«آرشیو اتمی» ایران، دردسر آژانس بین المللی انرژی اتمی

آژانس بین المللی انرژی اتمی به شدت مشغول بررسی اسناد طول و درازی است که اسرائیل سال گذشته مدعی شده درباره تلاش های پیشین ایران برای دستیابی به تسلیحات هسته ای به دست آورده است. این چیزی است که آندره تامپسون، معاون وزیر امور خارجه آمریکا در امور امنیت بین المللی و کنترل تسلیحات ۱۱ مارس در افتتاحیه کنفرانس کارنگی سیاست هسته ای بین الملل در واشنگتن گفته است. قدردانی تامپسون از اقدامات آژانس با درخواست های یک سری منتقدان که سرعت عمل بیشتر آن را در بررسی و اقدام در رابطه با این اسناد خواستار هستند، مغایرت داشت. به نظر می رسد که این منتقدان درک درستی از نقش و قوانین آژانس ندارند.

روندی دردناک

۳۰ آوریل ۲۰۱۸ بنیامین نتانیاهو نخست وزیر اسرائیل از کشف ۵۵ هزار صفحه سند و ۱۸۳ سی دی توسط عناصر اسرائیلی از انباری در تهران خبر داد و آن را «آرشیو اتمی» ایران نامید. چند ماه بعد اسرائیل اسناد را به آژانس بین المللی انرژی اتمی تحویل داد.

اما بررسی این حجم از اسناد کار ساده ای نیست و دست کم یک سال طول می کشد. اول از همه آژانس باید به طور مستقل دقت ترجمه های اسناد فارسی توسط اسرائیل را تایید کند. آژانس همچنین باید تمامیت اسناد را مورد قضاوت قرار دهد و اعتبار اطلاعات موجود در آنها را ارزیابی کند. از این رو، نقش آژانس از روزنامه نگاران و تحلیلگران غیر دولتی که صرفا روی بخش های هشدار دهنده متمرکز می شوند، متفاوت است.

اگر اسناد مواردی را شامل شوند که ایران پیشتر اعلام نکرده، آنگاه آژانس باید منتظر اطلاعات تکمیلی بماند. در ارتباط با به اصطلاح افشاگری نتانیاهو در سخنرانی در محمع عمومی سازمان ملل متحد در ماه سپتامبر نیز همین اتفاق افتاد. نتانیاهو از «انبار اتمی مخفی» دیگری در نزدیکی تهران خبر داد و ادعا کرد که تجهیزات و ملزومات برنامه تسلیحات هسته ای پنهانی ایران در انباری مخفی شده بوده و بلافاصله به دیگر بخش ها در شهر منتقل شده است.

اگرچه منابع اطلاعاتی ایالات متحده ادعای نتانیاهو را «گمراه کننده» خوانده اند اما به گفته منابع دیپلماتیک، آژانس بین المللی انرژی اتمی این مساله را با مقامات ایرانی مطرح کرده است. باتوجه به گزارش هیئت مدیره آژانس در ماه فوریه ۲۰۱۹، این احتمال زیاد است که در زمستان یک بازدید اعلام نشده از سایت مورد ادعای نتانیاهو در تهران صورت گرفته باشد.

اگر شواهدی که نتانیاهو ادعا کرده بود در بازدیدهای اینچنینی مشاهده می شد، آنگاه نقض تعهدات به برجام توسط ایران به اطلاع هیئت مدیره و به طبع آن همه جهان می رسید. بازدید در شرایطی گزارش نشده باقی می ماند که نقض توافق هسته ای سال ۲۰۱۵ اثبات نشده باشد. آژانس در گزارش ماه فوریه خود اعلام کرد که به همه سایت های هسته ای ایران دسترسی داشته است. متاسفانه بازی طبق قوانین آژانس بین المللی انرژی اتمی را در رویارویی با منتقدان و در زمینه ارتباطات عمومی در شرایط خوبی قرار نمی دهد.

بر خلاف اداعاهای نتانیاهو، بیشتر اسناد مربوط به فعالیت های هسته ای ایران به پیش از سال ۲۰۰۴ باز می گردد و از این رو، حساسیت زمانی ایجاد نمی کند. جدای از انگیزه های سیاسی احتمالی منتقدان، هیچ دلیلی برای درخواست ها از آژانس برای نادیده گرفتن یک سری مراحل در ارزیابی اسناد صرفا به منظور تسریع قضاوت و اقدام، وجود ندارد.

یک آژانس غیرسیاسی

آژانس در بررسی های خود باید استقلال و اعتبار خود را حفظ کند. اگر دیده شود که آژانس به لحاظ سیاسی تحت تاثیر قرار گرفته باشد یا تحت فشار عمل کند، حال این اعمال فشار از سوی واشنگتن باشد یا تل آویو یا تهران، آنگاه نقش و اهمیت خود را به عنوان یک نهاد مستقل و مورد احترام از دست خواهد داد. برای نمونه، روش متداول برای رسیدگی به اطلاعات ارائه شده از سوی طرف ثالث این است که چنین اطلاعاتی با مراقبت و احتیاط مورد بررسی قرار بگیرد. آژانس برای حفظ استقلال خود نباید اطلاعاتی درباره روند تحقیقات در اختیار طرفین مربوطه بگذارد مگر آنکه اطلاعات حاکی از وجود مشکل یا نقض امنیتی باشند.

اسنادی که اسرائیل ارائه کرده ممکن است شک و تردیدهایی را درباره برنامه هسته ای ایران به وجود آورد، اما دسترسی کارشناسان غیردولتی غیرسیاسی به بخش های کلیدی آرشیو اتمی ایران بیشترین اهمیت را دارد و بهتر است منتقدان آژانس هم برای قضاوت نهایی و اقدام در قبال ایران منتظر نتیجه تحقیقات آژانس بین المللی انرژی اتمی بمانند.

طلا تسلیمی