فروچاله‌ها، تهران را می‌بلعند!

فرونشست زمین به‌عنوان یک چالش محیط زیستی در سال‌های اخیر گریبان اراضی کشور را گرفته است. چنین مساله‌ای به دلیل اتخاذ تصمیمات غیرکارشناسی و سطحی در طول دوران متمادی بروز کرده است، غافل از اینکه تبعات این اغماض دیر یا زود اراضی کشور را متضرر می‌کند. بر اساس آمار هر روز یک میلی متر زمین در تهران نشست می‌کند، یعنی در سال ۳۶ سانتی متر. این میزان نشست تهران را رکورد دار نشست زمین در دنیا کرده است. شكي نيست كه افزایش فروچاله‌ها در تهران کابوس وحشتناکی است. شاید تصور اینکه به یک‌باره زیر خانه‌های شهروندان این شهر خالی شود و خانه‌ها را به همراه تمامی ساکنانش ببلعد، ترسناک باشد.

فرونشست می‌تواند در اثر پدیده‌های طبیعی زمین شناسی همچون زمین لرزه، انحلال سنگ‌های گچی، نمکی یا آهکی، آب شدن یخ‌ها و حرکت آرام پوسته و خروج گدازه از پوسته جامد زمین یا فعالیت‌های انسانی مانند معدن‌کاری، برداشت سیالات زیرزمینی مانند آب‌های زیر زمینی، نفت یا گاز ایجاد شود، اما به گفته کارشناسان، کاهش شدید سطح آب‌های زیر زمینی در نتیجه برداشت‌های بی‌رویه، مهمترین دلیل فرونشست زمین در ایران است. ایجاد نشست زمین و پدید آمدن فروچاله‌ها حداقل در دو دهه اخیر پديده‌اي آشناست.

هرچند برخي بر اين باورند كه اين پديده همزمان با توسعه مترو بیش از گذشته در تهران دیده شده است، اما در گذشته نيز شكسته شدن لوله‌هاي آب و نشت فاضلاب به داخل خاک اين حوادث را رقم‌زده است. هرچند در نگاه نخست عامل بروز چنین اتفاقاتی مترو تشخیص داده می‌شود؛ اما ایجاد فروچاله‌ها و نشست زمین عوامل تاثیرگذار دیگری دارد که در نهایت مترو به عنوان آخرین عامل تحریک کننده این رویداد باید مدنظر قرار گیرد. در واقع حتی اگر خطوط مترو در تهران گسترش نمی‌یافت و این کلانشهر به چنین وسیله حمل‌ و ‌نقلی‌ نیاز نداشت؛ اما باز هم نشست‌ها و فروچاله‌ها در تهران ایجاد می‌شد.

سوال اینجاست که در زیر شهر تهران چه اتفاقاتی در حال روی دادن است که آهسته تهران فرو می‌رود؟ علی بیت‌ اللهی، مدیر بخش زلزله در مرکز تحقیقات ساختمان مسکن وزارت راه و شهرسازی در اين باره مي‌گويد: فرونشست زمین و ایجاد فروچاله‌ها در تهران ‌۹۰ برابر بیشتر از گذشته در وضعیت بحرانی قرار گرفته است. به گفته او در حال حاضر زمین در تهران روزانه یک میلیمتر و در سال ۳۶ سانتی متر نشست می‌کند و نشست زمین به معنی مرگ و نابودی غیر قابل بازگشت آن است.

باید توجه داشت که مساله فرونشست زمین فقط پایتخت و دیگر کلانشهرهای کشور را تهدید نمی‌کند، بلکه در سال ۹۶ دشت‌هایی همچون کوار، زرقان، مرودشت، داراب و فسا دچار فرونشست بحرانی شده‌اند که برخی از این نقاط ۶ تا ۹ سانت فرونشست داشته‌اند. مدیر کل سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی جنوب کشور با استناد به بررسی‌های انجام شده تاکید کرد که اکثر دشت‌های فارس به لحاظ پدیده فرونشست در حالت بحرانی قرار دارد.

