مناقشه‌ بر سر رفراندوم کردستان عراق

بخشی از مشاجراتی که بر سر طرح رفراندوم برای استقلال کردستان عراق، بین مدافعان و مخالفان این ‏طرح درگرفته، از نگاه فرد ثالث بی‌طرف، نشانه امیدوارکننده‌ای از بلوغ سیاسی به شمار ‏نمی‌رود. ظاهرا بسیاری از ما پس از این همه تجربه‌های تکراری و پرهزینه، هنوز نحوه گفت‌وگو ‏با هم را نیاموخته‌ایم و به مجرد اینکه کسی «متفاوت» از ما اندیشید، نه‌فقط مرز خود را با او ‏پررنگ می‌کنیم،بلکه برای ایراد اتهام علیه او نیز «مرز»ی را به رسمیت نمی‌شناسیم.

در این میان ‏ برخی از هم‌وطنان که برای اظهارنظر با مانع و رادعی روبه‌رو نیستند، گوی ‏سبقت را از مردمان داخل در عراق ربودند و موضوعی را که می‌شد با وقار و خونسردی به تحلیل و ‏تفسیر یا رد و اثباتش پرداخت، به هجو و تهمت آلودند؛ به طوری که یکی از مدافعان طرح را به دلیل انتقادش، همتا و همفکر یکی از بداندیش‌ترین عناصر ‏سرکوبگر معرفی کردند و مخالفان طرح نیز با زبانی خشن وارد کارزار شدند. ‏

ممکن است گفته شود  در همه‌جای دنیا همین‌طور است، پس نباید نگران بود! شاید در همه‌جای دنیا همین‌طور باشد؛ اما در بسیاری از کشورها، افراد اختلافات فکری و بینشی خود را به ‏کینه‌توزی و عناد تبدیل نمی‌کنند و از همین‌رو، پس از جروبحث‌های لفظی بسیار می‌توانند ‏ارتباط خود را حفظ کنند و به دوستی با یکدیگر ادامه دهند.

درحالی‌که در خاورمیانه ظاهرا عکس این ‏موضوع صادق است؛ اختلاف نظر، تولید خصومت می‌کند و این خصومت بر سراسر زندگی دوسوی مخالف سایه می‌افکند. ‏نگارنده، بی‌آنکه بخواهد نقش «معلم اخلاق» را بازی کند یا خود را منزه از این «میراث شوم ‏کهن الگوی استبداد شرقی» بداند، ضروری می‏‎‌داند یادآوری کند که بدون به رسمیت‌شناختن ‏عملی حق دیگران برای متفاوت‌اندیشیدن و بدون تجربه عینی تساهل و مدارا، نمی‌توان به آزادی ‏و دموکراسی و احترام به حقوق ‌بشر که همگی آرزوی رسیدن به آن را داریم، دست یافت. فراخوان رفراندوم برای استقلال کردستان، با انتقاد بعضا تند برخی از فعالان سیاسی و مطبوعاتی روبه‌رو شده است.

نکات ‏محوری انتقادات آنها نیز به شرح زیر است: ‏

‏۱. ‏طرح رفراندوم استقلال فاقد استراتژی روشنی است و به همین دلیل به طور حتم ناکام می‌ماند و ‏هنگامی که آثار ناکامی آن بروز کرد، تعدادی از دلبستگان طرح به دامن یأس و ‏سرخوردگی فرومی‌غلتند. ‏

‏۲. ‏ساختار حقوقی قدرت، نرم‌ترین وجه ساخت واقعی قدرت است و مادامی که وجه سخت ‏و صلب ساخت واقعی قدرت دست نخورده است؛ درگیرشدن با ساختار حقوقی مانند ‏درافتادن با آسیاب بادی است. ‏

‏۳. ‏درباره طرح رفراندوم، اجماعی بین فعالان سیاسی داخل کردستان وجود ندارد و به همین علت نیز ‏نمی‌تواند جنبه عمومی و فراگیر پیدا کند. ‏

‏۴. ‏رفراندوم خارج از سازوکارهای قانون اساسی، اقدامی رادیکال است و هزینه سنگینی را بر ‏کردستان عراق تحمیل می‌کند؛ بدون آنکه دستاوردی درخور این هزینه ‏دربر داشته باشد. ‏به فرض اینکه طرح رفراندوم کردستان فاقد استراتژی باشد، اما مگر طرح‌های بدیل دیگر از استراتژی شفاف و روشنی برخوردار بوده یا هستند؟

طرح ‏رفراندوم نیز در بدترین حالت، طرحی است در کنار سایر طرح‌ها؛ با این تفاوت که شکست ‏استراتژی سایر طرح‌ها آزمایش و مسجل شده، اما درباره طرح رفراندوم هنوز چنین ‏آزمایشی صورت نگرفته است. درست است که ساختار حقوقی قدرت نرم‌ترین وجه ساخت واقعی قدرت است، اما اگر ‏کسانی به هر دلیل توانایی برخورد با بخش صلب و سخت قدرت را ندارند، باید از به‌چالش‏کشیدن بخش نرم آن هم صرف‌نظر کنند؟

برای مثال، اگر فردی مأمور حفر یک کانال یا ‏تونل شود، به دلیل آنکه بخش‌هایی از مسیر کانال یا تونل بسیار سخت است، از کندن ‏بخش‌های سست و نرم نیز باید چشم بپوشد؟ درباره طرح رفراندوم، البته اجماعی وجود ندارد؛ اما درباره کدام طرح چنین اجماعی وجود ‏دارد؟ کسانی که با شرایط امنیتی عراق آشنای هستند، به‌خوبی می‌دانند  حتی تماس معمول ‏منظم هم بین نیروهای مختلف سیاسی وجود ندارد، چه برسد به اینکه کسانی بخواهند ‏نظر موافق طیف وسیعی از افراد را نسبت به طرحی جلب کنند.