بیم و امید‌ها برای آینده «صلح هرمز»

هرچند هنوز زمان زیادی از طرح این ایده نگذشته ولی تاکنون هیچ یک از کشورهای منطقه‌ای رسما مخالفتی با آن نکرده‌اند. در عین حال با وجود تنش‌هایی که در منطقه وجود دارد گویا پیام‌های سیاسی بین طرف‌های موثر در امنیت منطقه درحال دست به دست شدن است.

محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه ایران نیز در نشست اخیر شورای امنیت سازمان ملل که به ریاست سرگئی لاوروف در نیویورک برگزار شد، با تشریح ابتکار صلح هرمز (امید) بر ضرورت همکاری منطقه‌ای برای صلح و ثبات خلیج فارس تاکید کرد و خواستار پیوستن کشورهای منطقه به آن شد.

رئیس دستگاه دیپلماسی ایران در نشست «همکاری ملل متحد با سازمان‌های منطقه‌ای» که در شورای امنیت سازمان ملل برگزار شد، افزود: آقای روحانی در سخنانش ابتکار صلح هرمز (امید) را مطرح و از همه کشورهای منطقه دعوت کرد تا در این ابتکار حضور یابند.

وی ضمن تاکید بر اهمیت پیشنهادی که فدراسیون روسیه در مورد سازوکار امنیتی در خلیج فارس ارائه کرده است، افزود: باید توضیح دهم که ابتکار امید بر اساس این واقعیت است که تمام کشورهای منطقه وظیفه دارند صلح، ثبات و شکوفایی در منطقه را تضمین کنند. آنها به همراه جامعه جهانی، منافع مشترکی در حفظ آزادی ناوبری و انتقال انرژی دارند.

تلاش‌های منطقه‌ای برای جلوگیری از جنگ

وزیر امور خارجه اسلامی ایران تاکید کرد: این تلاش‌های منطقه‌ای برای جلوگیری از جنگ، درگیری، خشونت، افراط گرایی، تروریسم و تنش‌های فرقه‌ای ضروری است.ظریف درباره اهداف ابتکار صلح هرمز گفت: ارتقای همبستگی، تفاهم متقابل و روابط صلح آمیز و دوستانه و همکاری بین کشورهای منطقه برای حصول اطمینان از تمامیت ارضی و استقلال سیاسی و همین طور همکاری در ریشه کن کردن تروریسم، افراط گرایی و تنش‌های فرقه‌ای و حصول اطمینان از امنیت انرژی، آزادی کشتیرانی و جریان آزاد نفت از جمله اهداف این ابتکار است.

آینده طرح ائتلاف امید

با این حال نگرانی جدی ائتلاف امید این است که کشورهای خاورمیانه همچنان بخواهند بر مسیر جداگانه خود برای امنیت تاکید کننده و باوری به ائتلاف برای امنیت نداشته باشند. اما ضرورت‌های منطقه می‌تواند تا حدی این نگرانی را رفع کند. در این باره «جعفر قنادباشی» دیپلمات سابق کشورمان در گفت‌وگو با «همدلی» معتقد است که ضرورت‌های منطقه‌ای کشورهای خاورمیانه را به سمت این طرح سوق می‌دهد. او درباره آینده طرح ائتلاف امید برای صلح و امنیت در خلیج فارس می‌گوید: اول باید به این نکته توجه کرد که نیاز مبرمی به همکاری جمعی برای حفظ امنیت خلیج فارس وجود دارد. یکی از عواملی که می‌تواند این طرح را موفق کند در واقع نیاز مبرم کشورهای منطقه و کشورهای دیگری است که به نوعی با منطقه خاورمیانه معامله اقتصادی دارند و امنیت خلیج فارس م برای آن‌ها اهمیت دارد.

