به گزارش ایرنا، قیام ۱۵خرداد، به افسانه جدایی دین از سیاست که بیش از نیم قرن، از سوی استعمارگران و رژیم های دست نشانده آنان تبلیغ و ترویج شده بود، پایان داده و جداناپذیری اسلام از سیاست را، برای همگان آشکار کرد.
مردم متدین و دین دار ایران در قیام ۱۵ خرداد ۴۲ با پیوند عمیق خود با روحانیت و مرجعیت، با وجود سیاست سرکوب و تهدید رژیم، ولی دست از حمایت رهبر و مرجع دینی خود برنداشته و در برابر ظلم و ستم و اقدام‌های ضد اسلامی رژیم شاه تا آخر ایستادند.
آیت الله نوری همدانی از مراجع تقلید طی سخنانی حادثه عاشورا را عامل اصلی در برانگیختن ملت ایران و قیام ۱۵ خرداد دانست و گفت:قیام ۱۵ خرداد انقلاب اسلامی ایران یکی از حوادث بزرگ تاریخ معاصر بود که به پیروزی انقلاب اسلامی منتهی شد.
وی گفت: انقلاب اسلامی نیز در راستای بعثت نبی مکرم اسلام(ص)، غدیر و عاشورا بوده و در نهایت به قیام حضرت مهدی(عج) منتهی خواهد شد.
آیت الله مکارم شیرازی نیز در دیدار با اعضای ستاد بزرگداشت قیام ۱۵خرداد ۴۲ گفت: بنده به اتفاق جمعی از علما و فضلا همچون شهید مطهری، مرحوم فلسفی و شهید هاشمی‌نژاد در شب ۱۵ خرداد ۴۲ دستگیر و یک سال را در زندان شهربانی سپری کردیم. به خاطر دارم زمانی که در زندان شهربانی بودیم، برخی افسران که در اتاق کناری بودند با خود می‌گفتند 'نباید حتی یک تیر هم هدر برود و باید هر گلوله سینه یک انقلابی را بشکافد'.
وی ادامه داد: باید دستاوردهای قیام تاریخی ۱۵ خرداد ۴۲ از طریق دروس مدارس و دانشگاه‌ها و رسانه‌ها تبیین شود.
*تغییر روش های اصلاح طلبانه به براندازی رژیم
کشتار مردم در قیام خونین ۱۵ خرداد، چهره رژیم شاه را که تا آن زمان تقصیرها را به گردن نخست وزیران خود می‌انداخت افشا نمود و انقلابیون پس از آن با عبور از راه های اصلاح طلبانه، سرنگونی نظام سلطنتی را خواستار شدند و در حقیقت
قیام ۱۵ خرداد و نقطه آغاز نهضت بازگشت به خویشتن در ایران شد به گونه ای که پس از آن حادثه انجمن‌های اسلامی در نقاط مختلف پدید آمده و جو غیر اسلامی در دانشگاه ها و دیگر مجامع به آرامی شکسته شده و طلاب، دانشجویان و مردم وارد عرصه جدی با رژیم شدند. و خواهان براندازی این رژیم شده بودند.
جرقه انقلاب اسلامی از سال ۱۳۴۰ زده شده و تا سال ۱۳۴۳ برخی مقدمات همراه بود و در این دوره حرکت های اعتراضی مردم به رژیم بیشتر رنگ و بوی مذهبی گرفته و حوزه های علمیه در راس آنها حضرت امام راحل پرچمدار مبارزه شدند.
*زمینه های قیام ۱۵خرداد
رحلت آیت اللّه بروجردی و مطرح شدن نام امام خمینی به عنوان مرجع تقلید، جریان لایحه انجمن های ایالتی و ولایتی، . جریان همه پرسی ششم بهمن، حادثه خونین فیضیه ۱۳۴۱و دستگیری امام راحل زمینه ساز قیام خونین ۱۵خرداد بود.
*دستاوردهای قیام ۱۵خرداد
آشکار شدن ماهیت ضد اسلامی شاه، تقویت روحیه دینی و دفاع مذهبی مردم، افزایش رشد سیاسی روحانیت و توده‌های مردم، قرار گرفتن علما و مراجع در سطح رهبری و پیشتازان نهضت، تعمیق پیوند روحانیت با اقشار مختلف بویژه دانشجویان، افشای چهره ریاکارانه شاه، شکل‌گیری جدّی اندیشه براندازی رژیم، رشد آگاهی و تفکر انقلابی مردم و فروپاشی تز جدایی دین از سیاست و مهمتر از همه پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۵۷ از مهمترین دستاوردهای قیام خونین ۱۵خرداد سال ۴۲ بود.
