاظ رتبه و نزاکت اجتماعی با شما هم‌رده نباشد، بهترین راه دورکردن خود از محل مورد نظر است و این واکنش نشان می‌دهد که نسبت به آن شخص و رفتار او بی‌اهمیت هستید، زیرا خشمگین‌شدن و واکنش تند همان چیزی است که طرف مقابل از شما انتظار دارد.این استاد دانشگاه با بیان اینکه فقر و محرومیت نسبی بیشترین تاثیر را در بروز نزاع و دیگر آسیب‌های اجتماعی دارد، افزود: عوامل زمینه‌ساز بروز نزاع می‌تواند دیگر حوزه‌های اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و یا سیاسی کشور را تحت‌تأثیر خود قرار دهد.

همه‌چیز به اقتصاد برمی‌گردد

استاد جامعه‌شناسی اظهارداشت: با افزایش فشار زندگی، گرانی و تورم، پرخاشگری، خشونت، دعوا و نزاع و در نتیجه انواع جرائم افزایش پیدا کرده است. به گفته وی با توجه به اینکه همه‌چیز به اقتصاد برمی‌گردد، محدودیت‌ها و محرومیت‌ها برخوردهای خیابانی و خشونت را در جامعه افزایش داده است. وی بیان کرد: البته این امر از قبل پیش‌بینی شده بود که نبود شرایط مساعد برای زندگی، تامین معاش، آرامش و آسودگی خیال همه زمینه‌های بروز درگیری را به وجود می‌آورند. امان‌ا... قرایی‌مقدم در خصوص اینکه چگونه فساد اقتصادی به افزایش میزان نزاع و درگیری دامن زده است، گفت: در جامعه‌شناسی بحثی به‌نام «تئوری چرخش در خشونت» وجود دارد؛ به این صورت که خشونت از خشونت زاده می‌شود، این امر از نمایش خشونت در یک فیلم گرفته تا انتشار اخباری دیگر در زمینه حقوق‌های نجومی و رشوه فضا را برای ارتکاب جرائم، نزاع و درگیری مستعد ساخته است.

تفاوت مجازات نزاع با توجه به شرایط وقوع

بر اساس ماده ۶۱۵ قانون مجازات اسلامی، هرگاه عده‌ای با یکدیگر منازعه کنند، هر یک از شرکت‌‌کنندگان در نزاع، حسب مورد به مجازات مقرر محکوم می‌شوند. بر اساس این ماده قانونی، هر یک از شرکت‌کنندگان در نزاع حسب مورد به مجازات زیر محکوم می‌شوند: ۱- در صورتی که نزاع منتهی به قتل شود به حبس از یک تا سه‌سال. ۲- در صورتی که منتهی به نقص عضو شود، به حبس از یک تا سه‌سال.

۳- در صورتی که منتهی به ضرب و جرح شود، به حبس از سه‌ماه تا یک‌سال. تبصره یک - در صورتی که اقدام شخص، دفاع مشروع تشخیص داده شود، مشمول این ماده نخواهد بود. تبصره دو - مجازات‌های فوق مانع اجرای مقررات قصاص یا دیه حسب مورد نخواهد شد. به عبارت دیگر اگر یکی از منازعین مرتکب قتل فرد دیگری شده باشد، حسب مورد مجازات قتل عمدی یا قتل غیرعمدی را نیز باید تحمل کند. مجازات حبس مقرر در بندهای سه‌‌گانه ماده ۶۱۵ بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی، اعم از اینکه عامل صدمه مشخص باشد یا نامشخص، لازم‌الاجرا است. به گفته کارشناسان حقوق، در بحث منازعه صرفا می‌‌توان اقامه شکایت کیفری کرد اما به نظر می‌رسد که امکان مطالبه دیه وجود دارد، چون صدمه‌ای اعم از قتل یا جرح یا نقص عضو وارد شده و بدون تردید منازعه نیز سبب آن بوده است.