فرونشست زمین تهدید محیط‌زیستی اراضی کشور

یک زمین شناس درباره شکاف زمین در ایران به «آرمان» می‌گوید:‌ چندی قبل یک مجله خارجی مطلبی را منتشر کرده و در آن متذکر شده است که فرونشست تهدید جدی برای تهران است. امروزه اغلب دشت‌ها در کشور ما بر اثر فرونشست زمین در تهران بلعیده می‌شوند. پرویز کردوانی می‌افزاید: در تهران به دلیل نفوذ فاضلاب در زمین و کندن چاه‌های بی‌رویه و کم آبی که در تهران وجود دارد، ما شاهد افزایش چاه‌ها هستیم و همین قضیه صدمات زیادی را برای پایتخت به دنبال دارد. به دلیل ایجاد سیستم فاضلاب به شکل گسترده فروچاله بروز می‌کند. برای مثال هم اکنون در ورامین شاهد شکاف‌های فراوان هستیم و قسمت‌های جنوبی تهران هم متحمل این مساله هستند.

اکنون منازل روستاییان با این خطر مواجه است، چون در ساخت‌ و ساز از بتن استفاده نشده است. در فرآیند فرونشست زمین لوله‌های گاز منفجر می‌شود. همچنین لوله‌های آب می‌شکند. بی‌شک در آینده شاهد چنین اتفاقاتی در ایران خواهیم بود. برای مثال هم اکنون دکل‌ها در اثر نشست زمین کج شدند. او درباره چرایی بروز فرو نشست زمین می‌گوید: وقتی که در زمین آب موجود باشد و در آن چاه زده شود، خطر فرونشست آن خطه را تهدید می‌کند. برای مثال در پکن پایتخت چین به دلیل فرونشست زمین لوله‌ها آب و گاز فراوان شکسته شده است.

در تهران نیز در آینده نزدیک شاهد بروز چنین مساله محیط زیستی هستیم. در بیرون شهرها هم به دلیل بروز این مساله محیط زیستی دکل‌های برق کج می‌شود. همچنین در میبد یزد زمین نشست کرده است. در ورامین به دلیل فروچاله‌ها زمین نشست کرده است. به گفته او فرونشست زمین در دشت تهران و دشت ورامین فراوان است. این اتفاق باعث شده تا قطار در نیشابور از ریل خارج شود. در ۸۰-۹۰ درصد دشت‌های کشور شکاف مشاهده می‌شود.

باید گفت که این شکاف‌ها همگان را تهدید می‌کند، ‌به ویژه گردشگران را. انتظار می‌رود تا مسئولان امر فروچاله‌ها را با سیم خاردار یا هر وسیله دیگر استتار کرده و به این شکل از بروز حوادث جلوگیری کنند. این کارشناس محیط زیست تاکید می‌کند: بر اساس آمار سالانه ۳۶ -۳۷ سانتی‌متر فرونشست زمین در تهران ثبت می‌شود. با بررسی چرایی بروز این معضل محیط زیستی باید گفت که حفر بی‌قاعده چاه‌ها در کنار یکدیگر باعث بروز این مساله شده است.

این در حالی است که حفر چاه‌ها در کنار هم هیچ تاثیری در افزایش دسترسی به آب ندارد. در تهران شهرداری و سازمان آب و فاضلاب چاه‌های غیرمجاز فراوان را حفر کرده است. همین مساله علاوه‌بر فرونشست آب مضررات همچون نیتراته شدن آب را به همراه دارد. باید در آینده آب‌های زیر زمینی را تجمیع کرده و به سمت تهران هدایت کنند، تا زیر تهران خالی نشود، چون زمینی که زیر آن خالی است، همچون سدی که زیرش خالی است، می‌ماند. از دیگر دلایل تشدید فرو نشست زمین می‌توان به ساخت و سازها اشاره کرد. وقتی در ساخت و ساز پنج طبقه زیر و پنج طبقه بالای ساختمان می‌دهند. به بیان دیگر باید گفت که قدم به قدم شکاف و فروچاله را در شهر شاهد هستیم.

