به گزارش تسنیم، طرح اصلاح موادی از قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی در جلسه روز سه‌شنبه (سوم اردیبهشت) پارلمان پس از رفت و برگشت‌های مکرر بین مجلس و شورای نگهبان، تعیین تکلیف و بالاخره به شورای نگهبان ارسال شد، اما پاشنه آشیل آن، طرحی است که نمایندگان خواهان استانی شدن انتخابات هستند، همان‌طور که در گزارش قبلی نیز به آن اشاره شد، نمایندگان مجلس، چه موافق و چه مخالف خودشان هم نمی‌‌دانند چه طرحی را تصویب کردهاند و اصولاً این طرح می‌تواند تبعاتی برای کشور و نظام انتخاباتی داشته باشد.
آن طور که مخالفان طرح استانی شدن انتخابات مجلس، چه در بیرون و از درون پارلمان گفته‌اند، اشکالات اساسی و محتوایی بر این طرح مترتب است که ما نیز در گزارش‌های مختلفی سعی کرده‌ایم به یکی ایرادات و اشکالات اساسی آن بپردازیم.
براساس این گزارش، برخی اساتید دانشگاه و حقوقدانان برجسته معتقدند که نظام انتخاباتی و نحوه برگزاری انتخابات در یک کشور، امری شوخی‌بردار و سطحی‌انگارانه نیست که بشود با تغییر در برخی مواد و یا تغییر ندادن برخی دیگر، شکلی از آن تعریف کرد؛ در قاعده کلی نظامهای انتخاباتی در همه جای دنیا یا "اکثریتی" و یا "تناسبی" هستند که هرکدام تعاریف مشخص و مدونی دارند که برای اینکه به نواقص طرح مجلس پی ببریم، باید پاسخ‌های روشنی از هر دو روش را مدنظر قرار دهیم.
نظام انتخاباتی "اکثریتی" چیست؟
اگر بخواهیم تعریف مختصری از نظام انتخاباتی "اکثریتی" داشته باشیم، نظامی است که براساس آن حوزه‌های انتخابیه، کوچک در نظر گرفته می‌شود و به‌عبارت ساده، هر کاندیدایی که رأی اکثریت حوزه انتخابیه‌اش را به‌دست آورد، جواز حضور در پارلمان را کسب می‌کند، چه‌بسا این روش در حال حاضر نیز در کشور اجرا می‌شود، در این روش بر کوچک بودن حوزه‌های انتخابیه تأکید شده است.
نظام انتخاباتی "تناسبی" چیست؟
نظام انتخاباتی تناسبی نیز مانند نظام انتخاباتی "اکثریتی" تعریف مشخصی دارد، اما با این تفاوت که در این مدل، بر بزرگ بودن حوزه‌های انتخابیه تأکید بیشتری شده و رأی‌دهندگان می‌بایست کاندیدای مورد نظر خود را از میان کاندیداها با دربرگیری یک حوزه انتخابیه بزرگتر، مثلاً (استان) انتخاب و راهی پارلمان کنند.
اما، یکی از ایراداتی که مخالفان طرح استانی شدن انتخابات مجلس به آن وارد می‌کنند، این است که این طرح، نه "اکثریتی" و نه "تناسبی" است، از طرفی کارشناسان این حوزه و حقوقدانان نیز معتقدند که نظامهای انتخابات نمی‌تواند توأمان، "اکثریتی" و "تناسبی" باشد، در صورتی که طبق بررسی‌‌ها، طرح فعلی مجلس هم تناسبی و هم اکثریتی است.
نمایندگان مجلس در طرح استانی شدن انتخابات، حوزه‌های انتخابیه کوچک (شهرستان) را حفظ کرده و مبنای ورود به مجلس را، کسب حداکثر رأی استانی (مرکز استان) قرار داده‌اند که این با هیچ‌کدام از نظامات انتخاباتی تطابق ندارد.
چرا نظام انتخاباتی نباید "تناسبی" و "اکثریتی" باشد؟
طرحی که نمایندگان مجلس برای استانی شدن انتخابات پارلمان تصویب کردهاند، مختلطی از تناسب و اکثریتی است که عدالت انتخاباتی در آن رعایت نشده است.
