جزئیات آتش سوزی بازار تبریز/ تکرار بعد از ۱۰ سال

این بازار سال ۸۹ به عنوان بزرگترین بازار سرپوشیده جهان در فهرست یونسکو ثبت جهانی شد. پیش از آن در سال ۵۴ هم در فهرست ملی ایران به ثبت رسیده بود. همان زمان که پرونده ثبت جهانی بازار به یونسکو رفت هم بسیاری نسبت به آتشی که هر لحظه ممکن بود بخشی از خاطرات تاریخی تبریز را به کام بکشد، هشدار دادند!

با وجود این «محمد حسن طالبیان» معاون میراث فرهنگی کشور در گفت‌و‌گو با «ایران» اعتقاد دارد که تمهیدات اندیشیده شده بعد از آتش سوزی سال ۸۸ باعث شد که این بار آتش‌نشان‌ها خیلی زود آتش را مهار کنند. آتش سوزی سال ۸۸ هم درست در همین نقطه یعنی سرای «دو دری»‌ها شروع شد.

سرای دودری(ایکی قاپولی)از سراهای قدیمی بازار تبریز به شمار می‌رود. این سرا که در ضلع شمالی بازار تبریز قرار دارد، به دلیل واقع شدن بین دو راسته بازار جدید و قدیم و نیز ارتباطش با این دو راسته از طریق چهار دالان و یک تیمچه، سرای دودری(ایکی قاپولی) نامیده می‌شود.

آتش‌نشان‌ها آن سال دو روز تلاش کردند تا توانستند نفس آتش افتاده به جان یکی از مهمترین مراکز تاریخی شهر را بگیرند. یک سال بعد از این آتش سوزی هم بازار تاریخی در فهرست جهانی یونسکو ثبت شد. اما همان موقع هم کارشناسان می‌گفتند، نمی‌توان بازار را به‌طور کامل از آتش‌های احتمالی دور نگاه داشت. طالبیان اما اعتقاد دیگری دارد. او می‌گوید: «این بار آتش‌نشان‌ها در چهار ساعت آتش را خاموش کردند.» البته آتش‌نشان‌ها خودشان می‌گویند که ۵ ساعت طول کشید تا بتوانند آتش را از دلان‌های تاریخی بازار تبریز بیرون بکشند اما طالبیان همین تفاوت را مهمترین دلیل برای اعلام انجام اقدام‌های مثبت سازمان میراث فرهنگی در بازار تاریخی برای حفاظت از بازار می‌داند.

حرف‌های طالبیان باعث دوباره شعله کشیدن این سؤال در ذهن افکارعمومی می‌شود که پس چرا تجربه ۱۰ سال پیش آتش سوزی در سرای دو دری‌ها یا آن‌طور که تبریزی‌ها می‌گویند «ایکی قاپولی»، به راهکاری نینجامید تا دوباره شاهد آتش سوزی در این بازار نباشند! شعله این انتقاد‌ها از شب چهارشنبه گذشته در شبکه‌های اجتماعی روشن شد. مسئولان وقت میراث فرهنگی در یک دهه گذشته بعد از آن آتش سوزی گفته بودند که به تمهیداتی رسیده‌اند که اجازه نمی‌دهد تا دوباره شعله‌های آتش به جان یکی از زنده‌ترین بازار‌های تاریخی کشور بیفتد. داستان اما آن‌طور که آنها پیش‌بینی کردند، پیش نرفت. آتش درست در همان نقطه، تن بازار را سوزاند. آتش‌نشان‌ها مجبور شدند

بخشی از سقف بازار را خراب کنند تا از گسترش آتش جلوگیری کنند. خراب کردن سقف بازار باعث شعله ورتر شدن آتش انتقاد‌ها شد. «محمدحسن طالبیان» اما این انتقادها را قبول ندارد. او می‌گوید: «آن آتش سوزی باعث شد تا شیرهای آب «هیدرانت» در بازار کار شود که در زمان آتش سوزی به کمک بیاید.» این توضیحات البته کسبه بازار تبریز را قانع نمی‌کند. برخی از آنها در گفت‌و‌گو با رسانه‌ها یادآوری می‌کنند که هنوز خسارت آتش سوزی ۱۰ سال گذشته را نگرفته‌اند. آمارهای محمدحسن طالبیان هم از خسارت ۲۰ میلیارد تومانی آتش به بازار تاریخی خبر می‌دهد. این خسارت جدای خسارتی است که به اموال کسبه وارد شد. به گفته طالبیان بیش از ۵۰ درصد اموالی که در آتش سوزی از بین رفت، بیمه بود. او از جبران خسارت آنها توسط بیمه خبر می‌دهد.

