با نزدیک شدن به ۲۳ مهرماه و موعد تمدید ۹۰ روز پایبندی ایران به برجام از سوی دولت آمریکا، دونالد ترامپ رئیس جمهوری این کشور روز پنجشنبه گذشته جلسه‌ای با فرماندهان ارشد نظامی در کاخ سفید تشکیل داد و پس از پایان نشست در سخنانی مبهم و راز آلود با طرح این سوال که می‌دانید اکنون چه زمانی است؟ گفت: الان آرامش قبل از توفان است. می‌پرسید چه توفانی؟ خودتان بعداً متوجه خواهید شد.
هر چند ترامپ در مقابل درخواست خبرنگاران برای شفاف‌سازی بیشتر طفره رفته است، اما گفته می‌شود که وی اعلام کرده که ایران به روح توافق هسته‌ای پایبند نبوده و فرماندهان ارتش را نیز تحت فشار قرار داده که هر چه سریعتر در موقع لازم گزینه‌های نظامی را ارائه کنند. از سوی دیگر سارا سندرز سخنگوی کاخ سفید نیز با اعلام اینکه ترامپ تصمیم خود را در مورد برجام گرفته و به زودی نتیجه آن به اطلاع عموم خواهد رسید،
گفت که این تصمیم شامل راهبرد‌هایی درباره چگونگی رفتار با ایران است و دولت آمریکا با تشکیل تیم متحدی در این خصوص در صدد پشتیبانی از تصمیم جدید دونالد ترامپ است. همچنین روزنامه واشنتگن پست آمریکا نیز در گزارش روز پنجشنبه خود به نقل مقامات آمریکایی نوشته است که احتمالاً ترامپ هفته آینده پایبندی ایران به برجام را تایید نخواهد کرد و تصمیم در مورد باقی ماندن آمریکا در توافق هسته‌ای را به کنگره واگذار می‌کند.
شکاف آمریکایی در مورد تصمیم جدید ترامپ
هر چند اکنون اکثریت کنگره آمریکا را جمهوری‌خواهان تشکیل داده و در زمان امضای توافق برجام نیز از هرگونه کارشکنی در قبال آن فروگذار نکرده اند، اما اخبار جدید در خصوص مواضع اعضای کنگره حاکی از آن است که اختلاف نظر شدیدی در مورد تصمیم ترامپ در کنگره آمریکا و در میان جمهوری‌خواهان شکل گرفته است. در همین رابطه ریچارد هاس، رئیس شورای روابط خارجی آمریکا در صفحه توئیتر خود نوشته است که رد پایبندی ایران براساس معیارهای سیاسی باعث زیر سوال رفتن هر نوع توافق با ایالات متحده از سوی دیگر دولت‌ها می‌شود.
همچنین شبکه خبری سی ان ان نیز در گزارشی با اشاره به جلسه ژنرال مک‌مستر مشاور امنیت ملی ترامپ با دموکرات‌های کنگره آورده است که هر چند مک مستر به صورت علنی اظهارنظری در مورد برجام نکرده است، اما منابع آگاه معتقدند که سناتورهای دموکرات از سخنان وی اینگونه برداشت کرده اند که مشاور امنیت ملی ترامپ معتقد است که رد پایبندی ایران راه درستی نیست و باعث برهم خوردن روابط با ثبات آمریکا در قبال متحدانش خواهد شد.
همزمان با این مساله مقامات دولت اوباما نیز با هشدار دادن نسبت به اقدامات نسنجیده بر علیه برجام به ترامپ هشدار داده‌اند که عدم پایبندی ایران به برجام علاوه بر مخدوش ساختن اعتبار آمریکا، تمام زحمات چند ساله برای دست‌یابی به یک توافق بین‌الملل را از بین خواهد برد. جو بایندن معاون اوباما در همین رابطه ضمن انتقاد شدید از سیاست‌های ترامپ گفته که دولت او در مسیری تاریک حرکت می‌کند و در آینده نه تنها جامعه بین‌المللی با ما همراهی نخواهد کرد و مذاکرات با کره‌شمالی نیز به نتیجه نخواهد رسید، بلکه به جای ایران، این آمریکاست که در سطح جهانی منزوی خواهد شد.
