راهنمای جامع کاخ چهلستون اصفهان (+ تصاویر و آدرس)

در سال ۱۳۱۰ مجموعه چهلستون اصفهان در فهرست میراث ملی کشور ایران ثبت شد

کاخ چهلستون اصفهان

تأسیس کاخ چهل ستون یا چهلستون اصفهان به زمان شاه عباس اول برمی گردد که بنیان گزاری این کاخ در زمان شاه عباس دوم یعنی فرمانروای بعدی صفوی تکمیل شد و توسعه پیدا کرد. در بین یک آبنمای زیبا، کاخ چهلستون با ۲۰ ستون قرار دارد ولی انعکاس آن در آبنمای کاخ، چهل ستون را پدید آورده است. دلیل نام گذاری عدد چهل برای طراحی این کاخ اینست که، تقدس عدد چهل در مذهب شیعه یعنی دین رسمی فرمانروایان صفوی در کشور ایران است. تزئینات فراوانی در قسمت های داخلی کاخ چهلستون وجود دارد که از آن ها می توان به تزئینات روی ستون ها، نقاشی هایی بر سقف تالارها و نقاشی های دیواری اشاره کرد که بیانگر رویدادهای تاریخی است. اوج هنر دوران صفویه در نقاشی ها و تزئینات تالارهای مختلف کاخ چهل ستون نمایان است که قصد دارد توریست های خارجی را متأثر کند.

مساحت باغ چهلستون اصفهان  بیش از ۶۷ هزار متر مربع میباشد و در میان آن کاخ چهل ستون با ۲ هزار متر مربعی مساحت، قرار گرفته است. یکی از ۹ باغ ایرانی که در فهرست میراث تاریخی یونسکو ثبت شده باغ چهلستون نام دارد. باغ چهل ستون شامل سه در ورودی میباشد که در قدیمیش، بطرف شرق قرار گرفته است. زمانی که از سردر اصلی آن به باغ وارد میشوید، بعد از طی مسافت کوتاهی، به استخر بزرگ جلوی عمارت می رسید.

پیشینه کاخ چهلستون اصفهان

یک از باغهای سلطنتی دوره صفوی، باغ چهل ستون اصفهان نام دارد. به خاطر این که تاریخ بنای این کاخ تا سال ۱۳۲۷ خورشیدی، بطور دقیق مشخص نشده بود، از این جهت درباره ی تاریخ بنای چهل ستون، اختلاف نظرهایی وجود داشت. ولی در نتیجه ی کاوش های همان سال به این نتیجه رسیدند که اشعاری در دو کتیبه از زیر گچ در جبهه تالار کاخ به دست آمده که یکی از این اشعار کوتاه تر است و بنای تالار چهل ستون را بر زمینه ای به رنگ صورتی، به شاه عباس دوم نسبت می دهد و بدین طریق سال ۱۰۵۷ هجری قمری به عنوان سال اتمام آن تعيين شده است و اشعار دیگر که طولانی‌تر است و خطوط آن بر زمینه ای به رنگ آبی گچ بری شده است که بیانگر تعمیرات زمان شاه سلطان حسین است.

شاه عباس در میان باغ چهل ستون، عمارت کلاه فرنگی شکلی طراحی کرد که در نزدیکی آن اتاق های کوچکی وجود داشت که به آن هسته اولیه کاخ چهل ستون می گویند. در مراسم و جشن ها به منظور پذیرایی از میهمانان دربار شاه از این باغ درباری استفاده میکردند. بعد از آن عمارت چهل ستون با شروع سلطنت شاه عباس دوم که هفتمین پادشاه صفوی بود، توسعه داده شد و بر این عمارت، تالارها و ایوان هایی نظیر تالار آینه، دو اتاق بزرگ شمالی و جنوبی تالار آینه، تالار هجده ستون، ایوان های طرفین سرسرای پادشاهی و حوض بزرگ مقابل تالار با کلیه تزئینات نقاشی، کاشی کاری دیوارها و سقف ها و آینه کاری اضافه شد. در دوره شاه عباس دوم نیز تالارهای وسیع کاخ چهلستون به عنوان محل بار عام و کاخ پذیرایی های رسمی محسوب میشد. این کاخ با حضور سفیران کشورهای خارجی و شاه عباس دوم در سال ۱۰۵۶ هجری قمری افتتاح شد.

تأسیس کاخ چهلستون اصفهان به زمان شاه عباس اول برمی گردد

طبق گفته هایی که برخی از شعرای عصر صفویه در اشعار خود در مورد این تاریخ آورده اند و همچنین از طریق کتب و متون مربوط به آن روزگار می توان به تاریخ ۱۰۵۷ هجری یعنی سال اتمام کاخ چهل ستون اشاره کرد که در زمان سلطنت شاه عباس دوم بوده است. یکی از این شعرا( صائب تبریزی) ملک الشعراء بوده که به توصیف چهل ستون در قصیده بلند بالایی پرداخته و سال ۱۰۵۷ هجری را با مصراع قبله گاه تاجداران باد دائم این مکان در آخر قصیده بیان کرده است.