هرچند طالبیان علاقه‌ای به ورود به مقوله آتش سوزی‌های متعدد در بازار تاریخی تبریز ندارد اما بازار تقریباً هر سال از آتش سوزی‌ها، زخمی جدید می‌بیند. آمارهای موجود نشان می‌دهد بازار تبریز در سال ۹۴ بیش از ۲۰ مورد آتش سوزی را تجربه کرده است. آتش سوزی در سال ۹۷ دو مرگ را هم در پی داشته است. حالا هم براساس آمارهای طالبیان آتش ۱۲۰۰ متر از عرصه بازار را زخم زد و دو دالان و یک سرا  سوخت. او وجود یگان حفاظت در بازار را هم دلیل دیگری برای اطفای حریق سریع توسط آتش نشان‌ها می‌داند و می‌گوید: «آتش سوزی را نیروی‌های یگان مستقر در بازار به آتش نشانی خبر داده‌اند و آنها هم سریع وارد بازار شده‌اند.» اطفای حریق بازار توسط آتش نشان‌ها در پنج ساعت، تحسین مسئولان استانی از جمله امام جمعه شهر را هم در پی داشته است.

طالبیان بارگذاری بیش از حد کالا توسط کسبه بازار را یکی از دلایل وقوع آتش سوزی در بازار می‌داند و می‌گوید: «پیشنهاد خروج انبار کالا از بازار  را به کسبه داده است و این گزینه مورد بررسی قرار می‌گیرد.» به گفته او سازمان میراث فرهنگی، یا هیأت امنای بازار، شهرداری و آتش نشانی بزودی جلسه ای تشکیل خواهند داد تا بتوانند به راهکار کاربردی تری برسند.

آن‌طور که پیش از این آتش نشانی تبریز گفته بود آتش‌نشان‌ها از میزان کالا‌ها در انبار‌های بازار خبر ندارند و همین بی‌اطلاعی باعث طولانی‌تر شدن آتش‌سوزی و افزایش خسارت‌ها به این گستره تاریخی می‌شود. طالبیان که با گروهی از کارشناسان در حین این گفت‌و‌گو در بازار تاریخی تبریز حضور دارد از تخلیه وسایل باقیمانده کسبه‌ خبر می‌دهد و می‌گوید: «بعد از تخلیه، بلافاصله آواربرداری‌ها شروع می‌شود.»

او از شروع مرمت اضطراری و رفع خطر بعد از اتمام آوار‌برداری خبر می‌دهد و می‌گوید: «مرمت‌ها در هفته آینده کلید می‌خورد.» کسبه بازار تبریز همیشه پا به پای بازار  ایستاده‌اند. تبریز در طول تاریخ ۵ هزار ساله خود، سه بار زلزله سهمگینی را تجربه کرده است. زلزله سوم در بازار تاریخی ویرانی اسفباری را به جای گذاشت. کسبه اما بازار تاریخی را دوباره ساختند. میراث فرهنگی به گفته طالبیان هم این بار روی همکاری کسبه بازار حساب کرده است. هرچند او تأکید می‌کند: «بهتر است وارد این مسائل نشویم!» اما او نکته‌ای را در مرمت بازار تاریخی یادآوری می‌کند که به نظر می‌رسد انتشار آن با چالش‌ها و انتقادهای بی‌شماری رو به رو شود. او درباره خسارت‌های وارده به سرای

«دو دری» می‌گوید: «سقف‌های چوبی را آجری کردیم و باعث شد تا خسارت به بنای تاریخی کمتر شود.»

مسأله آنجاست که تبدیل سقف‌های چوبی به سقف‌های آجری، مغایر با اصل مرمت - که روی نگاهداشت اصالت بنا تأکید دارد - است! به نظر می‌رسد کارشناسان با توجه به آسیب پذیر بودن بازار در قبال آتش، تصمیم گرفته‌اند راه دوباره آتش سوزی را با تغییر در مواد و مصالح بازار ببندند اما این سؤال را پاسخ نداده‌اند که آیا این مرمت‌ها اصالت بنا را از بین نمی‌برد؟ آیا آتش‌سوزی مداوم دارد بنای جدیدی را به نام بازار تبریز در این شهر کهن می‌سازد؟! 

زهرا کشوری