«صد بار تیزبین‌تر از هابل است، می‌تواند در زمان آن‌قدر به عقب برگردد که به زمان پیدایش بسیاری از پدیده‌های کیهانی نگاه کند و پرده از رازهای ناگشوده کهکشان‌های اولیه، پیدایش ستارگان، اتمسفر فراخورشیدی و شاید وجود زندگی در دیگر نقاط عالم بردارد».
اینها توصیفاتی است که رسانه‌ها و کارشناسان درباره جدیدترین تلسکوپ فضایی جهان می‌گویند، «تلسکوپ فضایی جیمزوب». بسیاری از مراحل کار طراحی و ساخت تلسکوپ جیمزوب انجام شده و هم‌اکنون در مرحله آزمایش است و اگر همه چیز طبق برنامه پیش برود، این تلکسوپ سال آینده به فضا ارسال می‌شود و فصل جدیدی را در پژوهش‌های اخترشناسی آغاز می‌کند. «تلسکوپ فضایی جیمزوب»
(James Webb Space Telescope) یک تلسکوپ فضایی بسیار پیشرفته است که پس از ساخت، بزرگ‌ترین تلسکوپ فضایی جهان محسوب می‌شود. جیمزوب قرار است تصاویر با وضوح و حساسیت بی‌سابقه‌ای را در طول موج بلند (نارنجی-قرمز) نور مرئی و فروسرخ نزدیک به اواسط فروسرخ ارائه دهد.
این تلسکوپ با همکاری سازمان‌های فضایی ناسا و اسا در حال ساخت است. قرار است تلسکوپ جیمزوب که جانشین تلسکوپ فضایی هابل و تلسکوپ فضایی اسپیتزر محسوب می‌شود، تا سال ۲۰۱۸ تکمیل و با موشک آریان پنج به فضا ارسال شود. با این‌همه باید تأکید کرد که تلسکوپ جیمزوب تا همین جای کار هم حاشیه‌های بسیاري داشته است؛ از جمله افزایش بسیار زیاد هزینه ساخت آن از مقدار پیش‌بینی‌شده، به گونه‌ای که حتی تا مرحله لغو ساخت هم پیش رفت.
ابتدا قرار بود این تلسکوپ با هزینه ١,٦ میلیارد دلار در سال ٢٠١١ میلادی در مدار زمین قرار گیرد. در سال ٢٠١١ مجلس نمایندگان آمریکا به خودداری از تأمین مخارج این پروژه رأی داد. تا آن زمان، ٧٥ درصد سخت‌افزارها با هزینه سه میلیارد دلار، در دست تولید قرار گرفته بود. پس از کنارآمدن با سنای آمریکا، هزینه این پروژه تا سقف هشت میلیارد دلار افزایش یافت. طبق برآورد سال ٢٠١٣، هزینه این پروژه به ٨.٨٥٣ میلیارد دلار رسید. دسامبر سال ٢٠١٤ میلادی نیز اعلام شد برنامه‌های این پروژه برابر روال پیش‌بینی‌شده پیش می‌رود.
تلسکوپ جیمزوب، شاهکار مهندسی است. آینه این تلسکوپ از ١٨ آینه شش‌ضلعی تشکیل شده است و به‌گونه‌ای تنظیم می‌شود که سطحی صاف برای جمع‌آوری نور ایجاد کند. آینه‌ها از لایه‌های نازکی از طلا و برلیوم پوشیده شده‌اند تا طول‌موج‌های خاصی از فروسرخ را جمع‌آوری کنند و بازتاب دهند. اکنون که تلسکوپ جیمزوب مونتاژ شده است، در اتاق بزرگ و تمیز «گودارد»، قرار می‌گیرد و چندین ماه آزمایش‌های لرزش را پشت سر می‌گذارد تا اطمینان حاصل شود که می‌تواند لرزش‌های حاصل از پرتاب در گویان فرانسه را تحمل کند. فوریه ٢٠١٧ (بهمن سال جاری)، تلسکوپ به یخچالی بزرگ در مرکز فضایی جانسون منتقل می‌شود تا آزمایش‌های دیگری روی آن انجام شود. در این آزمایش، دمای آن را تا ٥٠ کلوین پایین می‌آورند. پژوهشگران می‌خواهند بدانند آیا تلسکوپ جیمزوب می‌تواند در دمای بسیار کم فضا همچنان به جمع‌آوری اطلاعات بپردازد و آنها را به صدها ستاره‌شناس و اخترفیزیک‌دان مشتاق ارائه کند یا خیر.
