بهای طلای سیاه امسال ۲۸ درصد افزایش یافت

نفت در سالی که گذشت توانست مسیر رو به رشدی را طی کند. توافق اوپک، ریسک‌های ژئوپلیتیک، رشد تقاضا و کاهش ارزش دلار در کنار افزایش تولید نفت آمریکا از جمله عواملی بودند که موجب نوسان قیمت‌ها در این سال شدند. نفت‌خام آمریکا در سال ۱۳۹۶ به میزان ۱/ ۱۴ دلار معادل ۲۹ درصد رشد کرد و از قیمت‎‌های نزدیک به ۴۸ دلار به ۳۴/ ۶۲ دلار رسیده است.

این نفت شاخص به‌طور متوسط سال گذشته حدود ۵۲ دلار معامله شد. برنت، نفت شاخص بازار لندن نیز بیش از ۵/ ۱۴ دلار معادل ۲۸ درصد رشد کرد و از قیمت‌های حدود ۵۲ دلار در پایان سال به ۲۱/ ۶۶ دلار بر بشکه رسید. متوسط قیمت نفت برنت نیز ۵۷ دلار بر بشکه بوده است. نوسانات بازار در سال ۹۶ را می‌توان در سه بازه زمانی بررسی کرد.

سه ماه ابتدای سال: اولین بازه سه ماه ابتدای سال است که بازار در آن مسیر کاهشی پر‌نوسانی را طی ‌کرد. دلیل این نوسانات به توافق اوپک و تردیدها به موثر بودن آن باز‌می‌گشت. در واقع سال ۱۳۹۶ در حالی آغاز شد که نزدیک به ۳ ماه از اجرای توافق اوپک با متحدانش می‌گذشت، با این حال این توافق تا آن زمان حاصلی در بازار نفت به همراه نداشت. در این بازه زمانی به‌طور متوسط نفت برنت ۳/ ۵۱ دلار و نفت‌خام آمریکا ۷/ ۴۸ دلار بر بشکه معامله شد.

تیر تا اوایل بهمن: اما شروع فصل گرما که افزایش مسافرت‌های جاده‌ای و رشد تقاضا برای نفت را به همراه دارد، موجب کاهش موجودی انبارهای نفتی کشورهای OECD شد و این مهم‌ترین سیگنال به بازار نفت مبنی بر موثر بودن توافق اوپک بود. از این رو بازار برای ۷ ماه پیاپی به آرامی رشد کرد، به‌طوری‌که قیمت نفت برنت در این بازه زمانی ۷/ ۲۵ دلار بر بشکه و نفت خام آمریکا ۶/ ۲۳ دلار بر بشکه افزایش یافت. اوایل بهمن هر دو شاخص‌ها به بیشترین سطح خود در سال گذشته دست یافتند، نفت‌خام آمریکا به ۱۴/ ۶۶ دلار و نفت برنت به ۵۳/ ۷۰ دلار بر بشکه رسید.

بهمن و اسفند: در دو ماه پایانی سال قیمت‌ها مجددا تا حدودی کاهش یافت. چراکه نفت ۷۰ دلاری، خود نگرانی از افزایش تولیدات شیل و بی‌اثر کردن توافق اوپک را به همراه آورد. در واقع تولید شیل که نسبت به نوسانات قیمتی بسیار منعطف است، همراستا با افزایش قیمت نفت رو به افزایش گذاشت و موجب نگرانی از بازگشت مازاد عرضه به بازار نفت شد. از این رو هر دو نفت شاخص در دو ماه پایانی نزدیک به ۴ دلار افت قیمت را تجربه کردند. بررسی روند مولفه‌های موثر در بازار نفت به شفافیت چگونگی نوسانات قیمتی کمک می‌کند. در ادامه این گزارش روند برخی از این پارامترهای مهم را بررسی می‌کنیم.