سناریوهای ترامپ در قبال برجام
هر چند در محافل بین‌المللی همواره تاکید می‌شود که آمریکا به واسطه ماهیت حقوقی برجام توان خروج یکجانبه از آن را نداشته و قصد ندارد که با این عمل به هزینه‌ها و تبعات بین‌المللی آن دچار شود، اما در این میان هستند تحلیل‌گرانی که معتقدند آمریکا قصد و توان بازی سیاسی با برجام را دارد و با رد آن در داخل کشور می‌تواند از قدرت هژمون خود استفاده کرده و منافع حاصل از توافق هسته‌ای را برای ایران و اروپاکم رنگ سازد. آنها معقتدند که شرکت‌های اروپایی با اهرم فشار آمریکا مبنی بر عدم همکاری با ایران مرعوب خواهند شد و باید دید که دولت‌مردان اروپایی برای خروج از این تله چه تدابیری اندیشیده‌اند؟
به طور کلی چند سناریو برای تصمیمات دولت ترامپ در مورد توافق هسته‌ای وجود دارد. یک سناریو آن است که برجام به زمینی برای رقابت میان آمریکا و اتحادیه اروپا تبدیل شده و خروج آمریکا از توافق آب و هوایی پاریس و همچنین شکاف مشهود در روابط فراآتلانتیکی میان این دو قطب قدرت، همگی بیانگر نوعی جدال بر سر منافع جهانی میان آمریکا و اروپاست. آمریکایی‌ها اکنون به گفته ترامپ قصد بازگشت به دوران پرشکوه گذشته را دارند و در این میان اروپا به خصوص آلمان و فرانسه سد راهی برای این بازگشت شکوهمندانه تلقی می‌شوند.
پس حالا که اروپا تمام و کمال بر اجرای کامل برجام تاکید دارد و سخنگوی کمیسیون اروپا نیز دیروز تصریح کرده است ما تاکنون ۸ بار پایبندی ایران به برجام را تایید کرده‌ایم و برای تمامی طرفین ضروری است که به تعهدات خود پایبند بمانند، حال این آمریکاست که قصد دارد برای مقابله با هژمونی اروپا برجام را ابزاری برای گرفتن امتیازات بیشتر قرار دهد.
همچنین برخی دیگر از تحلیل‌گران معتقدند که وقتی آمریکا صحبت از نظم جدید در خاورمیانه می‌کند، یعنی نظم گذشته که به واسطه پیمان ساکس- پیکو در منطقه توسط اروپایی‌ها شکل گرفته اکنون باید جای خود را به دکترین جدید آمریکا یعنی طرح خاورمیانه بزرگ و پس از آن خاورمیانه جدید بدهد. این کارشناسان می‌گویند که دکترین آمریکا در منطقه خاورمیانه عبور از خاورمیانه عربی به فلات ایران و پس از آن هارتلند علیا یعنی شرق آسیاست و آنها با مدیریت نوعی نظم در بی نظمی در حال اجرای این راهبرد هستند. لذا اکنون به واسطه بحران شدید در خاورمیانه در راستای منویات مدیریت نظم در بی‌نظمی و کاسته شدن از توان عملیاتی داعش، آمریکا قصد دارد تا با بهانه کردن برجام همانند بهانه کردن پرونده هسته‌ای ایران، دکترین جدید خاورمیانه‌ای خود را در منطقه به سرانجام برساند.
از سوی دیگر گفته می‌شود که دولت ترامپ هم اکنون به شدت و به طور بی‌سابقه‌ای در مقایسه با دولت‌های پیشین ایالات متحده دچار تنش‌های داخلی بوده و به واسطه برجام قصد دارد با یک تیر دو نشان بزند. یعنی با علم کردن برجام و مانور بر روی هم برای مدیریت چالش‌های داخلی زمان بخرد و هم اینکه نشان دهد توافقی که توسط دموکرات‌ها صورت گرفته باید به وسیله او و تیمش در مسیر جدیدی قرار بگیرد و آنها امتیازات مدنظر خود را در آن بگنجانند. این امر در حالی پیگیری می‌شود که مقامات کشورمان هرگونه مذاکره مجدد در برجام را غیرممکن می‌دانند.