این کارشناس مسائل منطقه‌ای توضیح می‌دهد: موضوع بعدی ضرورت امنیت جهانی است. امنیت خلیج فارس در امنیت کلی جهانی مهم است. چرا که مخازن مهم نفت و گاز در این منطقه وجود دارند و اگر امنیت انرژی در خطر باشد، آشفتگی در دنیا ایجاد می‌شود. بر این اساس، کشورهای مختلف جهان و کشورهایی که در حوزه امنیت کار می‌کنند، ضرورت چنین همکاری را حس می‌کنند و بر ضرورت ایجاد آن چنین ائتلافی برای حفظ صلح و ثبات در نقاط حساس جهان از جمله خاورمیانه و خلیج فارس تاکید دارند.

قنادباشی ادامه می‌دهد: اگر چنین ضرورتی و نیازی نبود، طبیعتا طرح ائتلاف امید دورنمای خوبی نداشت. در واقع دورنمای خوب برای این طرح همان نیاز و ضرورت آن است. از طرف دیگر باید در نظر داشت که نگرانی ملت‌های منطقه از مداخلات خارجی در امور خلیج فارس و همچنین نگرانی دولت‌های منطقه نسبت به مداخله‌جویی‌ها و جنگ افروزی‌های قدرت‌های خارجی باعث شده که ضرورت همکاری برای حفظ امنیت در خلیج فارس بیش از گذشته وجود داشته باشد. این از عواملی است که موفقیت طرح را تضمین می‌کند.

این دیپلمات سابق کشورمان معتقد است: مسئله دیگری که می‌تواند به موفقیت طرح ائتلاف امید کمک کند، تجارب تلخی است که در منطقه از جنگ افروزی‌های امریکا وجود دارد. آمریکایی‌ها در خاورمیانه و کشورهای منطقه بارها شعله‌های جنگ را روشن کرده اند و همین باعث شده تا عده زیادی از مردم منطقه کشته شوند و نگاه خوبی به دخالت و حضور خارجی‌ها نداشته باشند و این هم از دیگری عواملی است که ضرورت اجرای این طرح را در منطقه ایجاد کرده است.

کاهش هزینه‌های نظامی

قنادباشی تاکید دارد: طرح ائتلاف امید بسیاری از هزینه‌های نظامی را کاهش می‌دهد و با اجرایی شدن آن دیگر لازم نیست حجم عظیمی از سلاح‌ها برای ایجاد ثبات و امنیت خریداری شود. اگر برای تامین امنیت از نیروی جمعی همه کشورهای منطقه استفاده شود بشدت هزینه‌های نظامی کاهش می‌یابد.

این کارشناس مسائل خاورمیانه می‌گوید: مهم‌ترین مزیت درباره طرح «صلح هرمز» نبود مخالف جدی برای آن در بین کشورهای منطقه است. همه کشورهای خاورمیانه به نوعی با آن موافق هستند و حداقل در عرصه گفتار، آن را طرح مفیدی می‌دانند. این موافقت کشورهای همسایه با طرح «صلح هرمز» بسیار مهم است چرا که اگر مخالف جدی برای آن وجود داشت دورنمای امیدبخشی در مقابلش نبود.

قنادباشی می‌گوید: در سه چهار سال گذشته عربستان در منطقه خاورمیانه تلاش کرد ائتلاف‌های مختلفی تشکیل دهد، از جمله ائتلاف ضد یمن است که در نهایت هم شکست خورد. همچنین این کشور خواست تا ناتوی عربی را راه‌اندازی کند که در حال حاضر مصری‌ها کنار کشیده‌اند و طرح در واقع روی زمین مانده است. متاسفانه این‌ها تجربیات خوبی نبوده است. ولی به رغم این تجارب و دیگر تجاربی که عربستان داشته، به هر ترتیب، جهان عرب با توجه به آسیب‌هایی که دارد مسلما با این طرح موافق است. چون فهمیده‌اند که آمریکایی‌ها نمی‌توانند از امنیت آنان دفاع کنند.حمله به آرامکو نشان داد که آمریکایی‌ها به اعراب دروغ گفتند و نمی‌توانند امنیت را برای آنان تامین کنند. به همین دلیل طرح ائتلاف امید می‌تواند زمینه و فرصتی برای گفت‌وگو در خاورمیانه باشد. در واقع گفت‌وگو هم مقدمه تشکیل ائتلاف و هم نتیجه ائتلاف است. ولی الان مهم این است که گفت‌وگوهایی بشود.

