از زمانی که اینترنت و گوشی‌های هوشمند در نبود مدارس و کلاس‌های درس پای ثابت آموزش کودکان و نوجوانان را به خود اختصاص داده، زمان استفاده از گوشی‌های هوشمند و وقت‌گذرانی در اینترنت و فضاهای مجازی بیشتر شده و حتی به شمار کاربران برخی از شبکه‌های اجتماعی افزوده است. طبق اعلام فیس‌بوک، تعداد کاربران این شبکه اجتماعی در بحران کرونا و قرنطینه رکورد جدیدی را ثبت کرده و با رشدی ۱۰ درصدی نسبت به مدت مشابه سال گذشته به ۲.۶ میلیارد کاربر در ماه رسیده است. افزایش آمار کاربران شبکه‌های اجتماعی اما بسیاری را نگران از تبعات این همنشینی با شبکه‌های اجتماعی و اینترنتی کرده و از جمله آن جرایم سایبری و اعتیاد به فضای مجازی است که بسیاری ترک آن را سخت‌تر از ترک مواد مخدر می‌دانند.
«فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی» تنها جانشین کلاس‌های درس در روزهای کرونازده هستند. کلاس‌هایی که حالا با برگزار شدن یک ماهه آن در فضای مجازی، دانش‌آموزان و دانشجویان را بیش از پیش به همنشینی با آن عادت داده و سبب شده که لحظه‌ای گوشی‌های هوشمند که لازمه اصلی حضور در کلاس‌های مجازی باشد از دست دانش‌آموزان و دانشجویان نیفتد. این همنشینی اما برای کاربران ایرانی و سایر کاربران در کشورهای در حال توسعه که زیرساخت‌ها و ابزارهای لازم برای آموزش مجازی وجود ندارد، بیشتر است. چراکه کندی سرعت اینترنت، فیلترینگ، نبود پلتفرمی برای ارتباط تصویری گروهی و دمدمی مزاجی تصمیم‌گیرندگان آموزش برای استفاده از ابزارهای مجازی سبب می‌شود که دانش‌آموزان درپی کسب آموزش ساعات بیشتری را در فضای مجازی بگذراند.
گذران اوقات در فضای مجازی اما به همان اندازه که می‌تواند مفید باشد، ممکن است دانش‌آموزان و حتی دانشجویان که به فهم بیشتری از فضای مجازی و خطرات پیش رویشان رسیده‌اند را در معرض آسیب قرار دهد.
جرایم سایبری از جمله خطرات اصلی حضور پررنگ کودکان و نوجوانان در فضای مجازی است. پیوستن دانش‌آموزان به شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها برای دریافت مطالب، جزوات و آموزش مجازی می‌تواند آنها را در معرض خطر قرار دهد. به خصوص که پیوستن به برخی از پیام‌رسان‌های پرکاربرد در ایران فیلتر است و استفاده از آنها منوط به استفاده از فیلترشکن. پیوستن دانش‌آموزان به اپلیکیشن‌های پیام‌رسان و استفاده از آن برای ساعات طولانی می‌تواند فرصتی را در اختیار افراد سودجو قرار دهد که با برقراری ارتباط با کودکان از طریق فضای مجازی از آنها سوءاستفاده کنند. نبود نظارت بر روی این اپلیکیشن‌ها به دلیل فیلتر بودن، کار والدین را بیشتر کرده است.
والدین که با تعطیل شدن مدارس، بار آموزش فرزندان را نیز برعهده دارند، حالا با عدم نظارت مراجع قانونی بر اپلیکیشن‌های پیام‌رسان پرکاربرد فیلتر شده، خود باید بر محتوا و نحوه استفاده فرزندان از اپلیکیشن‌های پیام‌رسان نظارت کنند. اتفاقی که باعث شده بسیاری از والدین به دلیل حجم بالای مشغله روزانه از آن چشم‌پوشی کنند. از سوی دیگر حالا با عادی شدن استفاده از فیلترشکن و ساعات بالای استفاده از گوشی‌های همراه خطر دسترسی کودکان به محتوای غیراخلاقی و همچنین سرقت اطلاعات به دلیل نصب اپلیکیشن‌های مختلف روی گوشی‌ها و عدم اطلاع اغلب والدین از اجازه‌ای که به اپلیکیشن‌ها هنگام نصب داده می‌شود، وجود دارد. فارغ از اینها بسیاری نسبت به اعتیاد اینترنتی دانش‌آموزان بیمناکند.
