بررسی‌ها نشان می‌دهد تغییرات الگوی بارندگی از برف به باران یا برف به همراه یخبندان شدید، هرچند در تقویت منابع آبی ایران تاثیرگذار است اما این تغییرات شدید بیش از آن‌که جنبه مثبتی در زندگی داشته باشد، بیشتر زنگ خطر و هشداری جدی برای کلیت آب و هوایی خاورمیانه و به ویژه ایران است.
تغییرات اقلیمی که باید در هزاران یا میلیون‌ها سال رخ می‌داد، در فاصله کمتر از سه دهه، وضعیت اقلیمی ایران را کاملا دگرگون کرده که آثار این دگرگونی، سبک زندگی اجتماعی ایرانیان را هم تحت تاثیر قرار می‌دهد. هرچند با شروع سال آبی جدید، بارش‌های به نسبت خوبی را در ایران شاهد بودیم اما این پدیده به این معنا نیست که منابع آبی ایران تقویت‌شده و امسال از خطر خشکسالی جستیم، بلکه این هشدارها زنگ خطری برای همه ابعاد زندگی اجتماعی است.
سال آبی چیست؟
سال آبی یا سال هیدرولوژیک یک بازه زمانی ۱۲ ماهه است که در آن مقدار کل بارش برف و باران اندازه‌گیری و گزارش می‌شود. سال آبی از اول مهرماه هر سال شروع شده و در ۳۱ شهریور سال بعد به پایان می‌رسد. بارش نزولات آسمانی در فصول پاییز و زمستان و استفاده از آب حاصل در فصول بهار و تابستان، موجب می‌شود برای سهولت در انجام محاسبات هیدرولوژیکی از سال آبی استفاده شود.
تغییرات شدیدی که به نفع اقلیم ایران نیست
بیشترین میزان بارندگی سال آبی گذشته هم به دلیل بروز پدیده‌ای به نام «مونسان» بود که درست در مردادماه ۱۴۰۱ یعنی در فصلی که کمتر نیاز آبی از نزولات آسمانی برای کشت محصولات در کشور وجود داشت
روند بارندگی‌های ۵۰ سال اخیر کشور بیانگر وضعیت نامطلوب نزولات جوی سال آبی جاری است. به طور مثال سال آبی ۱۳۹۹-۱۴۰۰ با ثبت ۱۵۷.۷ میلیمتر بارندگی یکی از کم‌بارش‌ترین سال‌های نیم قرن اخیر را به خود اختصاص داد.
با وجود آن‌که این میزان در سال آبی ۱۴۰۰-۱۴۰۱ تا اندازه‌ای بهبود یافت و به میزان ۲۰۳.۹ میلیمتر رسید اما از آن‌جا که این میزان بارندگی‌ها در فصل مناسب یعنی پاییز، زمستان و بهار رخ نداد، از این‌رو کار به جایی رسید که بنابر گزارش‌های وزارت نیرو سدهای پایتخت بیش از ۷۶ درصد کسری آب داشتند.
بیشترین میزان بارندگی سال آبی گذشته هم به دلیل بروز پدیده‌ای به نام «مونسان» بود که درست در مردادماه ۱۴۰۱ یعنی در فصلی که کمتر نیاز آبی از نزولات آسمانی برای کشت محصولات در کشور وجود داشت و آن هم در مناطق کویری رخ داد که بیشتر به صورت سیلاب و همراه با گل و لای فراوانی بود و تاثیر چندانی بر وضعیت منابع آبی نداشت، هرچند که نمی‌توان منکر اثرات مثبت آن هم بود.
همچنین بررسی‌ها نشانمی‌دهد در ۵۰ سال اخیر فقط سال‌های آبی۱۳۴۸-۱۳۴۹ با ثبت ۱۳۴ میلیمتر میانگین بارندگی، ۷۹-۷۸ با ثبت ۱۴۹ میلیمتر و سال آبی ۸۷-۸۶ با ثبت ۱۳۴ میلیمتر بارندگی به مراتب وضعیت نامناسب‌تری را نسبت به سال آبی ۱۳۹۹-۱۴۰۰ تجربه کرده‌اند و در پایان جدول بارندگی‌های نیم قرن اخیر کشور قرار گرفته‌اند.
در این بین سال آبی ۷۲-۷۱ نیز با ثبت ۳۶۸ میلیمتر پربارش‌ترین دوره زمانی کشور در نیم قرن اخیر بوده و پس از آن سال آبی ۱۳۹۷-۱۳۹۸ با ثبت ۳۴۲ میلیمتر و سال آبی ۷۵-۷۴ با ثبت ۳۳۹ میلیمتر پربارش‌ترین سال‌های نیم قرن اخیر کشور بوده‌اند.