توافق اوپک

۱۱ عضو اوپک با ۱۱ کشور غیرعضو به رهبری روسیه در آذر ماه سال ۱۳۹۵ توافق کرده بودند که به مدت ۶ماه در مجموع عرضه جهانی نفت را ۸/ ۱ میلیون بشکه در روز کاهش دهند. هدف از توافق، رسیدن سطح موجودی انبارهای نفتی کشورهای توسعه یافته اقتصادی(OECD) که به بیش از ۳ میلیارد بشکه رسیده بود، به متوسط ۵ سال، اعلام شد. با این حال عدم رسیدن به این نقطه هدف موجب شد که اوپک و متحدانش در نشست آذرماه گذشته برای اطمینان از رسیدن بازار به تعادل، توافق نفتی را تا پایان سال ۲۰۱۸، مصادف با آذر-دی سال ۱۳۹۷ تمدید کنند.

اما سال ۹۶ برای اوپک سال مهمی بود؛ چراکه این سازمان نشان داد همچنان توان اثرگذاری بر قیمت نفت را دارد. اعضای اوپک به خوبی در این سال با یکدیگر همکاری کردند و بر خلاف پیش‌بینی‌ها سطح بی‌نظیری از پایبندی به توافق را به نمایش گذاشتند. آمار منابع ثانویه اوپک نشان می‌دهد سطح پایبندی در این سال به توافق به‌طور متوسط ۸/ ۱۱۲ درصد بوده است. بر اساس آخرین گزارش اوپک، تولید نفت این سازمان در ماه گذشته میلادی ۱۸/ ۳۲ میلیون بشکه در روز بوده است؛ در حالی که پیش از توافق یعنی در دسامبر ۲۰۱۶ مصادف با آذر-دی ۱۳۹۵ تولید نفت این سازمان حدود ۱/ ۳۳ میلیون بشکه در روز بوده است.

بین اعضای حاضر در ائتلاف نفتی، عربستان و ونزوئلا بیش از دیگر کشورها به توافق پایبند بوده‌اند. عربستان که قرار بود براساس این توافق روزانه ۰۶/ ۱۰ میلیون بشکه در روز تولید کند، در اغلب ماه‌های سال کمتر از ۱۰ میلیون بشکه تولید کرده و بیش از ۱۰۰ درصد به توافق پایبند بوده است. کارشناسان این اقدام عربستان را در راستای تشویق دیگر کشورهای عضو به پایبندی به توافق و تاثیر هر چه بیشتر بر قیمت‌ها عنوان می‌کنند.

این کشور در حال حاضر به‌دلیل برنامه‌های اقتصادی و سیاسی ولیعهد سعودی‌ها، محمد بن سلمان شدیدا به درآمدهای نفتی نیازمند است. به‌طور مثال این کشور هزینه‌ بسیاری را در یمن برای جنگ با حوثی‌ها متحمل شده یا برای همراه کردن دیگر کشورها با خود و مقابله با ایران، مخارج بسیاری را به عهده گرفته است. از سویی فروش بخشی از سهام آرامکو(شرکت دولتی نفت عربستان) بخشی از برنامه‌های اقتصادی این کشور است و سعودی‌ها برای عرضه موفق سهام این شرکت به قیمت‌های بالای نفت نیاز دارند.

اما پایبندی ونزوئلا به توافق بسیار ناخواسته بوده است. تولید نفت ونزوئلا در حال حاضر حدود ۵۵/ ۱ میلیون بشکه در روز است؛ در حالی که در ابتدای سال ۹۶ این کشور حدود دو میلیون بشکه در روز نفت تولید می‌کرده است و همچین این کشور بیش از ۴۰۰ هزار بشکه کمتر از آنچه در توافق متعهد شده نفت تولید می‌کند. بر‌اساس توافق ونزوئلا باید روزانه ۹۷/ ۱ میلیون بشکه نفت تولید کند. زنجیره‌ای از مشکلات سیاسی و اقتصادی موجب افت ناخواسته تولیدات این کشور شده و پیش‌بینی می‌شود در سال آینده نیز این افت تولید ادامه یابد.