نیمی از خشونت‌ها کلامی است

یک روانپزشک با اشاره به اینکه ۵۰درصد خشونت‌ها در ایران از نوع کلامی است، گفت: در جامعه ما این نوع خشونت بسیار دیده می‌‌شود و درواقع افرادی که رفتار‌های خشونت‌آمیز از خود نشان می‌دهند، از سلامت روان کافی برخوردار نیستند. احمدعلی نوربالا اظهارداشت: خشونت در جهان رو به افزایش است و در ایران عامل خطر خشونت، بیشتر خانگی است. این متخصص روانپزشکی افزود: خشونت یکی از آفت‌های مهم فرهنگی و سرآغاز دیگر خشونت‌ها است؛ اینکه حتی برخی از منابع، تربیون‌ها، احزاب و گروه‌های سیاسی و اشخاص مهم تحلیلگر نحوه بیانشان با خشونت کلامی همراه است، یک آفت به شمار می‌رود.

متاهل‌ها بيشتر دعوا مي‌کنند

يک آسيب‌شناس اجتماعي هم در اين‌باره مي گويد: «نزاع‌ها دو دسته است؛ نزاع‌هايي که بر اثر اختلافات ريشه‌دار اتفاق مي‌افتد يا نزاع‌هايي که اختلافات آني منجر به وقوع آن مي‌شود. مواردي چون کمبود جا براي پارک اتومبيل، رعايت‌نکردن قوانين راهنمايي و رانندگي، ساخت‌وسازها و مزاحمت‌هاي ناشي از آن، نبود فرهنگ آپارتمان‌نشيني، افزايش قيمت خدماتي چون کرايه تاکسي، افزايش قيمت کالاهايي که در سبد خانوار حياتي هستند و نبود نظارت بر همه اين موارد بيشترين دلايل نزاع‌هاي آني هستند.»

به گفته دکتر سعيد خراط‌ها، نزاع‌هاي آني بيشتر در شهرها اتفاق مي‌افتد تا در روستاها و به همان نسبت سهم کلانشهرها از نزاع بيشتر از شهرهاي کوچک است. دليل آن نيز ناتواني زبان گفتار در حل اختلافات آني است. اين روزها زبان قابليت ميانجي‌گري خود را از دست داده است؛ زيرا در شهرها افراد از خرده‌فرهنگ‌هاي متفاوت در کنار يکديگر زندگي مي‌کنند و زبان مشترکي که در آن همه واژگان و عبارات هم‌معنا باشد، ندارند. وي با تاکيد بر اينکه بسياري از نزاع‌هاي خياباني ريشه در مسائل اقتصادي دارد، مي‌گويد: مشکلات مالي خود را در قامت فشارهاي روحي و رواني نشان مي‌دهد و آستانه تحمل فرد را تا آنجا پايين مي‌آورد که با اولين درگيري، نزاع رخ مي‌دهد و حتي برخي از آنها منجر به قتل مي‌شود.

حتي اگر با قتل نيز پايان نيابد، آمار ضرب و جرح در جامعه را افزايش مي‌دهد. دکتر خراط‌ها در اين‌باره به عواملي که فرد را آماده نزاع مي‌کند اشاره کرده و مي‌گويد: بيکاري، تورم، اختلافات خانوادگي و شيوع مواد مخدر از اين عوامل است. ۴/۶۳درصد از افرادي که درگير نزاع مي‌شوند متاهل هستند و ۵/۳۶ درصد مجرد. مي‌توان چنين استنباط کرد که فشار مالي بيشتر بر متاهل‌ها آمار نزاع را هم افزايش مي‌دهد. البته بايد در نظر داشت که پديده‌هاي اجتماعي در پي مجموعه‌اي از علل اتفاق مي‌افتند. با توجه به اين آمار به نظر مي‌رسد، مسئولان سلامت رواني جامعه بايد دست به‌کار شوند و با حذف عوامل موثر در افزايش استرس و اضطراب، راه‌هاي کنترل خشم را هم آموزش دهند.