در مجموع می‌توان گفت از حدود ۱۰ سال پیش به این سو، کشور به‌صورت مداوم بارندگی‌های کمتر از میانگین بلندمدت را تجربه کرده و گرفتار خشکسالی شده، هرچند در دو سال آبی ۱۳۹۷-۱۳۹۸ و ۱۳۹۸-۱۳۹۹ به ترتیب ۳۴۲.۱ و ۳۱۷.۷ میلیمتر بارندگی در کشور را شاهد بودیم که از میانگین بلندمدت کشور هم بیشتر بود اما این میزان درست در سال آبی ۱۳۹۹-۱۴۰۰ و ۱۴۰۰-۱۴۰۱ به میزان بسیار زیادی کاهش داشت و از سال آبی ۸۷-۸۶ که کشور بدترین شرایط بارش‌ها را در آن زمان تجربه کرده بود، این دو سال نیز به عنوان کم‌بارش‌ترین سال‌های کشور شناخته می‌شوند.
میانگین بلندمدت بارش‌های کشور از سال ۱۳۷۰ تاکنون حدود ۲۳۳.۸ میلیمتر است که نشان می‌دهد طی سه دهه اخیر، ایران تنها ۱۲ سال بارندگی‌های فراتر از میانگین و ۱۳ سال بارش‌هایی کمتر از میانگین را تجربه کرده است.
بررسی روند دمای کشور نیز طی این ۳ دهه حاوی اطلاعات ارزشمند دیگری است که در نظر داشتن آمار آن با آمار مربوط به میانگین بارش‌ها طی این مدت می‌تواند اطلاعات مفیدی را ارایه دهد. چنانچه مشخص است طی این سه دهه میانگین دمای هوای کشور در سال ۱۴۰۱ نسبت به سال ۱۳۷۰ تقریبا ۳ درجه افزایش داشته است.
به عبارت دیگر براساس اطلاعات مرکز ملی خشکسالی ومدیریت بحران سازمان هواشناسی و طبق جدول زیر، در طول ۳۰ سال به ازای هر یک دهه، یک درجه افزایش دما به صورت میانگین برای کشور به ثبت رسیده که رقم قابل توجه و هشداری جدی است. باید توجه داشت که این آمار تنها به صورت میانگین بوده و قطع به یقین تاثیرات افزایش دما در بسیاری از نقاط در طول سه دهه گذشته بسیار بیشتر از ۳ درجه بوده است.
تقریبا از حدود ۱۰ سال پیش به این سو، کشور به‌صورت مداوم بارندگی‌های کمتر از میانگین بلندمدت را تجربه کرده و گرفتار خشکسالی شده است
این تغییرات دمایی در حالی برای ایران اتفاق افتاده که به گفته دانشمندان میانگین تغییرات دمایی بیش از ۱.۵ درجه تاثیرات بسیار زیادی بر زندگی میلیاردها نفر خواهد داشت.
در طول ۳۰ سال به ازای هر یک دهه، یک درجه افزایش دما به صورت میانگین برای کشور به ثبت رسیده که رقم قابل توجه و هشداری جدی است
جمع بندی
برآیند دو وضعیت فوق (میانگین بارش و دما) در مدت ۳۰ سال گذشته نشان می‌دهد در ایران تغییرات اقلیمی شدیدی در حال رخ دادن است که این تغییرات با توجه به وضعیت جهانی بسیار نگران کننده است. شکی نیست که تغییرات اقلیمی همواره و در همه زمان‌ها وجود داشته که جهان امروزی را برای ما ایجاد کرده اما باید در نظر داشت سرعت این تغییرات به اندازه‌ای بالاست که که اگر قرار بود تغییراتی در طول هزار سال رخ بدهد، طی سه دهه به وقوع پیوسته است. این تغییرات که بیشتر بر اثر دستکاری بشر بر طبیعت بوده با هر رویکردی، قابل توجیه نیست. تاثیرات این تغییرات اقلیمی به قدری زیاد است که هر اندازه هم درآمد از آن به دست آید، در دراز مدت به سبب آسیب‌های وارد شده، هزینه‌های بسیار زیادی را برای جامعه به همراه دارد.
مرور اتفاقاتی مانند بارندگی در سه سال اخیر شاید بتواند موضوع را روشن‌تر کند. در سال ۱۴۰۰ که یکی از خشک‌ترین سال‌های ایران بود، مناطقی چون «خور و بیابانک» در میان کویر مرکزی و «گناباد» در شرق این کویر، با بارش‌های بسیار خوبی مواجه شدند به‌گونه‌ای که رودخانه فصلی شهر گناباد بعد از ۵۰ سال پرآب شد. یا در سال ۱۴۰۱ و درست در میانه تابستان شهرهای کویری یزد، رفسنجان، انار، کرمان و ... بر اثر پدیده مونسان، بارندگی بسیار زیاد همراه با تخریب و فرسایش زیاد را تجربه کردند. بارندگی که تقریبا هیچ‌گاه و در این فصل سال در این مناطق سابقه نداشت.
باید در نظر داشت که اقلیم ایران یک اقلیم گرم و خشک با آب و هوای بیابانی است و نباید انتظار داشت که می‌توان کویر ایران را به گلستانی سرسبز تبدیل کرد. تمدن ایران در ۲ هزار و ۵۰۰ سال گذشته با اقلیم گرم و خشک خو گرفته و دوام آورده، بنابراین هر نوع اقدام در زمینه تغییر اقلیم در کشور باید با مطالعات دقیق علمی و بررسی‌های همه جانبه زیست محیطی انجام شود.
- 11
- 6