*نگاهی به پیشینه این قیام
*سخنرانی تاریخی امام راحل در سال ۴۲
سخنرانی تاریخی امام در ۱۳ خرداد (عاشورای) ۱۳۴۲ که منجر به دستگیری ایشان توسط رژیم و قیام تاریخی ۱۵ خرداد شد، بسیار کوبنده و به عبارت دیگر اولین رویارویی مستقیم امام را شخص شاه بود.
امام راحل در ۱۳ خرداد ۴۲ که منجر به تظاهرات و قیام خونین مردم قم در سال ۴۲ شد، فرمودند:امروز به من اطلاع دادند که بعضی از اهل منبر را برده اند در سازمان امنیت و گفته اند شما سه چیز را کار نداشته باشید، دیگر هر چه می خواهید بگویید، یکی شاه را کار نداشته باشید، یکی هم اسرائیل را کار نداشته باشید، یکی هم نگویید دین در خطر است. این سه تا امر را کار نداشته باشید، هر چه می خواهید بگویید. خوب اگر این سه تا امر را ما کنار بگذاریم، دیگر چه بگوییم؟! ما هر چه گرفتاری داریم ازاین سه تاست.
حضرت امام راحل در این سخنرانی شخص شاه را به خاطر مخالفت با روحانیت و مردم به شدت مورد سرزنش قرار داد و به وی هشدار داد از سرنوشت رضاه شاه پهلوی عبرت بگیرد.
*دستگیری امام راحل
بعد از این سخنرانی حماسی، ماموران رژیم احساس خطر کرده و به خشم آمدند، ساعت ۳ بامداد ۱۵ خرداد، چند مأمور در تاریکی شب و پس از محاصرهٔ بیت حضرت امام خمینی، به درون خانه ریختند و ایشان را دستگیر کرده و ابتدا به بازداشتگاه باشگاه افسران و س‍پس غروب روز بعد، به زندان قصر واقع در تهران بردند.در تهران از ساعت ۹ صبح خبر بازداشت امام خمینی پخش شد. مردم و سایر اقشار مانند طلاب و دانشجویان با شعار 'خمینی را آزاد کنید ' به خیابان‌ها ریختند و به حمایت از امام راحل پرداختند.
*واکنش مردم قم به دستگیری امام راحل
پس از انتشار خبر دستگیری حضرت امام راحل در ۱۵ خرداد ۱۳۴۲، بسیاری از مردم قم، به منزل ایشان رفتند و به اتفاق فرزندشان، حاج آقا مصطفی، ساعت شش بامداد، به سمت حرم مطهر حضرت معصومه(س) حرکت کردند. پس از مدتی، صحن حرم مطهر حضرت معصومه (س) و خیابان های اطراف، لبریز از جمعیّت شد که شعارِ 'یا مرگ یا خمینی'را با هیجان شدیدی تکرار می کردند. در همان زمان، علما و مراجع وقت هم با صدور بیانیه هایی، خواستار آزادی فوری حضرت امام شدند. در حدود ساعت ۱۰ صبح، با ورود نیروهای مسلح برای تقویت نیروهای شهربانی قم، تیراندازی و رگبار مسلسل ها شروع شد و تعداد زیادی از مردم زخمی شده یا به شهادت رسیدند. شدت تیراندازی به حدی بود که امکان انتقال زخمی ها و اجساد شهیدان نبود و این کشتار، تا ساعت پنج عصر ادامه یافت.
*علل و زمینه های قیام
فساد هیأت حاکمه، فقر و محدودیت های اقتصادی ـ اجتماعی، جامعه ایران را در موقعیت انفجاری قرار داده بود و مردم نیز در سایه هدایت های علما به رشدی سیاسی و اجتماعی دست پیدا کرده بودند. قانون انجمن‌های ایالتی و ولایتی در اولین دورهٔ مجلس شورای ملی به منظور تشکیل شوراهای استان و شهرستان به تصویب رسیده بود و تا زمان نخست وزیری اسدالله علم این قانون بدون تغییر مانده بود. قانون مذکور در ۱۴ مهر ۱۳۴۱ با ۹۲ ماده و ۱۷تبصره از تصویب کابینه امیر اسدالله علم گذشت.
