تنفس‌ سرطان

سال‌هاست که نام اراک هم در فهرست هشت شهر آلوده ایران قرار گرفته است. آلودگی این شهر برخلاف شهرهای دیگر نتیجه حمل‌ونقل نیست، بلکه نتیجه صنایع و کارخانه‌هایی است که روزبه‌روز بر تعداد آنها افزوده می‌شود. مردم اراک در اعتراض به آلودگی هوا به مدت ١٨هفته در ‌سال ٩٢ هر شنبه در میدان شهر گرد آمدند تا صدای‌شان را به گوش مسئولان برسانند اما مسئولان معتقدند آلودگی هوا موضوع امروز و دیروز نیست  و با تجمع حل نمی‌شود، اگر با تجمع حل نمی‌شود شما بگویید راه‌حل چیست؟ مردمی که به جای اکسیژن؛ سرب، گوگرد، ریزگردهای ناخوانده و ترکیبات نیتروژنی به ریه‌های خود وارد می‌کنند، باید انتظار بیماری‌های ناخوشایندی را نیز داشته باشند؛

بیماری‌هایی که سرطان در بین آنها خودنمایی می‌کند.

معصومه جلوی آینه می‌نشیند، شانه برمی‌دارد تا به عادت روزانه موهای خرمایی که به تازگی به روی شانه‌اش رسیده را شانه کند. بی‌حالی و ضعف شیمی‌درمانی همه وجودش را فراگرفته است. هنوز شانه موهایش را لمس نکرده که موها در دستانش خرد می‌شود و به زمین می‌ریزد. اشک از چشم‌هایش سرازیر می‌شود. یاد چند ماه پیش می‌افتد که به خاطر سفیدشدن چند تار مویش می‌خواست زمین و زمان را به هم بدوزد.

به تنش نگاه می‌کند که مثل قبل نیست. به هزینه‌های درمانش فکر می‌کند، به ترس از مرگ، به مردی که در ابتدای زندگی به جرم بیماری رهایش کرد، به جوانی و زیبایی از دست رفته. خودش را مقصر می‌داند که برای تحصیل به این شهر آلوده آمده است، با خود می‌گوید کاش در همان روستای دوران کودکی‌ام زندگی کرده بودم و به این شهر نمی‌آمدم.

شهروندان اراکی، در چند‌ سال اخیر روزی نبوده که در رابطه با مبتلا شدن دوست یا آشنایی به سرطان یا مرگ در اثر سرطان خبری نشنوند. تحقیقات از ارتباط بین آلودگی هوا و شیوع برخی سرطان‌ها خبر می‌دهد. به گزارش باشگاه خبرنگاران جوان در‌ سال ٢٠١٦ میلادی، ٩٠ تا ٩٥‌درصد علت سرطان‌ها محیط و سبک زندگی است که آلودگی محیطی و غذایی، استعمال سیگار و قلیان، تغذیه نامناسب، چاقی و عدم فعالیت کافی را شامل می‌شود و تنها ٥ تا ١٠‌درصد علت سرطان ژنتیکی است. به گزارش سایت «کنسر ریسرچ» در تحقیقی که در انگلستان صورت گرفته نتایج نشان می‌دهد آلودگی هوا با افزایش خطر ابتلا به سرطان به‌ویژه سرطان ریه ارتباط مستقیم دارد.

به‌ گزارش ایلنا، محمدرضا میر، درباره سرطان‌های رایج در کشور می‌گوید: «به‌ طور کلی در ایران سالانه ٩٥ تا ١٠٠‌هزار نفر به سرطان مبتلا می‌شوند. نوع شیوع سرطان‌ها در مناطق مختلف ایران با یکدیگر متفاوت است. شایع‌ترین سرطان‌ در بین خانم‌ها سرطان سینه و در آقایان سرطان معده گزارش شده است. سرطان‌های روده بزرگ، مثانه، ریه، پروستات و سرطان پستان از شایع‌ترین سرطان‌هایی است که در کشور به آن مبتلا می‌شوند.» دکتر حسن طاهر احمدی، رئیس دانشگاه علوم پزشکی اراک در مردادماه سال جاری اعلام کرد: «هم‌اکنون حدود ٦هزار بیمار سرطانی در استان مرکزی شناسایی شده درحالی‌که بیمارستان تخصصی سرطانی آیت‌الله خوانساری  اراک فقط ۶۴ تخت دارد که بیشتر اوقات ۸۰ تا ۹۰ بیمار در نوبت بستری هستند.»