جایی برای اشتباه نیست
در بسیاری از مأموریت‌ها و برنامه‌های فضایی ممکن است خطایی رخ دهد یا کار آن‌گونه که از پیش طراحی شده بود، پیش نرود. برای مثال زمانی که دانشمندان تلسکوپ هابل را به فضا فرستادند، متوجه عیبی در ساختارش شدند که موجب می‌شد تصویر تلسکوپ چندان واضح و شفاف نباشد. به همین دلیل دانشمندان ناچار شدند با استفاده از شاتل فضایی، این تلسکوپ را تعمیر کنند.
بعدها نیز بعد از گذشت چند سال از آغاز استفاده از این تلسکوپ برخی از قطعات آن معیوب شد که مهندسان برای تعمیر آن یا برای ارتقای تجهیزات، برنامه سفر به هابل را اجرا کردند. اما این امکان برای تلسکوپ جیمزوب فراهم نیست که آن را تعمیر کرد. این تلسکوپ در موقعیت لاگرانژی٢ (L٢) قرار خواهد گرفت که میلیون‌ها کیلومتر از زمین فاصله دارد.
بنابراین پیمانکاران بايد بسیار دقت کنند تا اتفاقی مشابه اتفاق هابل برای جیمزوب رخ ندهد چراکه در صورت خراب‌شدن تجهیزات آن در هر مرحله و به هر شکل، امکان تعمیر آن با اعزام فضانورد وجود ندارد. مهندسان ناسا کل دستگاه را به یک راکت آریان فرانسوی منتقل و آن را پرتاب می‌کنند. وقتی دستگاه به مکان استقرار خود رسید، چتر خورشیدی بزرگ خود را که به اندازه زمین تنیس است، باز می‌کند تا از این تلسکوپ و ابزارهای ظریف آن محافظت کند. این بار همه چیز باید درست و دقیق و بدون هیچ اشتباهی کار کند. به نظر «لی فینبرگ»: «این اشتیاق، این ساعات کار طولانی و کار گروهی همان چیزی است که منجر به ساخت چیزی به این پیچیدگی و فرستادن آن به L٢ می‌شود».
«لی فینبرگ» (Lee Feinberg) سال ١٩٩١ به‌عنوان مهندس اپتیک جوان به ناسا رفت و در اولین مأموریت تعمیر هابل نقش داشت. اولین وظیفه او، به‌کارگماشتن شرکتی برای تعمیر مشکلات تلسکوپ هابل بود. اما اکنون، «فینبرگ» مدیر تلسکوپ نوری تلسکوپ فضایی جیمزوب است. «فینبرگ» مقاله‌ای در مورد نقاط ضعف هابل نوشت و در آن مدیران وقت به نظر تحلیلگران دیگر بی‌توجه بودند و کار خود را دوباره بررسی نکردند.
او می‌گوید: «با اینکه در زمان هابل، داده‌ها پیش چشمان مدیران ناسا بود، اما آنها طرح را دوباره بررسی نکردند. اما ما امروزه معیارهایی برای آزمودن و گروه‌های مستقل داریم و اطلاعات را چندباره بررسی می‌کنیم. در نتیجه اطمینان داریم که اگر مشکلی وجود داشته باشد، متوجه می‌شویم و آن را بررسی می‌کنیم». جیمزوب، شاهکاری مهندسی، متشکل از ۱۸ آینه شش‌ضلعی است که می‌توانند خودشان را به‌گونه‌ای تنظیم کنند که سطحی صاف برای جمع‌آوری نور ایجاد شود. آینه‌ها از لایه‌های نازکی از طلا و برلیوم پوشیده شده‌اند تا طول‌موج‌های خاصی از فروسرخ را جمع‌آوری کنند و بازتاب دهند.