به موجب این مصوبه که در غیاب مجلس، حکم قانون را داشت، به زنان حق رأی داده می‌شد و همچنین شرط مسلمان بودن و سوگند به قرآن مجید از شرایط انتخاب شوندگان حذف شد.
پس از آن که لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی، با مخالفت و مقاومت پی گیر و قاطع امام خمینی (ره) و دیگر مراجع ملغی گردید. شاه در ۱۹ دی ماه ۱۳۴۱ سالروز اصلاحات ارضی به طور رسمی اعلام کرد قصد دارد اصول شش گانهای این اصلاحات ارضی را به رفراندوم بگذارد.این اصول که شاه به آنها نام انقلاب سفید داده بود، در حقیقت همان رفراندومهایی بود که امریکا به کشورهای توسعه نیافته اعلام کرده بود.
این اصول ششگانه عبارت بودند از: القای رژیم ارباب و رعیتی، ملی کردن جنگل ها در سراسر کشور، فروش سهام کارخانه های دولتی به عنوان پشتوانه اصلاحات ارضی، سهیم کردن کارگران در منافع کارگاه های تولیدی و صنعتی،اصلاح قانون انتخابات، ایجاد سپاه دانش به منظور اجرای تعلیمات عمومی و اجباری.
امام خمینی (ره) در واکنش به اصرار شاه بر انجام رفراندوم، در روز ۲ بهمن ۱۳۴۱، ه.ش طی اعلامیهای آن را تحریم کرده و رفراندوم اجباری نامید که در مقابل حکم اسلام و قانون اساسی بی ارزش است.
به دنبال انتشار این اعلامیه، بازار تهران تعطیل شد و کسبه با سر دادن شعارهایی علیه رفراندوم به تظاهرات پرداختند.
گروهی از مردم و دانشجویان مسلمان دانشگاه تهران نیز تظاهرات بر پا کردند که مورد هجوم پلیس قرار گرفته و تعدادی از آنها مجروح و دستگیر شدند.در قم نیز تظاهرات مردمی با حمله پلیس و مجروح شدن و دستگیری عدهای مواجه شد.
در این شرایط شاه برای این که پیش از رفراندوم، مراجع و علمای قم را متقاعد کند با اطلاع پیشین به قم سفر کرد.فرماندار قم تلاش نمود تا علما را به استقبال شاه ببرد، اما این حرکت با اقدام به موقع امام خمینی (ره) خنثی شد.
امام در پاسخ به استفتای جمعی از متدینان تهران که از تصویب ملی سؤال کرده بودند، مینویسد:به نظر این جانب رفراندوم که به لحاظ رفع بعضی از اشکالات به اسم تصویب ملی خوانده شده، مخالف رای جامعه، روحانیت اسلام و اکثریت قاطع ملت است
ایشان در ادامه ایرادات خود بر تصویب ملی یا رفراندوم نوشته بود: به پارهای از اشکالات اشاره مینمایم: ۱.در قوانین ایران رفراندوم پیش بینی نشده است.۲.معلوم نیست چه مقامی صلاحیت دارد رفراندوم نماید و این امری است که باید قانون معین کند.۳.لوایح ششگانه مبهماند و فاصله اعلان آنها تا زمان برگزاری رفراندوم اندک است و مردم مهلت اندیشیدن درباره آنها را ندارند.۴.اکثریت جامعه ایران قوه تشخیص فهم این اصول را ندارند.۵.رای دادن باید در محیط آزاد باشد و این در ایران عملی نیست .
امام راحل در پایان نیز فرمودند: به نظر می رسد این رفراندوم اجباری مقدمه برای از بین بردن مواد مربوط به مذهب است، علمای اسلام از عمل سابق دولت راجع به انتخابات انجمن‌های ایالتی و ولایتی برای اسلام، قرآن و مملکت احساس خطر کردهاند و به نظر میرسد که همان معانی را دشمنان اسلام میخواهند به دست جمعی مردم ساده دل اغفال شده اجرا کنند.