دکتر رضا آقابزرگی، رئیس بیمارستان خوانساری، تنها بیمارستان تخصصی سرطان در استان مرکزی در گفت‌وگو با «شهروند» می‌گوید: «روزانه نزدیک به ١٥٠نفر مراجعه‌کننده سرپایی و سالانه ٦٠٠ تا ٨٠٠ مورد مراجعه‌کننده برای شیمی‌درمانی به این مرکز مراجعه می‌کنند که این افراد نه‌تنها از استان مرکزی بلکه از استان اصفهان، لرستان و شهر ملایر در استان همدان هستند. این بیماران در گروه  سنی ١٢ تا ٩٠‌سال هستند و پذیرش کودکان سرطانی زیر ١٢‌سال در این بیمارستان صورت نمی‌گیرد. درباره امکانات بیمارستان با محدودیت مواجه هستیم و تخت‌ها و فضای فیزیکی جوابگوی بیماران سرطانی نیست و ١٠٠‌درصد تخت‌ها پر است و بیماران باید در صف انتظار بستری بمانند اما از نظر خدمات و نیروی پزشکی، مرکز در جایگاه مناسبی قرار دارد. به عبارتی این بیمارستان سعی کرده براساس طرح تحول سلامت کل نیازهای بیماران سرطانی را در بیمارستان تأمین کند و بیمار برای تهیه دارو و خدمات لازم نیز به مراکز دیگر مراجعه کند.»

آقابزرگی می‌گوید: «الگوی سرطان در استان مرکزی از الگوی کل کشور پیروی می‌کند اما سرطان ریه و مثانه نسبت به الگوی سرطان در برخی استان‌های دیگر کمی بیشتر است. این بالابودن سرطان ریه می‌تواند به علت مصرف بیشتر دخانیات در روستاهای استان و دلایل دیگر باشد که نیازمند تحقیق و پژوهش است. در کل سرطان پوست در بین مردم از بیشترین شیوع برخوردار است اما به علت این‌که این سرطان اغلب از نوع خوش‌خیم و غیرکشنده است درباره آن آمار دقیقی نیست.»

به‌گفته آقابزرگی مشکلات بیماران سرطانی که از شهرهای دیگر می‌آیند و باید در صف انتظار بستری‌شدن بمانند اغلب مسأله اسکان است که در این خصوص مجمع خیرین استان مرکزی کمک بسیاری کرده‌، همچنین این مجمع با همکاری و پیگیری‌های دانشگاه علوم پزشکی اراک درصدد به پایان رساندن فاز دو بیمارستان خوانساری در چند ماه آینده است.»

پرستو میرزایی، فعال محیط‌زیست به «شهروند» می‌گوید: «آلودگی هوا در شهر اراک با دود سیگار و خودرو‌های شخصی به وجود نیامده، صنعت نقش اول را در افزایش آلودگی این شهر بازی می‌کند و مقصر اصلی است. کارخانجات و صنایعی مثل پالایشگاه، پتروشیمی، آلومینیوم و خودرو‌سازی هوای  اراک را غیرقابل تنفس کرده‌اند، رشد بی‌قاعده و خارج از برنامه شهرنشینی، گرایش مردم به استخدام در صنایع و عدم رعایت نکات استاندارد در صنایع به این آلودگی دامن می‌زند. راهکار اصلی، ادامه اجرای طرح جامع کاهش آلودگی در اراک است، ازجمله اجرای طرح جامع ترافیک شهری اراک و نوسازی ناوگان فرسوده حمل‌ونقل شهری که مورد غفلت واقع شده، کاشت نهال و درخت‌ها به‌عنوان پادزهر آلودگی و گازسوز کردن ناوگان حمل‌ونقل شهری از مهم‌ترین راهکارهای کاهش آلودگی است که جزو مصوبات طرح جامع کاهش آلودگی نیز است. طرح جامع کاهش آلودگی از‌ سال ٨٦ به تصویب رسیده است. کل مصوبات در زمینه کاهش آلودگی هوا از ‌سال ٩٢ حدود ٢٧٠مصوبه بوده که ١٥٩مورد این مصوبات تا شهریورماه‌ سال جاری اجرایی شده است. در زمینه کاهش آلودگی هوای اراک اقدامات محدودی انجام شده اما برخی از مصوبات آن هنوز به درستی اجرا نشده است. مردم اراک به این بدقولی‌ها، آسمان تیره، آب آلوده و وعده‌های بلندمدت عادت کرده‌اند.»