در کنار این دو کشور، عراق بیشترین تخلف را در توافق نفتی انجام داده است. این کشور حدود ۴۲۵/ ۴ میلیون بشکه در روز نفت تولید می‌کند؛ در حالی که بر اساس توافق باید تولیدات خود را به ۳۵/ ۴ میلیون بشکه کاهش می‌داد. در واقع این کشور بیش از ۷۰ هزار بشکه بیشتر از تعهداتش نفت تولید کرده و به‌طور متوسط تنها ۶۰ درصد به توافق پایبند بوده است. کشورهای غیرعضو اوپک نیز که در توافق حضور داشتند؛ هرچند کمتر از اوپک به توافق پایبند بودند اما نسبت به تجربه تاریخی این کشورها نیز به شکل بی‌سابقه‌ای به توافق با اوپک پایبند بوده‌اند. بر اساس آماری که سایت خبری بلومبرگ منتشر کرده، در یک سال گذشته این کشورها نیز بیش از ۸۹ درصد به توافق پایبند بوده‌اند.

تولید نفت آمریکا

میزان تولید نفت آمریکا و توانایی واکنش تولیدکنندگان شیل به رشد قیمت‌ها از همان ابتدای سال بزرگ‌ترین نگرانی اوپک بود. در ادامه سال شیل نشان داد که دارای توانایی و انعطاف بسیار بیشتر از آنچه که تولیدکنندگان سنتی بازار گمان می‌کردند، است. تولید نفت آمریکا در کل سال به غیر از چند وقفه کوتاه به دلیل وقوع توفان‎‌های شدید در خلیج مکزیک، به‌طور مداوم افزایش یافت، به‌طوری‌که در کل سال حدود ۳/ ۱ میلیون بشکه معادل ۱۴ درصد رشد کرد.

تولید نفت‌خام این کشور اوایل سال ۹۶ حدود ۱/ ۹ میلیون بشکه در روز بوده اما در هفته‌های اخیر به ۳۸/ ۱۰ میلیون بشکه رسیده است. این مقدار نه تنها از میزان تولید نفت بزرگ‌ترین‌ تولیدکننده عضو اوپک یعنی عربستان سعودی بیشتر است، بلکه بیشترین سطح تولید نفت آمریکا در حدود نیم‌قرن اخیر نیز محسوب می‌شود. علاوه بر این برآوردها نشان می‌دهد رشد تولیدات آمریکا همچنان ادامه خواهد یافت. افزایش تعداد دکل‌های حفاری نفتی آمریکا نیز احتمال افزایش تولیدات این کشور را بیشتر کرده و به نگرانی‌ها افزوده است. در شروع سال تعداد دکل‌های فعال در میادین نفتی آمریکا ۶۳۱ مورد بوده است، اما بر اساس آخرین آمار منتشر شده از سوی بیکر هیوز، این تعداد هفته گذشته به ۸۰۰ دکل رسیده است. یعنی در یک سال گذشته تعداد دکل‌های فعال در میادین نفتی آمریکا ۱۶۹ مورد معادل ۲۷ درصد رشد را به ثبت رسانده است.

ذخایر انبارهای نفتی آمریکا

اوپک و متحدانش هدف خود از توافق نفتی را رساندن سطح ذخایر انبارهای نفتی کشورهای عضو سازمان همکاری و توسعه اقتصادی(OECD) به متوسط ۵ساله خود اعلام کرده بودند. از این رو سطح ذخایر انبارهای کشورهای OECD یکی از مهم‌ترین‌ مولفه‌های موثر در قیمت نفت بود که مدام از سوی کارشناسان رصد می‌شد.

اما با وجود پایبندی اعضای ائتلاف به توافق، در ماه‌های ابتدایی رسیدن به این هدف بسیار دور به نظر می‌رسید و توافق تاثیر چندانی بر سطح ذخایر انبارهای نفتی نداشت. چراکه دو عضو اوپکی معاف از توافق یعنی لیبی و نیجریه به شدت تولیدات خود را افزایش دادند و از سوی دیگر تقاضای فصلی نفت کاهش یافته بود. بنابراین در سه ماه ابتدای اجرای این توافق سطح ذخایر انبارهای نفتی نه تنها کاهش نیافت، بلکه براساس گزارش آژانس بین‌المللی انرژی حدود ۲۴ میلیون بشکه افزایش یافت. از این رو در مارس ۲۰۱۷ که مصادف با شروع سال ۹۶ می‌شد ذخایر انبارهای نفتی کشورهای OECD به ۰۲۵/ ۳ میلیارد بشکه رسیده بود.

