آیا روند اصلاح بورس پایان یافته است؟

در هفته قبل شاخص کل ۵/ ۹ درصد رشد کرد اما شاخص هموزن در این دوره کمتر از یک درصد رشد کرد. از این واگرایی می توان نتیجه گرفت بازگشت اخیر شامل رونقی فراگیر و دسته جمعی در کلیت بازار سهام نبوده؛ زیرا رشد شاخص کل گویای تمرکز تقاضا بر سهام شرکت های بزرگ و عمدتاً ناشی از تحولات بازار ارز است. بدین ترتیب میتوان گفت هنوز در روند اصلاح بورس تغییر بنیادینی ایجاد نشده است.

ظاهر و باطن چرخش بورس

بازار سهام هفته گذشته شاهد بازگشت نسبی تقاضا به ویژه در شرکت های بزرگ و کالامحور بود به نحوی که با افزایش شاخص کل به محدوده بالاتر از ۷/ ۱ میلیون واحد، جهش هفتگی این متغیر به ۵/ ۹ درصد رسید. به این ترتیب، فاصله شاخص بورس از قله ۱۹ مرداد ۹۹ به ۱۸ درصد رسید؛ فاصله ای که پیش تر تا بیش از ۲۵ درصد گسترده شده بود. با این حال، مطالعه روند شاخص هم وزن نشان می دهد؛ این نماگر در هفته قبل کمتر از یک درصد رشد کرده است. آنچه میتوان از این واگرایی نتیجه گرفت این است که بازگشت اخیر شامل یک رونق فراگیر و دسته جمعی در کلیت بازار نبوده و رشد شاخص کل گویای تمرکز تقاضا بر سهام بزرگ و سنگین وزن است. این رفتار نیز عمدتاً در پاسخ به برخی تحولات ارزی اتفاق افتاده و بدین ترتیب میتوان گفت هنوز در کلیت فضای اصلاحی بورس، تغییر بنیادین ایجاد نشده است.

سیگنال های مهم ارز برای سهام

در روزهای اخیر برخی اتفاقات مهم در حوزه بازار ارز توجه سهامداران را به خود جلب کرده است. از سه هفته قبل، شتاب افت ارزش ریال بیشتر شد و دلار از محدوده ۲۳ هزار تومان به مرز ۲۷ هزار رسید. بانک مرکزی در پاسخ، نرخ رسمی صرافی ها را با بازار آزاد منطبق کرد که اقدامی مناسب در راستای حذف رانت و تعدیل التهابات بازار بود. در تحولی دیگر، بر اساس شواهد میدانی، انعطاف در سامانه نیما در نرخ گذاری ارز صادر کنندگان افزایش یافته و همین امر نیز به نوبه خود در تعادل بخشی به بازار برای کوتاه مدت مؤثر بوده است. در بورس کالا هم قیمت گذاری محصولات فولادی با حداکثر انعطاف و با نرخ نزدیک به آزاد انجام می شود. در همین حال، رشد های اخیر ارز منجر به سقوط نسبت نقدینگی دلاری به کف تاریخی کمتر از ۱۱۰ میلیارد دلار شده است؛ وضعیتی که نمایانگر کاهش توان رشد بیشتر ارز در کوتاه مدت با نقدینگی موجود است. مجموع تحولات این احتمال را تقویت می کند که در کوتاه مدت امکان تعادل عرضه و تقاضا در بازار ارز فراهم شود. برای بورس اتفاقات اخیر در بخش شرکت های کالامحور به لحاظ رشد درآمد و سودآوری ریالی در کوتاه مدت مثبت تلقی می شود که واکنش هفته اخیر بازار نیز در همین راستا قابل تحلیل است.