در این شماره از «شهروند» در مدت ١٥روز با ٨٠ مراجعه‌کننده به بیمارستان خوانساری در اراک که برای درمان سرطان خود یا نزدیکی از اعضای خانواده‌شان مراجعه کرده بودند، گفت‌وگو کردیم و از مهم‌ترین مشکلات دوره درمان سرطان پرسیدیم. در این گفت‌وگو ١٧ نفر فرزند و ٣٣نفر همسر و والدین و ٣٠ نفر خودشان به این بیماری دچار بودند. همچنین ٥٤ نفر ساکن اراک و ٢٦ نفر از روستاها و شهرهای اطراف برای درمان آمده بودند.  در  بین ٨٠ نفری که در گفت‌وگو با «شهروند» شرکت کردند، ٢٥‌درصد سرطان ریه، ١٩‌درصد سرطان سینه، ١٠‌درصد سرطان کبد، ٨‌درصد سرطان پوست، ٨‌درصد سرطان تیروئید، ١١‌درصد سرطان مثانه، ١١‌درصد سرطان معده، ٣‌درصد سرطان رحم و ٥‌درصد خود یا خانواده‌شان به سرطان‌های دیگر مبتلا بودند. نتیجه گفت‌وگو نشان می‌دهد در جامعه مورد مطالعه سرطان ریه و بعد از آن سرطان سینه بیشترین شیوع را در بین افراد دارد.

مهم‌ترین مشکلات شهروندانی که در این مصاحبه شرکت کردند به ترتیب اولویت عبارتند از:  

سرطان بلای جان مردم شهر

مریم دختر جوانی است که با خواهرش وارد سالن بیمارستان می‌شود. برای دیدن مادرش آمده است، خواهرش به اتاق می‌رود و مریم درحالی‌که عجله دارد به سوالاتم پاسخ می‌دهد، مادرش‌ سرطان تیروئید دارد. او می‌گوید: «در این شهر سرطان کولاک می‌کند؛ هنوز یک‌ماه از خبر جراحی غده در پای دختر سیزده‌ساله همسایه نگذشته بود که اعلامیه فوتش را روی دیوار دیدم. پزشکان گفته‌اند که سرطان ریه داشته و کاری از دست‌شان برنمی‌آمده است. در ‌سال چندین‌بار خبر سرطان آشنا و نزدیکان را می‌شنویم، عده‌ای خوب می‌شوند و عده‌ای نه. در خانواده ما مادربزرگ، پدربزرگ و پسرعمه‌ام در طول ٥‌سال بر اثر سرطان فوت کرده‌اند. همه می‌گویند هوا آلوده است که سرطان آن‌قدر زیاد شده است. نمی‌دانم پس مسئولان کی می‌خواهند برای آلودگی هوا کاری انجام دهند. هزینه‌های درمان سرطان سرسام‌آور است. در اراک تعداد بیماران سرطانی زیاد اما امکانات درمانی بسیار کم است. بیماران برای بستری‌شدن باید چندین روز در نوبت باشند و تعداد بیمارستان‌های تخصصی جوابگوی بیماراننیست.»

سرطان؛ درد بی‌درمان

در جلوی بیمارستان نشسته است، ساندویچ را از کیفش بیرون می‌آورد، سهم شوهرش را می‌دهد و خودش لقمه‌ای می‌خورد، چادر را به جلوی صورتش می‌کشد تا سرمای آذر ماه به پیشانی‌اش نخورد. در کنارش می‌نشینم تا با او گفت‌وگو کنم.