در سه ماهه دوم اجرای توافق که تقریبا با سه ماه ابتدای سال ۹۶ مصادف است، همچنان حاصلی به دست نیامد و نفت مازاد در انبارهای نفتی در سطح بالایی باقی ماند. بر اساس آمار منتشر شده از سوی آژانس بین‌المللی انرژی در ماه ژوئن مصادف با خرداد-تیر، سطح ذخایر انبارهای نفتی کشورهای OECD به ۰۲۱/ ۳ میلیارد بشکه رسید که همچنان ۲۱۹ میلیون بشکه بیشتر از میزان متوسط ۵ساله حجم این ذخایر بود. از این رو در سه ماه ابتدای سال ۹۶ شاهد سیر نزولی همراه با نوسان قیمت‌ها بودیم، به‌طوری‌که بهای نفت برنت اواخر خردادماه به کمتر از ۴۵ دلار سقوط کرد. بنابراین در اولین نشست اوپک در سال گذشته(اوایل خرداد)، تصمیم گرفته شد توافق به مدت ۹ ماه دیگر یعنی تا پایان سه ماه اول ۲۰۱۸ تمدید شود.

تمدید توافق اوپک در کنار افزایش تقاضا برای نفت به دلیل افزایش مسافرت‌های جاده‌ای در نیم‌کره شمالی زمین، موجب شد که سطح موجودی انبارهای نفتی در تابستان رو به کاهش بگذارد. آن‌طور که آمار IEA نشان می‌دهد در فصل تابستان ۶۳ میلیون بشکه و در فصل پاییز ۱۱۷ میلیون بشکه میزان موجودی انبارهای نفتی کشورهای توسعه‌یافته اقتصادی کاهش یافته است. بنابراین بر اساس آخرین آمار در ژانویه گذشته مصادف با دی- بهمن ۹۶ سطح موجودی انبارهای نفتی به ۸۷۱/ ۲ میلیارد بشکه رسیده که تنها ۵۳ میلیون بشکه از متوسط ۵ساله این ذخایر بالاتر است. آژانس بین‌المللی انرژی پیش‌بینی می‌کند که در مجموع سطح موجودی انبارهای نفتی در سه ماه اخیر به‌دلیل افت تقاضای فصلی برای نفت‌خام و آغاز دوره تعمیر و نگهداری پالایشگاه‌ها رشد کرده باشد؛ اما این افزایش کمتر از مقداری است که به‌طور معمول در این فصل از سال رخ می‌دهد.

ریسک‌های ژئوپلیتیک

ریسک‌های ژئوپلیتیک به یقین یکی از عوامل مهم و اثرگذار بر قیمت نفت در سال گذشته بود. افزایش درگیری‌های یمن و عربستان موجب نگرانی از وقوع جنگ در منطقه خاورمیانه شده بود و از آنجا که این منطقه قلب تولید نفت جهان محسوب می‌شود، احتمال توسعه درگیری به افزایش قیمت‌ها منجر می‌شود. از سوی دیگر شاهد افزایش تهدیدهای دونالد ترامپ مبنی بر خروج آمریکا از برجام و همچنین اعمال تحریم‌های نفتی و دلاری علیه ونزوئلا دیگر عضو اوپک بودیم. این عوامل نیز به افزایش قیمت‌ها کمک کرد. از‌آنجا‌که در دو ماه آینده شرایط برجام و همچنین تحریم‌های ونزوئلا مشخص می‌شود، در سال جدید نیز احتمالا شاهد تاثیر ریسک‌های ژئوپلیتیک بر قیمت نفت خواهیم بود.

