درحالی‌که حداقل بودجه R&D در دنیا ۴ درصد از درآمد شرکت‌ها را شامل می‌شود، در ایران این رقم ۰.۰۰۹ درصد از بودجه شرکت‌های بزرگ دولتی است
تحقیق و توسعه یا به اصطلاح R&D یکی از مباحث مهمی است که باعث پیشرفت فناوری و تکنولوژی‌ها در عرصه‌های مختلف و بعضا ایجاد علوم جدید می‌شود؛ موضوعی بااهمیت که باعث شده کشورها بخشی از درآمدهای ملی خود را به آن اختصاص دهند. در این میان اما تعداد انگشت‌شماری از کشورهای دنیا که جزء کشورهای توسعه‌یافته دنیا محسوب می‌شوند، سهم زیادی را برای انجام تحقیق و توسعه از درآمدهای ناخالص ملی خود قائل هستند،
به‌طوری که ۱۸کشور که همگی عضو G20 محسوب می‌شوند، ۹۲ درصد هزینه‌های تحقیق و توسعه و ۹۴ درصد اختراعات نوین دنیا را به خود اختصاص داده‌اند و به عبارت دقیق‌تر کره جنوبی با در نظر گفتن سهم ۴.۲۳ درصدی از سهم تولید ناخالص داخلی خود به «تحقیق و توسعه» جایگاه اول را در این زمینه کسب کرده و بعد از آن کشورهایی چون ژاپن و آلمان با در نظر گرفتن سهم‌های ۳.۲۹ و ۲.۹۳ در رتبه‌های بعدی قرار گرفته‌اند؛ جایگاهی که قرار بود تا سال ۱۴۰۴ ایران نیز جزء آنها قرار بگیرد و با اختصاص چهاردرصدی به بحث تحقیق و توسعه از تولید ناخالص داخلی در رده‌های کشورهای پیشرو در حوزه R&D محسوب شود، اما در عمل ایران کمتر از یک درصد از تولید ناخالص داخلی خود را به این موضوع اختصاص داده است؛ موضوعی که نیاز به تغییری چشمگیر در آن احساس می‌شود.
R&D از نگاه غول‌های بزرگ اقتصادی دنیا
حوزه تحقیق و توسعه تنها به بخش کلان و اختصاص درصدی از درآمدهای ناخالص ملی کشورها برای این امر از سوی دولتی‌ها محدود نمی‌شود، چراکه در عمل شرکت‌های بزرگ و تاثیرگذار هر کشور در حوزه‌های مختلف علمی، صنعتی، کسب‌وکار و... باید برای تحقق این امر وارد عمل شوند که اتفاقا شرکت‌های برتر دنیا براساس قوانین خود باید بخشی از درآمدهای خود را به این امر اختصاص دهند و بالطبع هرچه بودجه درنظر گرفته‌شده برای این موضوع از سوی شرکت‌های تاثیرگذار در دنیا بیشتر باشد، سهم پیشرفت در علم و تکنولوژی آن شرکت نیز نسبت به سایرین افزایش می‌یابد.
شاید بتوان این‌طور عنوان کرد که یکی از ارکان مهم در حوزه عدم وابستگی به سایر کشورها در موضوعات مختلف علمی و صنعتی، همین حوزه R&D خواهد بود؛ موضوعی که غول‌های بزرگ تکنولوژی و اقتصادی دنیا توجه ویژه‌ای به این حوزه داشته و ۲۰ غول دنیا جزء برترین شرکت‌هایی هستند که بودجه نسبتا عظیمی را در سال ۲۰۱۸ به بحث تحقیق و توسعه اختصاص داده‌اند که در راس آنها آمازون با ۲۲ میلیارد دلار بودجه در رتبه نخست و جنرال موتورز با هفت میلیارد دلار در رتبه آخر قرار گرفته‌اند، اما نکته قابل‌تاسف در این‌باره آن است که شرکت‌های دولتی در ایران که از قضا بخش اعظمی از بودجه دولتی را نیز به خود اختصاص داده‌اند، نه‌تنها توجه ویژه‌ای به این امر ندارند، بلکه همان میزان بودجه‌ای را که در قانون برای آنها مصوب شده نیز در عمل محقق نمی‌کنند.