٣٨ساله است و از یکی از روستاهای نزدیک اراک برای درمان پسر ١٥ساله‌اش آمده است، پسرش سرطان روده دارد. لقمه نون و پنیر را تعارف می‌کند و می‌گوید: «٦ماه است که فهمیدیم پسرم سرطان دارد، از درد به خودش می‌پیچید. دکتر می‌گوید اگر زودتر فهمیده بودید بهتر بود. شیمی‌درمانی می‌کند، برای هزینه شیمی‌درمانی شوهرم وانتش را فروخت  و کارش را از دست داد. روزهایی که به اراک می‌آییم، شوهرم تا غروب دست‌فروشی می‌کند. مجبوریم شب برگردیم چون جایی برای ماندن نداریم. پول ماشین فدای یک تارموی پسرم.»

اشک از چشمانش سرازیر می‌شود و می‌گوید: «دکترها می‌گویند موهایش دوباره درمی‌آید.» وقتی از او درباره مهم‌ترین مشکلش در دوره درمان می‌پرسم، می‌گوید: «مسیر روستا تا اراک طولانی است و پسرم بعد از هر شیمی‌درمانی حالش بد است، داشتن جای خواب و تأمین هزینه‌های درمان مهم‌ترینمشکلم است.»

تاوان صنعتی‌شدن بی‌قاعده

امیر ٣٤ ساله سرطان ریه دارد، او می‌گوید: «پزشکان می‌گویند سیگارکشیدن، آلودگی هوا و ذرات معلق در هوا عوامل اصلی سرطان ریه هستند. من سیگار نمی‌کشم و در خانواده‌ام هم هیچ‌کس سرطان نداشته است، در نتیجه آلودگی هوا مهم‌ترین عامل سرطان حداقل برای من بوده است. چرا آلودگی اراک با خون، گوشت و استخوان مردم گره خورده است اما مسئولان هیچ‌توجهی نمی‌کنند. من برای زندگی‌ام کلی آرزو داشتم اما با این بیماری هم مالم رفت و هم جانم می‌رود. هر روز شاهد ضعیف‌شدن و از بین رفتنم هستم.»

سرطان، شروع دوباره زندگی

در راهرو بیمارستان نشسته و سرش را به دیوار تکیه داده است، روسری‌اش را به جلو کشیده، مو، مژه و ابروهایش ریخته است. وقتی می‌فهمد که می‌خواهم با او مصاحبه کنم، لبخند تلخی بر لبانش می‌نشیند، کیفش را از روی صندلی کناری‌اش برمی‌دارد و تعارف می‌کند که بنشینم. سرطان سینه دارد و سینه‌اش را چند ماهی است که تخلیه کرده و شیمی‌درمانیمی‌کند.

می‌گوید:  «خوشبختانه سرطانم خوش‌خیم بوده است. دکترها گفته‌اند بعد از  چند وقت می‌توانم جراحی پروتز سینه انجام دهم. این سرطان به بزرگترین اتفاق زندگی‌ام تبدیل شد. شاید در دل به من بخندی اما راست می‌گویم، من پنج ماه از ازدواجم نگذشته بود که متوجه شدم سرطان دارم، شوهرم موضوع را به من گفت و بعد از ١٢روز خانه را ترک کرد و تقاضای طلاق داد. به مادرم گفته بود که زنم ناقص می‌شود و من نمی‌توانم با این موضوع کنار بیایم. سرطان باعث شد بفهمم شریک زندگی‌ام را اشتباه انتخاب کردم.

خوشبختانه مشکل مالی ندارم اما هزینه‌های سرطان کمرشکن است. بعد از سرطان زندگی رنگ‌وبوی دیگری گرفت. برخی احساس ترحم می‌کنند و برخی مثل شوهرم خود را خلاص می‌کنند و فرار را بر قرار ترجیح می‌دهند. از بین رفتن جوانی و زیبایی‌ام برایم درد بزرگی است، همه موهایم با نخستین شیمی‌درمانی ریخت، روزی که موهایم مشت‌مشت می‌ریخت آرزوی مرگ کردم اما الان به زندگی امیدوارم، وقتی به این مرکز می‌آیم و افرادی را می‌بینم که سرطان دارند و پزشکان از آنها قطع‌امید کرده‌اند، خدا را‌ هزار مرتبه شکر می‌کنم که می‌توانم دوباره زندگی

کنم.»