حمایت مسکو از ایده تهران

با این وجود روسیه پیشقدم شده و از طرح «صلح هرمز» اعلام حمایت کرده است. میخائیل باگدانوف نماینده ویژه رئیس جمهوری روسیه در امور خاورمیانه و شمال آفریقا و معاون وزیر خارجه این کشور روز پنجشنبه به خبرنگاران گفت: مسکو از ایده تهران برای تشکیل ائتلاف برای تثبیت اوضاع در خلیج فارس حمایت می‌کند، چرا که این طرح از بسیاری جهات، مشابه با طرح روسیه در خصوص تشکیل سازمان امنیت جمعی در خلیج فارس با مشارکت همسایگان است.

این درحالی است که اوایل مردادماه امسال، روسیه از طرح امنیت گروهی خود برای ایجاد صلح و ثبات پایدار در خلیج فارس رونمایی کرد که در آن تاکید شده بود سیستم امنیتی خاورمیانه توسط همسایگان در خلیج فارس تنها زمانی قدرت می‌گیرد که حضور نظامی کشورهای خارجی در منطقه کاهش یابد و طرفین دست به اقدامات اعتماد ساز مشترک با یکدیگر و دیگر کشورها بزنند.

روسیه لازمه آغاز طرح پیشنهادی خود مبنی بر ایجاد سیستم امنیتی در خلیج فارس را آغاز گفت وگوهای دو و چند جانبه بین همسایگان، کشورهای منطقه‌ای و جهان، اعضای شورای امنیت، اتحادیه عرب و شورای همکاری خلیج فارس دانسته‌ و متذکر شده بود که بدون پایان یافتن مناقشه فلسطین و اسرائیل این طرح به نتیجه نخواهد رسید.

پشتیبانی عمان از ابتکار صلح هرمز

همچنین یوسف بن علوی وزیر امور خارجه عمان از حمایت این کشور از طرح حسن روحانی رئیس جمهوری ایران با عنوان ابتکار صلح هرمز برای ایجاد امنیت در آبهای خلیج فارس خبر داد. شبکه خبری المانیتور دیروز به نقل از بن علوی افزد: اگر مضمون این طرح مبتنی بر «ثبات» باشد قطعا از آن حمایت خواهیم کرد. بن علوی در مصاحبه اختصاصی با المانیتور در حاشیه هفتادو چهارمین نشست مجمع عمومی سازمان ملل تاکید کرد که عمان در شرایط بحران در منطقه نه به عنوان میانجی، بلکه نقش تسهیل کننده را دارد.

وی گفت: ما نقش میانجی را بازی نمی‌کنیم، عمان کمک خواهد کرد. چیزی که ما برای خودمان انتخاب می‌کنیم نقش تسهیل کننده است.

روحانی رئیس جمهوری اسلامی ایران چهارشنبه گذشته در هفتاد و چهارمین نشست مجمع عمومی سازمان ملل اعلام کرد: بنا به مسئولیت تاریخی کشورم در حفظ امنیت، صلح، ثبات و پیشرفت در منطقه خلیج فارس و تنگه هرمز، همه کشورهایی را که از تحولات خلیج فارس و تنگه هرمز متاثر می‌شوند به «ائتلافِ امید» یعنی «ابتکار صلح هرمز» (Hormoz Peace Endeavor) دعوت می‌کنم.

رئیس‌جمهوری با بیان اینکه هدف «ائتلاف امید» ارتقای صلح، ثبات، پیشرفت و رفاه کلیه ساکنان حوزه تنگه هرمز و تفاهم متقابل و روابط صلح‌آمیز و دوستانه میان آنها است، ابراز داشت: این ابتکار حوزه‌های مختلف همکاری مانند تامین همگانی امنیت انرژی، آزادی کشتیرانی و انتقال آزادانه نفت و سایر منابع به کشورهای حوزه تنگه هرمز و فراتر از آن را دربرمی‌گیرد.