تا کمر در سطل زباله فرو رفته است و بی‌تفاوت از هر آنچه که ممکن است جان و سلامتش را به خطر اندازد روزی‌اش را در میان زباله‌ها جستجو می‌کند. هر زباله‌ای که به نظرش به درد بخور بیاید را داخل گونی کثیفی که قرار است پر کرده و به دوش بکشد می‌اندازد. این تازه ابتدای راه است ساعت ۱۲ شب که می‌شود باید دوباره همین زباله‌ها را روی زمین کثیف و متعفن مرکز بازیافت زباله‌ای که مشغول به کار است بریزد و تا ساعاتی از بامداد فردا زباله‌های‌تر و خشک را جدا کند.
مشامش دیگر به این بو‌های نفرت‌انگیز عادت کرده است دیگر هیچ چیز به اندازه روزهای اول تهوع‌آور نیست هیچ چیز جز زندگی که به آن خو کرده است. دیگر نیازی به ماسک و دستکش احساس نمی‌کند و البته وسع مالی‌اش هم نمی‌رسد که برای هر گونی زباله دستکش و ماسک بخرد. کارفرما هم که به او و امثال او اهمیت نمی‌دهد به خوبی می‌داند که برای صاحب کارش تنها حکم ابزاری را دارد که اگر خراب یا کند شود دور انداخته شده و ابزاری دیگر جایگزینش می‌شود.
این داستان زندگی بسیاری از افراد زباله‌گردی است که در کوچه و خیابان در کنار سطل‌های زباله مشاهده می‌کنید افرادی که نه تنها لحظه جستجوی زباله که زمان فراغت خود را هم در کنار پسماند می‌گذرانند، در مراکز آلوده و متعفنی که افرادی از گروه‌هاغی سنی مختلف کودک تا کهنسال مشغول کار هستند تا با کمترین دستمزد و کمترین امکانات بیشترین سود را به جیب مافیای زباله بریزد.
حالا، اما در این روزهای اپیدمی کرونا این گروه فراموش‌شدگانی هستند که به دلیل تماس مستقیم با یکی از منابع آلودگی بدون هیچگونه لوازم بهداشتی نه تنها بیش از همه به در خطر ابتلا به کرونا قرار دارند، که به دلیل قرار گرفتن در زیرین‌ترین لایه اجتماعی کمتر از هر فرد و قشر اجتماعی دیگری موضوع سلامت و حفظ جانشان مورد توجه قرار می‌گیرد. افرادی که گاهی نه آگاهی از خطری که تهدیدشان می‌کند دارند و نه چاره‌ای جز اینکه به همین روال زندگی ادامه دهند و در انتظار تقدیر باشند که یا محافظتشان کند یا اینکه به بستر بیماری مهلک این روز‌ها بیندازدشان.
بیشتر بخوانید: کودکی‌هایی که در سطل زباله می‌گذرد!/ پیمانکاران پسماند شهرداری تهران را نمک گیر کرده‌اند
محمد لطفی فعال اجتماعی درباره حمایت از این گروه درمقابل ویروس کرونا به رویداد۲۴ می‌گوید: افراد زباله‌گرد شامل ۲ گروه عمده هستند؛ گروهی که با نهاد‌های رسمی همکاری می‌کنند و گروهی که به صورت غیر رسمی فعالیت می‌کنند که قسمت عمده‌ای از این گروه را کودکان تشکیل می‌دهند.
او با اشاره به اینکه عموما افرادی که در بخش جمع‌آوری ضایعات فعالیت می‌کنند یعنی کودکان زباله‌گرد و خانواده آنها به لحاظ سلسله‌بندی طبقاتی جامعه، جزو طبقات انتهایی هستند، توضیح می‌دهد: این به آن معناست که این افراد به دلیل نداشتن مهارت کافی برای امرار معاش داخل سطل‌های زباله را جست‌وجو می‌کنند. همین ویژگی یعنی منتهی الیه زنجیره اجتماع بودن ویژگی خاصی به این افراد می‌دهد که بخشی از آن به وضعیت اقتصادی و فرهنگی آنها مربوط می‌شود، اما مهم‌تر از آن ناچاری آنها برای ادامه این روند است.
این حقوقدان با بیان اینکه بعضی از این افراد چندان درگیر موضوع کرونا نیستند و برخی هم به صورت مذهبی مساله ابتلا به کرونا را تئوریزه کرده و می‌گویند ایشالا که نمی‌گیریم، ادامه می‌دهد: برخی دیگر از این افراد هم با گفتن سخنانی مانند اینکه «ما‌ها پوست کلفتیم، روی ما تاثیری ندارد» از کنار موضوع می‌گذرند، برخی هم اصلا نمی‌دانند که چنین موضوعی وجود دارد که این گروه طیف گسترده‌ای را تشکیل می‌دهند. وقتی با این طیف صحبت می‌کنیم که دنبال زباله نروید و از خودتان مراقبت کنید نمی‌توانند، زیرا درآمد آنها روزانه بوده و پس اندازی ندارند که بتوانند کار نکنند. دور کاری کردن و در خانه ماندن برای طبقه متوسط جامعه است و برای این افراد کارساز نیست، زیرا درآمدی روزانه‌ای دارند که بدون آن به معنای واقعی کلمه خانوادههایشان گرسنه می‌مانند.