چرا عدالت انتخاباتی در طرح استانی‌شدن انتخابات مجلس رعایت نشده است؟
یکی از مهمترین ایراداتی که به طرح استانی شدن انتخابات مجلس از سوی مخالفان و منتقدان وارد می‌شود، این است که آنها معتقدند "عدالت انتخاباتی" در آن رعایت نشده است، به‌طوری که ممکن است فردی اکثریت رأی را در استان (حوزه انتخابیه اصلی) کسب کرده باشد، اما در همین منطقه، افرادی باشند که ۶۰ درصد حوزه فرعی را کسب کرده باشند، اما به‌دلیل اینکه فرد مورد نظر، رأی استان را ندارد، از راهیابی به مجلس بازمی‌ماند.
طبق طرح استانی شدن انتخابات مجلس که اکثریت نمایندگان آن را تصویب کردهاند، هر کاندیدا و یا هر لیستی به‌تناسب رأیی که کسب کرده و درصد آرایی که به دست آورده، در مجلس حائز کرسی می‌شود، در شمارش آراء، به‌ترتیب کرسی‌ها را به لیست‌ها تخصیص می‌دهند، فرض می‌کنیم لیست اول استان، ۵۰ درصد کرسی‌ها را کسب کرده، به این ترتیب ۵۰ درصد کرسی‌های استان را تصاحب می‌کند، در کرسی‌های استان هم به‌ترتیب تعداد آرایی که فرد در استان کسب کرده، کاندیداهایشان وارد مجلس می‌شوند، یعنی مثلاً اگر ۱۰ نفر در یک لیست بوده، ۵ کاندیدایی که بیشترین رأی را در استان داشته‌اند، کرسی‌ها را به‌دست می‌آورند، در این شرایط امکان دارد نفر اول، دوم و یا پنجم لیست که وارد مجلس می‌شود و کرسی‌ها را تصاحب می‌کند، در حوزه فرعی بیشترین رأی را کسب نکرده باشد، چون طبق این طرح، ملاک ورود به مجلس و کسب کرسی‌ها، آرای حوزه‌های فرعی نیست، بلکه باید ۱۵ درصد حوزه فرعی را کسب کرده باشد، ممکن است لیستی، ۵۰ درصد استان را کسب کرده باشد و خودش هم در لیست حوزه فرعی بیشتر از رقبا رأی آورده باشد، اما هیچ تضمینی وجود ندارد که بیشتر از سایرین در لیست خودش رأی آورده باشد، ممکن است در حوزه فرعی نفر دهم شده باشد، اما چون لیستش در کل استان سهمیه کرسی دارد و در استان هم بیشترین رأی را آورده، وارد مجلس می‌شود و کرسی را کسب می‌کند.
مدل دیگر نیز این است که کسی که در لیست دوم شده و مثلاً ۳ کرسی کسب کرده، نفر اول این لیست در حوزه فرعی هم نفر اول شده، اما چون در لیست اول، حوزه فرعی پر شده و کرسی صاحب نماینده شده، بنابراین از راهیابی به مجلس بازمی‌ماند، اما هم‌لیستی او وارد مجلس می‌شود، در این مثال هم نفر اول لیست خودش بوده و هم نفر اول حوزه محل ثبت‌نامش بوده، اما عملاً چون لیست او، اول استان نشده و حوزه فرعی‌اش هم یک کرسی بیشتر نداشته و لیست اول دو کرسی را تصاحب کرده، نمی‌تواند نماینده مجلس شود، ممکن است نفر هشتم لیست وارد مجلس شود، اما نفر دوم از راهیابی بازمی‌ماند.
در این شرایط می‌بینیم که کاندیدایی با کمترین رأی هم می‌تواند نماینده مجلس شود.
طرح استانی شدن انتخابات مجلس، فعلاً در شورای نگهبان در حال بررسی است و هنوز این شورا نسبت به آن اعلام نظر نکرده است، باید منتظر بود و دید که سرنوشت طرحی با این‌همه اشکالات و نواقص، در نهایت به کجا می‌رسد.
در گزارش بالا، سعی کردیم به یکی از ایرادات استانی شدن انتخابات مجلس بپردازیم، در سلسله گزارش‌هایی، به زوایای دیگری از نواقص این طرح خواهیم پرداخت.
- 15
- 4