کمک تولید به بورس؟

در ادبیات رایج اقتصادی معمولاً از بازار سرمایه بعنوان ابزاری در جهت تجمیع و تجهیز سرمایه ها در مسیر تسهیل تولید و سرمایه گذاری در بخش واقعی اقتصاد یاد می شود. به این ترتیب، بنگاه ها برای افزایش ظرفیت، نوآوری و رشد بهره وری به سراغ بورس می روند تا با فروش سهام جدید به عموم در مسیر خلق ارزش افزوده گام بردارند. در سال جاری ، پیش از اصلاح اخیر، این دیدگاه به قوت مطرح بود که شرکت ها باید از فرصت ایجاد شده برای تامین مالی از بازار در قالب فروش سهام مازاد و افزایش سرمایه استفاده کنند؛ اتفاقی که در عمل به دلیل سرعت تحولات بورس و کندی عکس العمل در طرف عرضه اتفاق نیفتاد و هجوم نقدینگی سرگردان تنها قیمت های سهام موجود در بازار را چند برابر کرد. حال، با آغاز روند اصلاحی قیمت سهام که رشدهای انفجاری را تا پیش از این ثبت کرده اند ، بحث سهام خزانه مطرح شده که به معنای تزریق منابع نقدینگی برای خرید سهم خودشان و کاهش سرمایه در اختیار شرکت هاست. در دفاع از این رویکرد این نکته مطرح می شود که اقدام مشابهی عمدتاً در سطح جهانی و غرب صورت می گیرد حال آنکه باید به تفاوت های مهمی در این زمینه توجه داشت. اولین تفاوت به هزینه سرمایه و تامین مالی در ایران مربوط است که بالاتر از همه نمونه های جهانی است. از منظر صرف ریسک نیز بازار سهام ایران نرخ بالاتری نسبت به کشورهای دیگر دارد که باز هم در تخصیص منابع مهم تلقی می شود. دوم نبود مالیات بر تقسیم سود سهام در ایران است در حالی که این مساله در دنیا، یکی از انگیزه های مهم اجرای سهام خزانه است. به عبارت دیگر، خرید سهام خود شرکت ها با هدف انتقال منافع حاصل از وجه نقد مازاد در ترازنامه به سهامداران( از طریق افزایش نرخ سهام) باستفاده از معافیت مالیاتی انجام می شود.

در شرایط معافیت مالیاتی، طبیعتا مطلوبیت پرداخت مستقیم منابع مازاد شرکت ها به خود سهامداران، از خرید سهام بیشتر است. در نهایت ، فرق مهم دیگر این است که اجرای خرید سهام خزانه توسط هیأت مدیره شرکت ها با هدف حداکثر انتفاع سهامداران موجود و در نرخ های کف صورت می گیرد. این در حالی است که با عنایت به رشد چند برابری سهام از یک سو و ناپایداری عوامل موثر بر سودآوری شرکت ها، خرید سهام خزانه می تواند به معنای استفاده از منابع متعلق سهامداران فعلی جهت ایجاد فرصت خروج برای سهامداران فروشنده در نرخ های نه چندان ارزان تعبیر شود. به این ترتیب به نظر می رسد با اجرای طرح سهام خزانه، مسیر قبلی کمک بورس به تولید شکل معکوس به خود گرفته است آن هم در شرایطی که معمولا بخش تولید در ایران از کمبود سرمایه در گردش و ناکافی بودن منابع برای اجرای طرح های خود شکایت می کنند. از این رو انتظار می رود تا با ملاحظه دقیق شرایط، اجرای طرح سهام خزانه توسط شرکت ها با رعایت جمیع جوانب و در راستای حداکثر سازی منافع همه ذی نفعان بلندمدت صورت پذیرد.

نیم نگاه بازارها به سیاست در« ینگه دنیا»

در حالی که ۴۵ روز تا برگزاری انتخابات ریاست جمهوری آمریکا باقی است، نخستین مناظره دو کاندیدای رویداد مزبور در هفته جاری برگزار می شود تا رقابت ها وارد جدی ترین فاز خود شود. روی کاغذ و در نظرسنجی ها، موقعیت نامزد دموکرات در شرایط برتری قرار دارد و فاصله آرا با ساکن فعلی کاخ سفید نه تنها از سال ۲۰۱۶ بلکه حتی سال ۲۰۰۸( زمانی که نامزد دموکرات با فاصله چشمگیری رقیب خود را شکست داد) نیز بیشتر است. تغییر احتمالی رئیس جمهوری آمریکا برای بازارهای سهام و کالا در جهان دلالت های چشمگیری خواهد داشت به همین دلیل هزینه بیمه نوسان قیمت دارایی ها در اکثر بازارهای مالی اخیرا به شدت افزایش یافته که نشان از نااطمینانی موجود است. در ایران نیز با عنایت به رویکرد متفاوت اعلام شده توسط نامزد دموکرات در تعامل با ایران و موضوع بازگشت به برجام، انتخاب جوبایدن می تواند بر فضای بازارها تاثیر زیادی بگذارد و با ایجاد تغییرات در تعادل های کنونی اقتصاد ایران به ویژه از منظر بازگشایی مجاری بازرگانی و ورود ارز به کشور، فضای متفاوتی را رقم بزند. از این رو ، تعقیب دقیق تحولات این دوره برای فعالان بورس تهران نیز مهم تلقی می شود؛ به ویژه آنکه به نظر نمی رسد احتمالات کنونی در زمینه پیشتازی نامزد دموکرات در مفروضات اکثر سرمایه گذاران در ایران به طور جدی ملاحظه شده باشد.