ماه محرّم ۱۳۴۲ که مصادف با خرداد بود فرا رسید. امام خمینی این فرصت را برای دعوت مردم به قیام علیه رژیم مستبد شاه غنیمت شمرد. روز عاشورا جمعیت صدهزار نفری در تهران با داشتن عکسهایی از امام به تظاهرات پرداختند و در مقابل کاخ مرمر (محل استقرار شاه) برای اوّلین بار در پایتخت شعار «مرگ بر دیکتاتور» سر دادند. روزهای بعد نیز در دانشگاه و بازار و مقابل سفارت انگلیس تظاهرات گستردهای در حمایت از قیام امام برپا بود.
امام خمینی عصر عاشورای سال ۱۳۸۳ هجری قمری (۱۳ خرداد ۱۳۴۲ شمسی) در مدرسۀ فیضیه نطق تاریخی خویش را که آغازی بر قیام ۱۵ خرداد بود ایراد کرد. بخش عمدهای از سخنان امام در بیان نتایج زیانبار سلطنت دودمان پهلوی و افشای روابط پنهانی شاه و اسرائیل اختصاص داشت. در همین سخنرانی بود که امام خمینی با صدای بلند خطاب به شاه فرمود: آقا! من به شما نصیحت میکنم؛ ای آقای شاه! ای جناب شاه! من به تو نصیحت میکنم؛ دست بردار از این کارها. آقا! اغفال دارند میکنند تو را. من میل ندارم که یک روز اگر بخواهند تو بروی، همه شکر کنند... اگر دیکته میدهند دستت و میگویند بخوان، در اطرافش فکر کن... نصیحت مرا بشنو... ربط مابین شاه و اسرائیل چیست که سازمان امنیت میگوید: از اسرائیل حرف نزنید... مگر شاهْ اسرائیلی است؟.
*دیدگاه حوزویان در مورد قیام ۱۵خرداد
عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم در این زمینه گفت:قیام ۱۵خرداد آغاز نهضت امام راحل و نقطه عطفی در تاریخ مبارزات مردم ما با رژیم ستم شاهی و مقابله علنی با استکبار جهانی بود.
حجت الاسلام والمسلمین محمود رجبی افزود: حضرت امام راحل بر اساس وظیفه دینی خود مبنی بر اینکه علمای اسلام باید پاسدار دین و شریعت باشند،در مقابل رژیم پهلوی که به دستور اربابان خود دنبال تحقیر امت و زیرپاگذاشتن عزت نظام اسلامی بودند، قیام کرده و به پاخواستند.
وی گفت: سخنرانی تاریخی امام راحل در خرداد ۴۲ باعث تزلزل رژیم شاه و خروش مردم مسلمان ایران علیه ظلم و استبداد بود، اقشار مختلف مردم برای دفاع از حضرت امام راحل و اسلام ناب به میدان آمده بودند.
رجبی یادآورشد: حضرت امام خمینی (ره) تجسم اسلام و مرجعیت شیعه بود و مردم بر اساس انگیزه خالص دینی و دفاع از دین و شریعت اسلام، پشت سر امام راحل قرار گرفتند و در نهایت این قیام تا پیروزی انقلاب پایدار مانده است.
وی ادامه داد: در فاصله رخداد قیام ۱۵خرداد تا انقلاب اسلامی، همواره اعضای برجسته روحانیت و حامعه مدرسین حوزه علمیه قم پیام امام راحل را در سراسر کشور به گوش مردم و اقشار مختلف جامعه رسانده و مردم نیز با دریافت این پیام ها حضور جدی در صحنه مبارزه با رژیم داشتند.
رجبی گفت: رژیم شاه برای مقابله با نهضت امام راحل، تمام اعضای جامعه مدرسین حوزه علمیه قم را تبعید و یا زندانی کرد تا قیام و نهضت را سرکوب کند ولی با این کار جامعه مدرسین عقب نشینی نکرده و عشق و علاقه مردم به امام نیز افزایش پیدا کرد.
وی با اشاره به اینکه شهادت شهید مصطفی خمینی نیز سرآغاز دیگری برای نهضت انقلاب بود، اظهار داشت: در کنار قیام خونین ۱۵ خرداد، شهادت فرزند امام راحل نقطه دیگری برای جوشش حرکت های انقلابی بوده و باعث شده تا سخنرانی امام راحل در این زمینه، امت را از درون متحول و یک انقلاب معرفتی را در جامعه ایجاد کند.
