انقراض از تیزپای ایرانی سبقت می گیرد

یوزپلنگ گربه سانی زیبا اما در خطر انقراض است، در گذشته در بیشتر مناطق آفریقا و گستره وسیعی از آسیای مرکزی و شبه ‌قاره هند پراکنده بود اما امروزه با کاهش شدید جمعیت روبرو شده‌ است. 

از میان دو زیرگونه اصلی یوزپلنگ، ' یوزپلنگ آسیایی' در خطر جدی انقراض قرار دارد، البته چون اکنون فقط در ایران یافت می شود به آن «یوزپلنگ ایرانی» می گویند که تعداد کمی از آنها در دشت ‌های مرکزی کشور زیست می کنند. 

برآوردها نشان می دهد حدود ۳۰ تا ۳۵ قلاده یوزپلنگ ایرانی در کشور موجود است اما وضعیت یوزهای آفریقایی بسیار بهتر است زیرا تعداد آنها را حدود ۵ تا ۱۵ هزار قلاده برآورد می کنند البته در این میان عوامل مشترکی حیات این گربه سانان زیبا را تهدید می کند. 

بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع در خطر انقراض بودن این گونه ارزشمند، از سال ۲۰۱۰ ، چهارم دسامبر همزمان با ۱۳ آذر به عنوان روز جهانی یوزپلنگ نام گذاری شده است، ایده برگزاری این رویداد بزرگ جهانی را که هر سال بر دامنه و وسعت آن افزوده می ‌شود، نخستین‌بار صندوق حفاظت از یوز (Cheetah Conservation Fund) به عنوان یکی از شناخته‌ شده‌ ترین نهادهای حفاظتی در دنیا، مطرح کرد که هدف آن آگاه‌ سازی در مقیاس کلان بوده است. 

در ایران عواملی همچون تصاددفات جاده ای، چرای بی رویه دام در زیستگاه های یوز، تخریب زیستگاه ها، فعالیت معادن، جاده کشی، سگ های گله و کاهش طعمه برخی از آنها است که حیات این گونه های ارزشمند را تهدید می کند. 

بر اساس برآوردهای صورت گرفته از سال ۱۳۸۰ تا ۱۳۹۶ حدود ۱۳ مورد تصادف جاده ای مرتبط با یوز در کشور رخ داده که بر اثر آن ۱۹ یوز تلف شده اند، از این تعداد ۱۳مورد تا قبل از سال ۹۳ در جاده های استان یزد و خراسان جنوبی بود و بقیه در محور سمنان رخ داده است.

با توجه به شرایط نامناسب جمعیتی در زیستگاه ها، سازمان حفاظت محیط زیست پروژه تکثیر در اسارت را تعریف کرده است و اکنون در حال مطالعه و امکان سنجی برای اجرای آن بر روی دو قلاده یوزپلنگ نر ( کوشکی ) و ماده ( دلبر ) مستقر در پارک پردیسان است. 

مجید خرازیان مقدم مدیر کل تنوع زیستی و حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست روز سه شنبه در گفت و گو با خبرنگار علمی ایرنا گفت: اولویت اصلی ما حفاظت از یوزپلنگ در زیستگاه است اما با توجه به وضعیت این گربه سان در طبیعت، در نظر داریم با همکاری مشاور بین المللی روش تکثیر در اسارت را انجام دهیم. 

وی با بیان اینکه مجری تکثیر در اسارت، پژوهشکده محیط زیست و توسعه پایدار سازمان حفاظت محیط زیست است افزود: اگر شرایط برای حضور مشاور بین المللی فراهم شود امیدواریم تا دی ماه وارد کشور شود. 

مدیر کل تنوع زیستی و حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به اینکه مشاور از آلمان یا فرانسه خواهد بود، اظهار داشت:قطعا مشاوری خواهد بود که در خصوص تکثیر مصنوعی گربه سانان به ویژه یوزپلنگ پیشینه موفق داشته باشد. 

مقدم تاکید کرد: البته به رغم اینکه اعتقاد داریم باید در داخل کشور ظرفیت سازی صورت گیرد و بتوانیم نیروهای متخصص خود را به گونه ای تربیت کنیم که در آینده این کار را با توان تخصصی خود انجام دهیم، اما احساس می کنم برای شروع کار استفاده از مشاوران بین المللی دارای صلاحیت لازم است. 