وی با بیان اینکه بعضی از کلمات و راهکار‌ها در حال حاضر فانتزی شده است یعنی در برخی حرف و سخن‌ها رگه‌های طبقاتی مستتر است، اظهار می‌کند: مثلا مسئولان بهداشت کشور از خرید ژل شستشو می‌گویند، اما مساله این است که فارغ از اینکه این افراد به ضرورت فراهم کردن چنین لوازمی رسیده باشند یا نه، آنها از خریدن چنین لوازمی ناتوانند مثلا آنها درآمدی ندارند که برای هر یک از اعضای خانواده ۱۸ هزار تومان هزینه ماسک بخرند یا اینکه قیمت ژل ضد عفونی کننده را بپردازند.
لطفی خاطرنشان می‌کند: این راهکار‌ها به نوعی طبقاتی است و برای همه گروه‌ها اجرایی و عملی نیست. من حتی با افرادی برخورد کرده‌ام که با لحنی دلسوزانه این افراد را عاملان انتشار کرونا جلوه می‌دهند. مثلا می‌گویند، مثلا کودکان زباله‌گرد به صورت مستقفیم و غیر مستقیم ناقلان ویروس کرونا هستند؛ یعنی موجی اشتباه راه افتاده که از نقطه شروع اشتباه به نتایج اشتباهی هم می‌رسد. متاسفانه بسیاری از این افراد پزشک یا فعال حقوق کودک هستنتد، اما نقطه عزیمت نگاه این افراد از زاویه طبقاتی نگاه خودشان است و توصیه‌هایی که می‌کنند هم همینطور است.
او با تاکید براینکه ما به اقدامات فوری درباره افراد زباله‌گرد نیاز داریم، عنوان می‌کند: یکی از اقداماتی که در ارتباط با این خانواده‌ها می‌توان انجام داد حمایت اقتصادی از طریق در نظر گرفتن یارانه‌های فوری معیشتی است. به این معنی که وقتی به این افراد توصیه می‌کنید که مدتی سر کار نرو یا فلان هزینه را برای سلامتی خود و خانواده‌ات انجام بده باید تمهیداتی اجرایی هم برای آن در نظر گرفت. این اقدامی است که دولت می‌تواند انجام دهد.
مافیای زباله اجازه حمایت از سلامت زباله‌گرد‌ها را نمی‌دهند
این فعال اجتماعی تصریح می‌کند: براساس روابطی که دولت با مراکز بازیافت زباله یا حداقل مراکز رسمی و ثبت شده دارد می‌تواند حمایت‌های معیشتی را انجام دهد تا این افراد بتوانند بخشی از مسائل بهداشتی را رعایت کرده وا گر نیاز باشد در خانه بمانند زمینه‌اش هم فراهم شده باشد. البته به خوبی می‌دانم که آنچه می‌گویم یک توصیه غیر عملیاتی و روشنفکرانه است به این معنا که مافیای زباله به هیچ عنوان اجازه حمایت از این افراد را نخواهند داد یعنی اصلا نمی‌خواهند وارد این موضوع شوند.
او خاطرنشان می‌کند: افرادی که در ارتباط با مراکز جمع‌آوری زباله هستند و زباله‌های خود را به این مراکز می‌برند باید شناسایی و حمایت شوند. به این ترتیب که این مراکز تبدیل به ستادی برای شناسایی و حمایت مالی، بهداشتی و آموزش بهداشتی برای این افراد شود و دولت قطعا با روابطی که دارد می‌تواند چنین کاری کند و این برنامه‌ای عملیاتی است. به عبارت دیگر باید تمرکز نیرو‌های اجرایی و آموزشی در مراکز بازیافت زباله باشد تا بتوان در کوتاه‌ترین زمان ممکن بیشترین ارتباط را با این افراد داشته و لوازم بهداشتی مورد نیاز در اختیار آنها قرار داده شود.
این فعال حقوق کودکان با تاکید براینکه مساله مافیای زباله آنقدر گسترده نیست که دولت نتواند آنها را شناسایی کند، می‌گوید: مگر در تهران چه تعداد منطقه داریم؟ برای واگذاری مناطق مختلف شهر به پیمانکارانی که در حوزه زباله فعالیت می‌کنند چارت سازمانی مشخصی وجود دارد. این مساله باعث می‌شود که معلوم باشد پسماند هر منطقه از سوی شهرداری به کدام پیمانکار واگذار شده و پیمانکار هم با چه افرادی در ارتباط است. این موارد یک شبکه مشخص است. اما مساله اصلی آن است که آیا اصولا چنین اراده‌ای وجود دارد یا نه. آیا دولت می‌خواهد به دست اندر کاران چنین فشاری بیاورد و اصولا چنین ضرورتی را درک می‌کند یا نه. اما براساس آنچه مشاهده کرده‌ایم به نظر می‌رسد که تا کنون چنین ضرورتی احساس نشده است.