*رسالت ما در قبال حوادث بزرگ تاریخی
عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با اشاره به رسالت ما در قبال حوادث بزرگ تاریخی یادآورشد: اولین وظیفه ما زنده نگه داشتن مظاهر انقلاب از جمله قیام ۱۵ خرداد است و برای این کار باید اصول تفکر امام راحل را ترویج، نهادینه سازی و زنده نگه داریم.
رجبی اظهار داشت: پیروی از خلف صالح حضرت امام راحل یعنی رهبر معظم انقلاب گامی مهم دیگر برای زنده نگه داشتن راه ویاد امام راحل و تاریخ انقلاب است.
وی بیان داشت: محور اصلی سخنان حضرت امام راحل همیشه ولایت فقیه بود و ما با حمایت از ولایت فقیه از از راه و آرمان های امام راحل به صورت عملی دفاع کنیم.
*قیام ۱۵خرداد جوهره انقلاب اسلامی
عضو مجمع مدرسین و محققین حوزه علمیه قم نیز بر این باور است که قیام ۱۵ خرداد جوهره اصلی انقلاب اسلامی ۱۵خرداد بوده و در این قیام رهبری نهضت در دست مرجعیت و روحانیت قرار گرفته و جریان های مردمی نیز وارد صحنه مبارزه شده بودند.
حجت الاسلام والمسلمین محمود صلواتی در گفت وگو با ایرنا خاطرنشان کرد: در جریان ۱۵خرداد مردم از مرجعیت امام راحل و رهبری ایشان در نهضت استقبال گسترده ای را انجام داده و در حقیقت نهضت یک شاخصی به نام مرجعیت پیدا کرده بود.
*نقش روحانیت و مرجعیت در حادثه ۱۵خرداد
وی گفت: مردم به دلیل اعتقادی که به مرجعیت و روحانیت داشته، حرکت انقلابی خود را با جدیت ادامه داده و از تهدیدهای رژیم به سرکوب و خشونت نیز هراسی نداشتند.
صلواتی یادآورشد: رژیم تصور می کرد با بازداشت حضرت امام راحل می توانند خللی در روند مبارزه و حرکت انقلاب ایجاد کند ولی با حضور بزرگان دینی و شاگردان حضرت امام راحل و روحانیت بزرگ، مردم صحنه مبارزه را ترک نکرده بلکه با حضور خود در صحنه، این جریان را حفظ و تا پیروزی انقلاب اسلامی تداوم دادند.
استاد حوزه علمیه قم خاطرنشان کرد: ما امروز باید باید همان ویژگی هایی که آن زمان بوده را در خود حفظ کنیم، روحانیت جایگاه و پایگاه مردمی خود را حفظ و از گرایش پیدا کردن به سمت قدرت و دنیا پرهیز کند.
صلواتی گفت: روحانیت به رهبری امام راحل آغازگر و جوهره انقلاب اسلامی بوده و باید ای جایگاه برای همیشه حفظ و محفوظ بماند.
استاد حوزه علمیه قم خاطرنشان کرد: برای تداوم انقلاب و زنده نگه داشتن یاد و خاطره قیام ۱۵ خرداد، باید پیوند روحانیت با مردم هر روز گسترده تر گردد و اجازه ندهیم بین مردم، روحانیت و پیشتیازان انقلاب اسلامی دوگانگی ایجاد شود.
آیت الله هاشم نیازی عضو مجلس خبرگان رهبری نیز در سخنانی در این زمینه به ایرنا گفت: خروش مردم و حمایت از امام راحل در آن زمان برای شاه غیرقابل تصور بود به همین دلیل فضای سرکوب و اختناق را در پیش گرفته و این روش در نهایت به سقوط آنها منجر شد.
حجت الاسلام والمسلمین محمدجعفر سعیدیان استاد حوزه علمیه قم نیز بر این باور است: مهمترین اتفاق در قیام ۱۵ خرداد حضور علنی مرجعیت در مبارزات بود، رژیم نیز سعی کرده امام، مراجع و مردم را سرکوب کند ولی مهمترین انگیزه امام در این دوره، عدالت طلبی از پایگاه دین بود که آن را محقق کرده است.
- 11
- 2
