صحنه سیاسی لبنان با استعفای ناگهانی هفته گذشته سعد حریری یک‌باره دگرگون شد. کشوری که بعد از دو‌سال‌و‌نیم بحران و درگیری ناشی از بی‌دولتی، با توافق نانوشته حزب‌الله و گروه‌های سیاسی دیگر این کشور، با انتخاب حریری به نخست‌وزیری، کم‌کم به سمت آرامش می‌رفت. اما از‌آنجا‌که صحنه سیاسی لبنان به‌صورت مزمن به صحنه رقابت ایران و عربستان بدل شده، ریاض حریری را قربانی نزاع منطقه‌ای جاری کرد. اگرچه هنوز زمان لازم است تا جزئیات بیشتری از دلایل این استعفا مشخص شود. تحلیل‌گر روزنامه انگلیسی ایندیپندنت در مطلبی نوشته این استعفا در حالی انجام گرفته که حریری در فرودگاه ریاض با محاصره نیروهای پلیس مواجه شده و او مجبور به این استعفا شده است.
این استعفا بر حسب اتفاق یا برنامه‌ریزی، یک روز بعد از ملاقات دیپلماتیک بین علي‌اكبر ولایتی و سعد حریری در بیروت، از ریاض اعلام شد. اگرچه زمان، مکان و نحوه اعلام استعفا سؤال‌برانگیز بود اما آنچه بعد از این در لبنان به وقوع خواهد پیوست، بیشتر نگران‌کننده است. چینش سیاسی جدید و دخالت کشورهای دیگر و آنچه در این کشور در جریان این رقابت‌ها به وقوع خواهد پیوست، بهانه گفت‌‌وگویم با محمد ایرانی، مدیرکل خاورمیانه و شمال آفریقای وزارت امور خارجه است.
آنچه در سوریه می‌گذرد، به‌ویژه موفقیت‌هایی که به نیروهای ایرانی منتسب می‌شود، چقدر در سیاست‌های ضدایرانی عربستان در منطقه تأثیر می‌گذارد؟
به‌هرصورت عربستان سعودی از ابتدای بحران در جبهه مقابل سوریه، روسیه و جمهوری اسلامی ایران قرار گرفته و فراموش نکنیم در شورای همکاری خلیج فارس به اتفاق قطر از تندترین جریانات مسلح معارضه از جمله جبهه‌النصره حمایت مالی و تسلیحاتی گسترده کرده‌اند. اهداف آنها نیز با آنچه جمهوری اسلامی ایران در منطقه دنبال می‌کرده و می‌کند کاملا در تعارض قرار دارد؛ به‌طور مثال آینده سوریه، سرنوشت آقای بشار اسد و موضوعات مختلف مربوط به بحران یمن شاخص این سیاست‌های متفاوت دو کشور است.
بنابراین خیلی دور نیست اگر در ارزیابی خود نسبت به تقابل دو رقیب منطقه‌ای به این جمع‌بندی برسیم که عربستان از سایر ابزارهای منطقه‌ای خود برای جلوگیری از نفوذ ایران استفاده کرده ولی نتوانسته توفیقی داشته باشد. البته براساس اطلاعات موجود، سعودی‌ها در خارج از منطقه و در دیدار با سایر مقامات بین‌المللی در اروپا و ایالات‌متحده حتی با سران آفریقا و آسیا، سیاست تخریب را در پیش گرفته و به‌طور هماهنگ نقطه عطف مذاکرات خود را درباره مسائل منطقه (ایران‌هراسی) و القای دخالت جمهوری اسلامی ایران در امور کشورهای همسایه و شیعه‌هراسی قرار داده‌اند و البته هزینه‌های مالی زیادی نیز برای تأثیر بر افکار عمومی و رسانه‌های بین‌المللی در همین راستا متحمل شده‌اند.
در جدیدترین اتفاق، شنیده شده سعد حریری نخست‌وزیر لبنان، در ملاقات با آقای ولایتی بعد از دریافت پیام منفی ایران درباره یمن به عربستان رفته و استعفا داده؛ بدین ترتیب عملا صحنه سیاسی لبنان با بی‌دولتی مواجه شده و نگرانی از وضعیت آینده این کشور رو به افزایش است. شما این نگرانی‌ها را جدی می‌دانید؟
درباره بحث استعفای ایشان و ارتباط آن با موضوع یمن من اطلاعی ندارم و شواهد نشان می‌دهد که این خبر یا تحلیل صحیح نیست اما اینکه نگرانی‌هایی برای آینده لبنان وجود داشته باشد، در یک نگاه کلی باید گفت هرگونه اقدامی که موجب شود ثبات و آرامش در این کشور به‌هم بریزد، زمینه‌های بروز ناامنی را افزایش می‌دهد و احتمالا برخی بیگانه‌ها مثل رژیم صهیونیستی از این فرصت سوءاستفاده می‌کنند.
بنابراین جا دارد تا حدودی این نگرانی را جدی بدانیم اما تجربه چند سال گذشته نشان داد که صحنه سیاسی لبنان مشحون از این ناملایمات بوده و ایام ثبات و استقرار مداوم در آن، کمتر از ایام اختلاف بوده ولی پس از مدتی این کشور از این بحران‌های داخلی عبور کرده؛ مثلا چندی نمی‌گذرد که بحرانِ حدود دو سال بدون رئیس‌جمهوری را تجربه و پشت‌سر گذاشته‌اند.