آتش سوزی در عمارت چهل ستون

کاخ چهل ستون اصفهان در دوازدهمین سال سلطنت شاه سلطان حسین بر ایران، دچار آتش سوزی شد و این باغ و عمارت در زمان قاجار یا بطور دقیقتر در زمان سلطنت محمدشاه، با گذشت زمان به حالت قبلی خود بازگشت. البته این بنای ارزشمند در دوره های مختلف بخاطر بی لیاقتی و بی کفایتی حاکمان نادان دچار ضربه هایی شده؛ به طور مثال طبق شواهد، این عمارت در دوران ناصرالدین شاه دچار ویرانی های عامدانه شده است.

ثبت ملی و جهانی کاخ چهلستون

در سال ۱۳۱۰ مجموعه چهلستون اصفهان بعنوان گنجینه ای از تاریخ، هنر و فرهنگ ایران با شماره ۱۰۸ در فهرست میراث ملی کشورمان ثبت شد و بعنوان بخشی از میراث جهانی سازمان یونسکو در سال ۲۰۱۱ میلادی با شماره ۱۳۷۲ شناخته شد. 

معماری باغ چهلستون اصفهان

معماری کاخ چهلستون اصفهان با استفاده از تلفیق چند هنر معماری بدست آمده که می توان به هنر چینی،  ایرانی و فرنگی اشاره کرد. طول و عرض ایوان اصلی( بزرگ) این کاخ به ترتیب ۳۸ متر و ۱۷ متر میباشد و ۱۴ متر ارتفاع دارد که رو به شرق ساخته شده است. جنس ستون های این ایوان هشت ضلعی از چوب چنار و کاج است. بر روی چهار شیرسنگی، چهارستون وسط این کاخ قرار گرفته است.

ایوان کاخ چهل ستون از دو بخش تشکیل شده که یک بخش آن ۱۸ ستون چوبی و رفیع دارد و محل قرارگیری چهارستون وسط بر روی ۴ شیر سنگی میباشد و سنگتراشی آن به اینصورتست که دو شیر به یک سر انسان نشان داده می شود. آب از طریق دهان این چهار شیر فوران می کند و بعد از آن به حوض مرمری تالار می ریزد.

نقاشی های کاخ چهلستون اصفهان

ارتفاع بخش دیگر کاخ چهلستون اصفهان کمی بیشتر است و این بخش سردر ورودی تالار را تشکیل می دهد و به آن در بعضی از منابع، تالار آینه میگویند. محل قرارگیری این قسمت بر روی دو ستون میباشد که سرتاسر آن با استفاده از آیینه کاری وسیع و پرکاری تزیین شده که در کنار آینه های قدی و خشتی از آیینه های ریز و خوش نقش به صورت معرق در آن استفاده شده است. با استفاده از قاب های چوبی به شکل های مختلف هندسی توانسته اند سقف این تالار را بسازند. در تزئینات سقف می توان تصویر قرینه حوض مرمرین وسط ایوان را رویت کرد. این قرینه سازی با ایوان عالی قاپو شباهت بسیاری دارد.

 تالار مرکزی کاخ چهلستون اصفهان برای میهمانان خارجی و شخصیت های کشورهای دیگر اختصاص داده شده است و این تالار، نقاشی هایی دارد که بیانگر وقایع تاریخی دوره های مختلف بوده است. این سالن باشکوه بر گنبدی منقوش استوار شده است. از شاهکارهای هنری آن عصر می توان به لچکی های رنگارنگ و طرح های طلایی و شفاف اشاره کرد.

نقاشی های کاخ چهل ستون

بعضی از هنرمندان ماهر توانسته اند با استفاده از امکانات بسیار کم، نقاشی های کاخ چهل ستون را خلق کنند. نقاشی های تالار مرکزی از جذابترین نقاشی های کاخ چهل ستون به شمار می رود. در این تالار در زمان صفویه، از مهمانان خارجی پذیرایی می شد؛ به همین خاطر نقاشی هایی برروی دیوارهای آن، حکاکی شده که نشانگر وقایع و دوره های مختلف تاریخی می باشد. از مهم ترین نقاشی های تالار مرکزی می توان به شاه عباس در حال پذیرایی از فرمانروای ترکستان، شاه عباس دوم در حال پذیرایی از امیر ترکستان، شاه طهماست اول در حال پذیرایی از پادشاه هند، شاه اسماعیل اول در جنگ چالدران، نادرشاه افشار در حال فتح هند، شاه اسماعیل اول در جنگ مرو، شاه اسماعیل اول در نبرد مرو و… اشاره کرد. تصاویری از مقامات خارجی اروپایی مانند سفیران در دو سمت سالن مرکزی کاخ چهلستون اصفهان وجود دارد که به ایران در زمان صفوی، رفت وآمد داشته اند.