او اضافه می‌کند: وقتی اقدامات در همه جا از جمله فرودگاه‌ها که محل رفت و آمد مردم طبقه متوسط و مرفه است به صورت فرمالیته است چه انتظاری می‌توان از مراکز بازیافت زباله داشت؟ لذا اراده‌ای برای حمایت بهداشتی و آموزشی به کارگران پسماند وجود ندارد. این در حالی است که دولت و شهرداری‌ها قادر به انجام اقدامات موثر در حوزه پسماند و کارگران زباله‌گرد هستند، اما من چنین اراده‌ای تا کنون ندیده‌ایم ما به عنوان فعالان اجتماعی این مطالبه را از دولت و شهرداری‌ها داریم که دراین زمینه اقدام کنند.
لطفی با اشاره به ایراداتی که بر روش مدیریت بحران در کشور وجود دارد، می‌گوید: ما می‌گوییم مقابله با بحران، اما ما برای بحران زمانی اقدام می‌کنیم که رخ داده است درحالیکه باید اقداماتی را پیش از وقوع حادثه انجام دهیم و چنین رویکردی در دولتمردان ما وجود ندارد و تا وضعیت این است در بر همین پاشنه خواهد چرخید
او با تاکید براینکه ما باید بپذیریم که در حوزه آسیب‌های اجتماعی شکست خورد‌ه‌ایم، تصریح می‌کند: هر جای آسیب‌های اجتماعی که دست می‌گذارید مشاهده می‌کنید که درحال گسترش است. این نشان‌دهنده آن است که اقدامات درستی برای این مساله در گذشته انجام نداده‌ایم. وقتی این مساله را پذیرفتیم و دست از دروغ‌هایی با چاشنی امید برداشتیم آن زمان برنامه‌ای براساس واقعیت جامعه تدوین می‌کنیم. در حال حاضر، چون واقعیت را نپذیرفته‌ایم همان ماجرا‌ها تکرار می‌شوند. امیدوارم دولتمردان ما شکست در حوزه آسیب‌های اجتماعی را بپذیرند؛ شاید آغازی باشد برای تغییر.
عدم تفکیک زباله‌های‌تر و خشک راهکاری برای حمایت از زباله‌گرد‌ها
زهرا صدراعظم نوری رئیس کمیسیون سلامت و محیط زیست شورای شهر تهران در این باره به رویداد۲۴ می‌گوید: طی جلساتی که با شهرداری داشتیم و گزارش‌هایی که مدیران شهرداری ارائه دادند حوزه پسماند و مسائل مرتبط با آن مفصل مورد بحث قرار گرفت. شهرداری تمهیدات لازم در این زمینه را اتخاذ و به پیمانکاران ابلاغ کرده است.
وی توضیح می‌دهد: شهرداری از پیمانکاران خواسته که تمام گروه‌های مختلف و ذینفعان حوزه پسماند رعایت بهداشت و مسائل ایمنی را بکنند و محل‌هایی که این افراد کار کرده یا اسکان دارند ضدعفونی شده و از ماسک و دستکش و چنین امکاناتی استفاده کنند. این موارد را ما خواسته‌ایم و شهرداری نیز به پیمانکاران ابلاغ کرده و پیمانکاران هم مکلف به رعایت آن هستند.
رئیس کمیسیون سلامت و محیط زیست شورای شهر با بیان اینکه نمی‌توان برای اشخاصی که به صورت غیرقانونی اقدام می‌کنند کاری کرد، عنوان می‌کند: اقدامات این افراد غیرقانونی بوده و یک چارچوب و برنامه خاصی ندارند که بشود آنها را مکلف به انجام کاری کرد. اما پیمانکاران موظف هستند درمراکز تحت نظارت خود نکات بهداشتی ابلاغ شده را رعایت کنند ضمن اینکه ما در حال بررسی این موضوع هستیم که در صورت امکان ابلاغ کنیم کار تفکیک زباله خشک از تر انجام نشود، زیرا این مساله خود یکی از راه‌های انتقال میکروب و بیماری است. این موضوع در حال بررسی است که اگر بشود طی دستورالعملی ابلاغ شود.
به گزارش رویداد۲۴ کارگران زباله‌گرد مانند دیگر اقشار جامعه حق برخورداری از حمایت‌های بهداشتی و اجتماعی را دارند و اگر چه شرایط مالی و زندگی آنها برای رعایت بهداشت فردی آنهم در شرایط شیوع ویروسی خطرناک مناسب نیست اما قطعا شهرداری‌ها و مافیای زباله می‌توانند اندکی از سود سرشاری را که از رهگذر پسماند و از جان خسته این افراد به جیب می‌زنند در این روزهای سخت به حمایت از حیات این افراد و خانوادههایشان تخصیص دهند تا شایدئ جان آنها نیز کمتر در معرض خطر قرار گیرد.
- 13
- 7