اما ریسک جدیدی که اخیرا از سوی آمریکا به بازار نفت تحمیل شده و می‌تواند کاهش قیمت‎‌ها را به دنبال داشته باشد، اعمال تعرفه بر واردات فلزات به این کشور است. دولت ترامپ بر واردات فولاد تعرفه ۲۵ درصدی و واردات آلومینیوم تعرفه ۱۰ درصدی وضع کرده است. این اقدام با اعتراض کشورهای صادرکننده این نوع کالاها به آمریکا مواجه شده و آنها آمریکا را تهدید به انجام اقدامات مقابله‌ای کرده‌اند. به اعتقاد کارشناسان چنین اقدامی می‌تواند به وقوع جنگ تجاری در جهان منجر شود که افت رشد اقتصادی و تقاضا برای نفت را به دنبال دارد.

شاخص دلار

افت شاخص دلار نیز از دیگر محرک‌های رشد قیمت نفت در سال گذشته محسوب می‌شود، ظرف یک سال ارزش دلار در برابر سبدی از دیگر ارزها نزدیک به ۱۱ درصد افت کرده است. کاهش ارزش دلار موجب می‌شود واردات نفت برای کشورهایی که ارز رایج آنها غیر از دلار آمریکا است، ارزان‌تر شود و این به نوبه خود افزایش تقاضا برای نفت را به دنبال دارد. در حال حاضر نیز با توجه به رشد اقتصادی این کشور و افزایش آمار اشتغال و همچنین احتمال افزایش نرخ بهره بین‌ بانکی پیش‌بینی می‌شود شاخص دلار افزایش یابد، اما در مقابل ریسک‌هایی وجود دارد که می‌تواند از رشد آن جلوگیری کند. احتمال وقوع جنگ تجاری، احتمال افزایش تنش‌های این کشور با روسیه و همچنین رها کردن سیاست‌های انبساطی از سوی برخی کشورهای اروپایی که افزایش ارزش یورو را به دنبال دارد، از موانع افزایش شاخص دلار محسوب می‌شود.

چشم‌انداز ۹۷

آژانس بین‌المللی انرژی در آخرین گزارش خود پیش‌بینی کرده است که رشد تولیدات کشورهای خارج از اوپک بیشتر از رشد تقاضا باشد، با این حال این سازمان بر این باور است که بازار در مسیر تعادلی قرار دارد و در ماه‌های آینده موجودی انبارهای نفتی همچنان کاهش خواهد یافت. اوپک نیز نگران از بین رفتن تاثیر توافق اوپک با رشد تولیدات شیل است، اما این سازمان نیز بر این باور است که بازار نفت به سمت تعادل در حرکت است.

افزایش تولیدات آمریکا و خنثی شدن توافق اوپک یکی از ریسک‌های بزرگ پیش‌روی بازار نفت است. به خصوص در قیمت‌های کنونی تولیدکنندگان شیل می‌توانند تولیدات خود را بیشتر از یک سال گذشته افزایش دهند. احتمال وقوع جنگ تجاری نیز دیگر موضوعی است که بازار نفت را تهدید می‌کند. احتمال پایان زودهنگام توافق اوپک به خصوص بعد از اختلاف در هدف‌گذاری قیمتی کشورهای عضو این سازمان نیز می‌تواند به سقوط قیمت‌ها در سال پیش‌رو منجر شود. عربستان به دلیل مشکلات عدیده اقتصادی خواهان نفت ۷۰ دلاری است اما ایران نگران افزایش تولیدات شیل با اهرم جهش قیمتی است و نفت ۶۰ دلاری را مناسب می‌داند.

در مقابل این ریسک‌ها، بازگشت تحریم‌های آمریکا علیه ایران با خروج این کشور از برجام و افزایش تحریم‌ها علیه ونزوئلا می‌تواند بازار نفت را با کمبود عرضه مواجه کند و قیمت‌ها را افزایش دهد. اما افت تولید این کشورها می‌تواند با افزایش تولیدات عربستان و دیگر اعضای اوپک جبران شود، از این رو کارشناسان بر این باورند که تحریم این دو کشور نمی‌تواند چندان بر قیمت‌ها اثرگذار باشد.کارشناسان با توجه به تمام این ریسک‌ها در مجموع پیش‌بینی می‌کنند قیمت نفت در سال پیش رو در محدوده ۶۰ تا ۷۰ دلار حبس شود.