تلسکوپ وب با روکشی از طلا درون اتاقی بزرگ و تمیز در «گودارد»، قرار گرفته است. اکنون که تلسکوپ مونتاژ شده است، چندین ماه آزمایش‌های مربوط به لرزش را پشت‌سر خواهد گذاشت تا اطمینان حاصل شود می‌تواند لرزش‌های حاصل از پرتاب در گویان فرانسه را تحمل کند. در فوریه ۲۰۱۷، تلسکوپ به محفظه یخچالی عظیمی در مرکز فضایی جانسون منتقل خواهد شد تا برای آزمایش‌های بیشتر، دمای آن تا ۵۰ درجه کلوین پایین آورده شود.
پژوهشگرانی مانند «فینبرگ» می‌خواهند بدانند آیا جیمزوب می‌تواند در دمای فضای خارج همچنان به جمع‌آوری اطلاعاتی بپردازد که صدها ستاره‌شناس و اخترفیزیک‌دان مشتاق آن هستند، یا خیر. جیمزوب به‌احتمال زیاد، آخرین تلسکوپ فضایی است که مونتاژ آن در ابعاد بزرگ در فضا صورت نمی‌گیرد. اگر کوچک‌ترین چیزی در طراحی و ساخت وب اشتباه باشد، هیچ امکانی برای فضانوردان وجود ندارد که بتوانند آن را تعمیر کنند.
به افتخار بزرگان
در گذشته برای نام‌گذاری تلسکوپ‌ها، گروهی از دانشمندان، به انتخاب خود، نام یکی از ستاره‌شناسان معروف درگذشته را انتخاب می‌کردند، اما بعدها این روند تا حدودی تغییر کرد و نام تلسکوپ‌های فضایی از راه یک مسابقه نظرخواهی از عموم مردم به دست آمد. در هر صورت چیزی که در نگاه اول به نظر می‌رسد این است که مدیران علمی، با چنین نام‌گذاری‌هایی از دانشمندان برجسته خود تقدیر می‌کنند و آنها را گرامی می‌دارند. در ادامه با سه نفر از بزرگان پژوهش‌های علمی که نامشان ماندگار شد، آشنا می‌شویم.
«لایمن اسپیتزر»: تلسکوپ اسپیتزر را به افتخار او نام‌گذاری کردند. او اخترشناس و فیزیک‌دان نظری اهل آمریکا بود. پژوهش‌های وی در زمینه زایش ستارگان قابل توجه است. او در سال ١٩٤٦ مطلب مفصلی نوشت و در آن مزایای استفاده از رصدخانه‌های فرازمینی را شرح داد.
«ادوین هابل»: این اخترشناس آمریکایی ثابت کرد برخی از سحابی‌های بیضی‌شکلی که در آسمان دیده می‌شوند، کهکشان‌هایی هستند که در فاصله‌ای بسیار دور از کهکشان ما قرار دارند. او اولین طبقه‌بندی از شکل کهکشان‌ها را ارائه کرد. اخترشناسان تا مدت‌ها از طبقه‌بندی او استفاده می‌کردند. «ادوین هابل» برای اولین‌بار رابطه‌ای میان سرعت و فاصله کهکشان‌ها به دست آورد که با استفاده از آن می‌توانست به مقیاسی از اندازه کیهان دست یابد.
«جیمزوب»: تلسکوپ فضایی آینده را که جانشین تلسکوپ فضایی هابل می‌شود، به افتخار «جیمزوب»، نام‌گذاری کردند. البته جیمزوب را نمی‌توان در زمره دانشمندان به‌شمار آورد. نام او بیشتر به برنامه آپولو و ماه مربوط می‌شود، نه به علم. بااین‌حال، بسیاری معتقدند که جیمزوب که از فوریه ١٩٦١ تا اکتبر سال ١٩٦٨ به‌عنوان دومین مدیر سازمان فضایی ناسا کار کرد، بیش از هر مقام دولتی دیگری با علم آشنا بوده و به علم و فناوری فضایی بسیار خدمت کرده است و به همین دلیل شایسته‌ترین فرد است که تلسکوپ فضایی نسل بعد به نام او باشد.
- 14
- 1