بخش های مختلف کاخ چهلستون

موزه چهل ستون اصفهان

تأسیس و بنیان گزاری موزه چهل ستون اصفهان به مهر ماه ۱۳۲۷ برمی گردد و این موزه بعد از چند مرحله بازسازی و مرمت، درحال حاضر میزبان آثاری همچون آثار خطی و نسخ تاریخی، ظروف تزئینی و قالی و قالیچه و اشیای سفالی و چینی و غیره می باشد.

تالار مرکزی کاخ چهلستون اصفهان برای میهمانان خارجی اختصاص داده شده است

شاه نشین

تمامی تالار های بزرگ دارای قسمتی می باشند که به آن شاه نشین میگویند. در پشت سردرِ تالار آینه، شاه نشین با سقفی پوشیده از آیینه های ریز قرار گرفته است که ۷ متر در ۵.۵ ابعاد دارد. تصویری از دوره جوانی ناصرالدین شاه قاجار در زیر لنگه طاق شاه نشین، توسط محمد حسن افشار در سال ۱۲۳۸ ه.ش کشیده شده بود که امروزه قابل رویت نیست.

تالار اشرف

تالار اشرف یا تالار اصلی از نقاشی های زیبای دوره صفوی برخوردار است. پنجره های منبت کاری و خاتم کاری در ضلع های غربی، جنوبی و شمالی  این تالار دیده میشود که مشرف به حوض مقابل بنا و فضای باغ هستند و بعنوان محلی برای گذر نور به درون تالار از آن ها استفاده میشود. شش نقاشی با رنگ روغن در تالار اشرف وجود دارد که این نقاشی ها بیانگر ضیافت شاه عباس، شاه طهماسب و پذیرایی از شاه هند، جنگ چالدران، جنگ شاه اسماعیل با شیبک ازبک، جنگ نادرشاه با هند و پذیرایی شاه عباس از ولی محمد خان هستند و هنر نقاشی اصفهان را به نمایش می گذارند. تصاویری از مجالس جشن شاهان و سفیران خارجی در کنار این تابلوهای شگفت آور قرار دارد. از عواملی که موجب زیبایی این تالار شده اند می توان به سه گنبد با تزئیناتی از جنس طلا و نقاشی های حیرت انگیز اشاره کرد.

مساحت باغ چهلستون اصفهان بیش از ۶۷ هزار متر مربع میباشد

به خاطر این که شیب باغ چهلستون، بسیار كم است سبب میشود تا آب براحتی در جوی ها جاری شود. در زمان گذشته ، تامین آب این باغ از شاخه ای از مادی« فدن» انجام میشده که پس از این که مسافتی را طی میکرد از انتهای باغ به میدان نقش جهان وارد می شد، درحالیکه امروزه، آب این باغ از طریق چاهی عمیق تامین می شود. اکنون پوشش گیاهی باغ چهل ستون شامل درختان کاج ایرانی، افرای سیاه، نارون، چنار و عرعر می باشد. گل های فصلی در باغچه های اطراف کاخ چهلستون كاشته شده كه در گل خانه ای در جنوب باغ پرورش داده می شود. 

بالاخانه

بالاخانه در قسمت بالایی عمارت چهل ستون قرار گرفته است که این مکان در زمان گذشته به عنوان محلی برای خلوت و خواب شاه در نظر گرفته شده بود. بام کاخ چهل ستون پوشیده از کاهگل میباشد که با استفاده از دیواره هایی دوجداره، فضای داخلی آن بوجود آمده است.

آدرس کاخ چهل ستون

مکان اصلی باغ چهل ستون در شهر اصفهان و در شرق خیابان چهارباغ پائین، جنوب خیابان سپه و غرب میدان نقش جهان می باشد. طراحی این باغ بگونه ایست که از سایر باغها امكان دسترسی به آن وجود دارد. در امتداد چهارباغ، مجموعه ای از این باغها موجب تشکیل یكی از شالوده های اصفهان عصر صفوی شد، به همین خاطر نقش باغ چهل ستون از این جنبه ممتاز است؛ چون مجموعه نقش جهان به عنوان حلقه وصل این شالوده و شالوده دیگر شهری بوده است.

یکی از ۹ باغ ایرانی که در فهرست میراث تاریخی یونسکو ثبت شده باغ چهلستون نام دارد

برای بازدید از کاخ چهلستون اصفهان، می توانید همه روزه غیر از روزهای تاسوعا و عاشورا، رحلت امام خمینی( ره)، رحلت حضرت محمد( ص)، شهادت امیرالمومنین ( ع) و  امام جعفر صادق( ع) مراجعه کنید. 

گردآوری: بخش گردشگری سرپوش