او در پاسخ به این سوال که حال در این شرایط چه اقداماتی را می‌توان انجام داد؟ می‌افزاید: باید تلاش کرد که این نشست‌ها بیشتر نشود. از سوی دیگر به دلیل ساخت ‌و سازها بی‌ضابطه بارندگی‌ها به زیر زمین نفوذ نمی‌کند. در این شرایط می‌توان در مناطقی همچون پای کوه بارندگی‌ها به سمت زیر زمین هدایت کرد، تا از نشست زمین جلوگیری کرد. کردوانی درباره اینکه برای رهایی از مشکلات ناشی از فرونشست زمین چه اقداماتی را می‌توان انجام داد، می‌گوید: برای مثال برخی از کارشناسان بر این باور هستند که در نواحی فرونشست زمین باید سیمان ریخته شود. در حالی که چنین طرحی به هیچ عنوان عملی نمی‌شود.

فروچاله‌های متعدد وجود دارد. تنها اقدامی که در این زمینه می‌توان در اولویت قرار داد، این است که نگذاریم، این فروچاله‌ها بیشتر شود. در سال‌های اخیر به شکل قابل توجهی شاهد بارندگی بودیم. در گام نخست باید باران را به سمت زمین هدایت کرد، تا حد زمین افزایش یابد و دیگر شاهد فرونشست زمین نباشیم. این در حالی است که تاکنون اقدام جدی برای مهار فرونشست زمین انجام نشده است. برای مثال در ماه‌های اخیر به کررات شاهد فرونشست زمین بودیم.

فروچاله‌ها تهران را می‌بلعند

به رغم هشدارهای کارشناسان زمین شناسی مبنی بر فرونشست زمین در جنوب غرب تهران؛ اما از نظر معاون شهرسازی و معماری شهرداری تهران میزان فرونشست زمین در جنوب شهر تهران در حدی نیست که گاهی اوقات رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی به آن می‌پردازند. این در حالی است که در کنار فرونشست زمین به دلیل خشکسالی پایتخت؛ نبود شبکه تاسیسات زیر سطحی و تکمیل شبکه فاضلاب فروچاله‌ها نیز یکی دیگر از مشکلات پایتخت نشینان است. این مساله در حالی مطرح می‌شود که در روزهای اخیر رئیس کمیته عمران شورای شهر تهران از نشست زمین در اطراف ایستگاه متروی جوادیه خبر داد.

افشین حبیب‌زاده با بیان اینکه از ایستگاه متروی جوادیه بازدید کرده و شاهد مشکلات بسیاری در این زمینه بودم، گفت: بررسی‌ها نشان داد، به‌ دلیل نشست زمین در محوطه خارجی ایستگاه شکاف‌هایی در زمین ایجاد شده که دسترسی اهالی به ایستگاه مترو را محدود کرده است و مردم مجبور هستند، مسیر طولانی‌تری را طی کنند. او با بیان اینکه نشست محوطه باعث تخریب دیواره سرویس بهداشتی و همچنین پارک ترافیکی که در جنب این پارک قرار دارد، شده است، اظهار کرد: مسئولان ایستگاه برای اینکه پله‌های برقی آسیب نبییند آن را خاموش کردند و این مساله سبب بروز مشکلات عدیده‌ای شده است.

به گزارش ایسنا، رئیس کمیته عمران شورای شهر تهران با بیان اینکه آسیب جدی به سازه اصلی ایستگاه وارد نشده است، ادامه داد: زیرسازی نامناسب و غیراصولی و همچنین عدم عایق‌بندی مناسب سبب بروز این مشکل شده است و لازم است که هرچه سریع‌تر شهرداری منطقه ۱۱ اقدامات لازم را انجام دهد و با توجه به قصور پیمانکار برخوردهای لازم را انجام دهند. هنوز افکار عمومی ماجرای فرونشست زمین در منطقه شهران تهران را از فراموش نکرده است، باید گفت که این چالش محیط زیستی اکثر نقاط پایتخت را تهدید می‌کند.

زهرا سلیمانی