بنابراین این ظرفیت نیز نزد گروه‌ها و احزاب سیاسی و مردم لبنان وجود دارد که بر این مشکلات فائق آیند؛ منتها شرط آن دخالت‌نکردن طرف‌های خارجی از جمله اسرائیل است.
دستگاه دیپلماسی ایران به ادعاهای آقای حریری واکنش نشان داد اما غیر از این واکنش آیا دستگاه دیپلماسی وارد رایزنی‌ها و مشورت‌هایی برای ساماندهی به وضعیت لبنان شده یا نه؟ مثلا تماسی بین آقای ظریف و آقای باسیل یا رایزنی با آقای میشل عون؟
ما این وضعیت را یک وضعیت کاملا لبنانی می‌دانیم و معتقدیم هیچ طرفی نباید در آن دخالت داشته باشد بلکه معتقدیم خود لبنانی‌ها و آقای رئیس‌جمهور و رئیس مجلس می‌توانند بر اين مشكل فائق بيايند اما درعينحال رايزني و مشورت امر پسنديده‌اي است. لبنان نبايد به سمت بي‌‌ثباتي و حضور مجدد تروريست‌ها برود. در يك اقدام منطقه‌اي و در راستاي منافع مردم لبنان نه‌تنها با اين كشور بلكه با ساير كشورهاي مهم منطقه‌اي و بين‌المللي تبادل‌نظر و رايزني درباره موضوعات لبنان مي‌تواند به ادامه ثبات در اين كشور كمك كند.
استعفای حریری در‌حالی‌که آقای ولایتی در این کشور بود و یک روز قبل با او رایزنی کرده‌بود، برخی انتقادها را نسبت به ریسک دستگاه دیپلماسی برانگیخت. برخی معتقد بودند این اتفاق باید از سوی وزارت خارجه به‌ویژه سفارت ما در لبنان پیش‌بینی می‌شد و چنین ملاقاتی نباید انجام می‌شد. اگر دستگاه دیپلماسی این نقد را می‌پذیرد، می‌توان به‌عنوان یک ایراد از آن یاد کرد که موجب واکنش نسبت به سفیر شود، اما اگر وزارت خارجه این نقد را نمی‌پذیرد، یعنی این ملاقات موجب این استعفا شده و بار جدیدی از تنش منطقه‌ای بین ایران و عربستان را برانگیخته است.
همه شواهد نشان مي‌دهد كه اين امر قابل پيش‌بيني نبوده، حتي خود شخص سعد حريري نيز از آن بي‌اطلاع بوده است. به چند دليل اين را عرض مي‌كنم؛ اولا اعلام اين استعفا از مركز و پايتخت یک كشور ديگر، بلافاصله پس از سفر دوم وي سؤال‌برانگيز و غيرطبيعي است. اين استعفا مي‌توانست در داخل كشور پس از بازگشت اعلام شود.
به نظر من وقتي اين استعفا از رياض اعلام ميشود، خودبه‌خود گوياي بسياري از حقايق است كه نيازي به تفسير و تحليل ندارد و حتما ميزان استقلال ايشان را در يك تصميم‌گيري مهم ملي نشان مي‌دهد. دوم اينكه اين اقدام تعجب همه طيف‌هاي لبناني را موجب شده، حتي هم‌پيمانان ايشان در دولت لبنان و دوستان ايشان در جريان المستقبل را كه عموما اطلاعي از قبل نسبت به اين استعفا نداشته‌اند، دچار ابهام كرده است. سوم اينكه ايشان قبل از سفر به رياض در ديدار با طرف ايراني كاملا مثبت و طبيعي برخورد و نسبت به پيگيري برخي امور در آينده بحث كرده كه از نظر ما بيانگر ماندگاري وي و از نظر ايشان بيانگر عدم احتمال كناره‌گيري است.
به نظر شما آینده لبنان چه می‌شود؟ به نظر شما کدام گروه جای خالی پست نخست‌وزیری را در این کشور پر می‌کند؟
به‌لحاظ فضاي امنيتي، هر لحظه اين امكان وجود دارد كه تحركاتي در داخل كشور از سوی برخي افراد و گروه‌ها يا حمله رژيم صهيونيستي به وجود آيد، اما به‌لحاظ سياسي و حقوقي راهكارهايي در منشور ملي لبنان پيش‌بيني شده است. به‌هر‌حال آقاي رئيس‌جمهور همواره رئيس قوه مجريه و رئيس شوراي وزيران يا همان كابينه است و همواره جلسات دولت با حضور و رياست ايشان تشكيل ميشود.
درعينحال در صورتي كه رئيس‌جمهور استعفاي آقاي حريري را بپذيرد، لاجرم پس از مشورت با نمايندگان پارلمان، فرد ديگري از اهل سنت كه بيشترين طرفدار را داشته باشد، از سوي ايشان مسئول تشكيل كابينه خواهد شد. تا آن زمان كابينه فعلي تحت عنوان كابينه رتق‌وفتق امور كار را ادامه خواهد داد. درعينحال چنانچه اين مهم به تأخير افتد و به درازا بكشد، با نزديك‌شدن انتخابات پارلمان در مارس آينده، فراق سياسي شرايط جديدي را به اين كشور تحميل خواهد كرد.
زینب اسماعیلی
- 19
- 5