وی گفت: یوزهایی که در پارک پردیسان داریم با یوزهایی که در زیستگاه طبیعی هستند دو مقوله جدا از هم است؛ در زیستگاه طبیعی نه تنها یوز بلکه بقیه گونه های شاخص ما هم در اولویت اول و اصلی حفاظت قرار دارند اما بحث سه قلاده یوزی ( کوشکی ، دلبر و ایران ) که در پردیسان داریم جدا از بحث حفاظت از گونه در زیستگاه است. 

مدیرکل تنوع زیستی و حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست افزود: در نظر داریم از این سه قلاده یوزی که در پردیسان داریم حداکثر استفاده تحقیقاتی را داشته باشیم؛ هر چند انجام این کارها ریسک بالایی دارد و ممکن است اگر ماه آینده هم کار را آغاز کنیم، یوز ماده ( دلبر) توان بارور شدن نداشته باشد، در واقع تمام اینها امکان سنجی است. 

وی تاکید کرد: بنابراین تا کار را شروع نکنیم نمی توانیم بگوییم چه می شود، اما تمام توان و سعی ما بر این است که از این سه یوزی که در اسارت هستند حداکثر استفاده تحقیقاتی را داشته باشیم ، دراین کار هم اولویت اول ما تکثیر غیر طبیعی است چون تکثیر طبیعی در سه سال گذشته جواب نداده است. 

مقدم اظهار داشت: در زیستگاه طبیعی اولویت اول ما همچنان حفاظت از گونه است اما با توجه به موقعیت بسیار خطیر این گونه در کشور باید برای هر کدام از یوزهای برنامه ریزی داشته باشیم که شامل این سه قلاده یوز در اسارت نیز می شود؛ نمی توانیم دست روی دست بگذاریم تا عمر آنها تمام شود. باید برنامه های تحقیقاتی داشته باشیم چه بسا خروجی آن بتواند در آینده در زیستگاه به کار ما آید. 

وی درباره تعداد یوزهای موجود در کشور گفت: سرشماری یوزها در کشور با استفاده از دوربین های تله ای و روش خال شناسی صورت می گیرد ؛ هر خال یوز به مثابه اثر انگشت انسان است.این روش از ۱۵ سال پیش در کشور انجام می شود و دراین مدت قطعا تعدادی از یوزهای شناسایی شده تلف یا تعدادی اضافه شده اند. عدد و ارقامی که اعلام می شود کاملا تقریبی است. اگر بخواهیم برآورد دقیق تری داشته باشیم، با توجه به وسعت زیستگاه این گونه به تجهیزات و اعتبارات بیشتری نیاز داریم. 

مدیر کل تنوع زیستی و حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست گفت: تاکنون دقیق ترین کاری که توانستیم انجام دهیم سرشماری با استفاده از دوربین های تله ای و همان روش خال شناسی است اما کاملا تقریبی است.

*** همکاری با پژوهشگاه رویان 

مقدم گفت: با توجه به اهمیت موضوع اهداف تحقیقاتی متعددی را تعریف کردیم که یکی از آنها همکاری با پژوهشگاه رویان است.

وی افزود: در تلاشیم تا تمام راهکارهایی که می تواند منتج به حفاظت گونه در زیستگاه شود را انجام دهیم بر این اساس ممکن است مثلا با ۵۰ مرکز همکاری کنیم تا بتوانیم بهترین استفاده و داده را از یوزهای در اسارت داشته باشیم.

مقدم ادامه داد: تکثیر یوز از طریق کشت بافت یکی از اهداف فرعی ما است که سال گذشته نشستی با پژوهشگاه رویان داشتیم و چون پژوهشکده محیط زیست و توسعه پایدار مجری طرح تکثیر در اسارت یوزها است از این رو کارها از طریق آنها پیگیری می شود.

وی گفت: با در نظر گرفتن اهمیت حفاظت از این گونه ارزشمند اول و دوم دی ماه کارگاهی آموزشی با حضور کارشناسانی از آفریقای جنوبی برای کارشناسان زیستگاه های یوز برگزار می کنیم؛ آفریقای جنوبی در کار تکثیر مصنوعی یوزپلنگ بسیار موفق است.

مقدم گفت: در نظر داریم موالیدی که از یوزهای پردیسان می گیریم را در زیستگاه محصور اما بزرگتری به عنوان مولد رها سازی کنیم تا برای حضور در زیستگاه اصلی آماده شوند، البته کار بسیار دشواری است و تاکنون در دنیا سابقه نداشته است اما ما تلاش خود را می کنیم.