در مسیر نیل به توافق هسته‌ای تنها یک مورد توسط ایران و گروه ۱+۵ مورد مذاکره و بررسی قرار گرفت و آن هم مساله اتمی ایران بود. اگر قرار بود آنچنان که ترامپ می‌گوید سایر مسائل میان طرفین نیز در این مذاکرات به بحث گذاشته شود، احتمالاً همچنان این مذاکرات با کش و قوس‌های خود ادامه داشت و هنوز تصمیم مشخصی اتخاذ نشده بود. در همین رابطه علی‌اکبر صالحی رئیس سازمان انرژی اتمی کشورمان که برای شرکت در سمینار بین المللی منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای به ایتالیا سفر کرده است در تازه‌ترین اظهارات خود در خصوص برجام می‌گوید:
آمریکایی‌ها در حالی صحبت از مذاکره مجدد در برجام می‌کنند که علاوه بر ایران، روسیه و چین، اتحادیه اروپا نیز آن را قابل مذاکره نمی‌داند. وی تاکید می‌کند، اگر در مورد برجام اروپایی‌ها از آمریکا پیروی کنند، قطعاً برجام به هم خواهد ریخت. در این صورت تناقضات فراوانی در مسائل بین‌المللی ایجاد می‌شود که یکی از آنها به کره‌شمالی باز می‌گردد. اکنون که قرار شده مساله پیونگ یانگ با مذاکره حل شود، بر هم خوردن برجام سبب خواهد شد که استدلال و توجیهی برای تفهیم مقامات کره‌ای باقی نمانده و این مذاکرات نیز سرنوشت مشخصی پیدا نکند.
کره‌شمالی، برجام یا هردو؟
اما فارغ از بحث برجام، در مورد جلسه مشترک ترامپ با فرماندهان نظامی سوالی که مطرح می‌شود این است که تاکید و فشار ترامپ در مورد گزینه‌های نظامی اکنون مربوط به ایران است یا کره‌شمالی؟ آمریکا از مدت‌های قبل همواره مساله‌ای به نام گزینه نظامی را در مورد این دو کشور با صراحت مطرح کرده، ولی برخی از منابع معتقدند که اینبار و در این جلسه به خصوص منظور کره‌شمالی است.
در مورد راهبردهای آمریکا در قبال کره‌شمالی خود مقامات آمریکا نیز معتقدند که تاکنون چنین دوگانه و ضد و نقیض‌هایی از سوی آمریکا در قبال این کشور مطرح نبوده است. در این رابطه شاهدیم که یک روز از سوی تیم ترامپ صحبت از مذاکره مطرح می‌شود و یک روز دیگر همزمان اعلام می‌گردد که رژیم پیونگ یانگ قابل مذاکره نیست و باید با زور متوقف شود، در حالی که همزمان با این فشارها کره‌شمالی آزمایش‌های موشکی خود را به میزان غیرقابل تصوری افزایش داده و مستقیما طرح نابودی آمریکا را جزء اساسی‌ترین راهبردهای خود عنوان می‌کند.
در این خصوص می‌توان حدس زد که آمریکا همانطور که اشاره شد برای عبور به شرق با یک رقیب استراتژیک به نام چین مواجه است. چه بهانه‌ای می‌تواند حضور گسترده نظامی آمریکا در منطقه ژئوپلتیک شرق دور را توجیه کند؟ نوعی
بی نظمی و تهدید که اکنون به واسطه سیاست‌های رهبر جوان کره‌شمالی خوراک لازم را برای عملیاتی شدن این طرح برای آمریکا فراهم می‌کند.
پس بهانه‌های برجامی آمریکا و دامن زدن به بحران
شبه جزیره کره نوعی کارت برای تداوم و به ثمر نشستن دکترین منطقه‌ای آمریکا در دو فضای حیاتی همزمان خاورمیانه و شرق دور است و طبق نظریه بازی‌ها بهترین راهبرد برای یک بازیگر در جهت مصون ماندن از آسیب‌های احتمالی آمریکا، بازی نکردن در زمین حریف است.
محمدرضا ستاری
- 18
- 6