سرگرد حامد محمدی سپاسی، سرپرست اداره پیشگیری از جرایم سایبری مرکز تشخیص و پیشگیری پلیس فتای ناجا نسبت به اعتیاد اینترنتی دانش‌آموزان در شرایط کرونا هشدار داده است. او با اشاره به تعطیلی مدارس در ایام شیوع کرونا و حضور بیشتر دانش‌آموزان در فضای مجازی گفت: درپی تعطیلی مدارس و در خانه ماندن دانش‌آموزان و آموزش از راه دور و آنلاین شاهد افزایش استفاده از اینترنت و فضای مجازی از سوی دانش‌آموزان هستیم که این امر علاوه بر آسیب‌های جسمانی می‌تواند آسیب‌های روانی نیز درپی داشته باشد که اعتیاد اینترنتی یکی از آسیب‌های روانی این امر است. وی افزود: عدم کنترل زمان، تاثیر منفی بر دیگر بخش‌های زندگی، بی‌اهمیتی به گذر زمان، تمایل و علاقه شدید به چت و بازی‌های آنلاین، پناه بردن به اینترنت هنگام بروز مشکلات، احساسات چندگانه، استرس و اضطراب و... از نشانه‌های اعتیاد اینترنتی است. سپاسی ادامه داد: زمانی که کودکان ما دو یا سه مورد از این علائم را از خود بروز دهند باید گفت در آستانه اعتیاد اینترنتی قرار گرفته‌اند، لذا داشتن برنامه برای محدودسازی استفاده آنها از اینترنت یک ضرورت است.
به گفته سرپرست اداره پیشگیری از جرایم سایبری مرکز تشخیص و پیشگیری پلیس فتا ناجا، آموزش از راه دور و آنلاین نباید به‌گونه‌ای باشد که تمام وقت دانش‌آموزان در فضای مجازی بگذرد، از این رو هم معلمان و هم خانواده‌ها باید به این موضوع توجه داشته باشند که این آموزش باید محدود به زمان مشخصی باشد تا اینکه دانش‌آموزان باقی وقت خود را در فضای حقیقی بگذرانند و به اموری بپردازند که ارتباطی با فضای مجازی نداشته باشد. سپاسی یادآور شد: مثلاً ارسال سوالات و پاسخ آنها نباید کاملاً آنلاین باشد، بلکه می‌توان سوالات را برای آنها ارسال کرد و جواب را در قالب تصویر پاسخ داده شده بر روی برگه با خط خود دانش‌آموز درخواست کرد. این امر می‌تواند زمان استفاده کودکان از اینترنت را کاهش دهد. وی تاکید کرد: در این دوران نباید با توجه به کرونا اعتیاد اینترنتی در دانش‌آموزان را نادیده گرفت، چراکه گرفتاری دانش‌آموزان به اعتیاد اینترنتی می‌تواند در آینده مشکلات جدی را برای والدین، سیستم آموزش و جامعه به بار آورد. سرپرست اداره پیشگیری از جرایم سایبری مرکز تشخیص و پیشگیری پلیس فتا ناجا همچنین از رسانه ملی درخواست کرد درخصوص اعتیاد اینترنتی دانش‌آموزان ورود جدی و خانواده‌ها را با این تهدید پنهان آشنا کند.
ابراهیم مهرانی، نویسنده کتاب تربیت فرزند در عصر رسانه نیز نسبت به این موضوع در گفت‌وگو با ایسنا هشدار داده و گفته است: در شرایط فعلی و باتوجه شیوع ویروس کرونا و تعطیلی مدارس، دانشگاه‌ها و بسیاری از مشاغل، استفاده بیش از حد از رسانه‌ها و فضای مجازی دارای عواقبی است که بعد از فروکش کردن اخبار شیوع کرونا برای افراد جامعه رخ می‌دهد. براساس تحقیقاتی که انجام شده، افرادی که به شبکه‌های اجتماعی اعتیاد پیدا میکنند بسیار دشوارتر از افرادی که به مواد مخدر اعتیاد دارند ترک داده می‌شوند.
این کارشناس ارشد مطالعات فرهنگی و رسانه با اشاره به اینکه در آینده افراد زیادی به ویژه بین نوجوانان و جوانان به فضای مجازی اعتیاد پیدا میکنند، افزود: کسی نمی‌تواند منکر مزایای فضای مجازی شود، ولی نحوه صحیح استفاده و مدیریت در این زمینه بسیار حائز اهمیت است. به گفته وی، در زمینه تربیتی چند نکته حائز اهمیت است؛ از جمله اینکه پدر و مادرها نباید ابزارهای رسانه‌ای را به عنوان سرگرمی و بازی بشناسند و با سرگرم کردن کودک در فضای مجازی، به کارهای دیگر خود رسیدگی کنند. وی با بیان اینکه نباید والدین نگاه ابزاری و خفه‌کن نسبت به فضای مجازی برای کودکان داشته باشند، افزود: این نگاه بسیار اشتباه است و عملا رسانه‌ها به رقبای تربیتی تبدیل می‌شوند، به طوری که در بسیاری از مواقع رسانه، تربیت فرزند را انجام می‌دهد.
مهرانی با اشاره به عدم مدیریت فضای مجازی در کشور، تصریح کرد: فعالیت گستره شبکه‌های اجتماعی و محتوای ناسالمی که در این فضا وجود دارد می‌تواند مشکلات اخلاقی برای نوجوانان و جوانان ما درپی داشته باشد. لذا به نظر می‌رسد بیش از هر زمان دیگری آموزش‌ها در زمینه استفاده از رسانه‌های مجازی و شبکه‌های اجتماعی برای والدین و دانش‌آموزان مطرح است و شاید این آموزش بر عهده وزارت آموزش و پرورش و سایر نهادهای متولی امر آموزش باشد. اتفاقی که تا کنون به نظر می‌رسد درباره آن اندیشه‌ای نشده است.
*زهراداستانی
- 14
- 4