در اصل شرکتی مانند آمازون با دارا بودن درآمد ۶۰ میلیارد دلاری در سه‌ماهه نخست سال ۲۰۱۸ درمجموع ۲۴۰ میلیارد دلار درآمد در سال گذشته میلادی داشته که از این میزان ۲۲ میلیارد دلار را به امر تحقیق و توسعه اختصاص داده، در حقیقت ۹ درصد از درآمد خود را به این امر اختصاص می‌دهد؛ موضوعی که قطعا در پیشرفت و تبدیل این شرکت به یکی از قطب‌های بزرگ اقتصادی دنیا نقش اساسی داشته است.
همچنین شرکتی مانند مایکروسافت که یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های فعال در حوزه کامپیوتری دنیا به شمار می‌رود، درآمد ۱۱۶ میلیارد دلاری را تجربه کرده که ۱۲ میلیارد دلار آن به حوزه R&D رسیده است؛ یعنی ۱۰درصد از درآمدش صرفا به امر تحقیق و توسعه ختم شده، در این میان اما بزرگ‌ترین غول موبایل‌سازی دنیا یعنی آیفون که درآمدی ۱۸۶ میلیارد دلاری داشته که شاید کمترین بودجه را در بین دو شرکت دیگر داشته، ۶ درصد از درآمد خود را به این موضوع اختصاص داده است.
سهم تحقیق و توسعه در شرکت‌های دولتی ایران؛ تقریبا هیچ!
در این میان اما شرکتی مانند شرکت ملی نفت ایران با دارا بودن بودجه ۶۱۱ هزار میلیارد تومانی در سال آینده و اختصاص تنها هشت میلیارد تومان به امر پژوهش در اصل یک‌هزارم درصد از بودجه خود را به این امر اختصاص می‌دهد؛ شرکتی که ترجیح می‌دهد به جای رفع نیازهای خود از طریق تحقیق و توسعه در داخل کشور، با شرکت‌هایی مانند توتال بر سر میز قرارداد بنشیند؛ قراردادهایی که قبل از امضا، پایانش برای همه مشخص است.
شرکت پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی نیز با دارا بودن ۳۰۹ هزار میلیارد تومان بودجه و اختصاص تنها سه میلیارد تومان به امر پژوهش تنها ۹ هزارم درصد از بودجه‌اش را به تحقیق و توسعه اختصاص خواهد داد. همچنین شرکت پالایش نفت آبادان نیز که در لایحه بودجه ۹۸، ۶۲ هزار میلیارد تومان بودجه به آن تعلق گرفته، تنها ۹ هزارم درصد از بودجه‌اش را به امر پژوهش اختصاص داده و در شرکتی مانند شرکت ملی گاز با بودجه ۶۵ هزار میلیارد تومانی تنها هفت
میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومان یعنی ۰.۰۱۰ درصد از بودجه‌اش را به این امر اختصاص داده است، این در حالی است که این شرکت‌ها جزء شرکت‌های دولتی در لایحه بودجه محسوب می‌شوند که با دارا بودن بودجه ۱۰۰۱ هزار میلیارد تومانی، حدود ۸۶ درصد از بودجه شرکت‌های دولتی را در اختیار دارند، اما در عمل حتی یک درصد از بودجه‌شان نیز به امر پژوهش اختصاص پیدا نمی‌کند.
نبود R&D دلیل عقب‌ماندگی صنعت خودروسازی کشور
البته در کنار عدم توجه ویژه به امر پژوهش در شرکت‌های دولتی که بخش اعظمی از لایحه بودجه را نیز شامل می‌شود، شرکت‌های خودروسازی ایران یعنی سایپا و ایران‌خودرو نیز هیچ‌گونه توجهی به این موضوع ندارند، به‌طوری که شرکت سایپا (هلدینگ) با درآمد ۲۴ هزار میلیارد تومانی در سال گذشته تنها یک میلیارد به حوزه R&D اختصاص داده که در حقیقت چهار هزارم درصد از درآمدهایش را شامل می‌شود، اما در مقابل شرکتی مانند تویوتا با دارا بودن ۲۵۴ میلیارد دلار درآمد سالیانه ۱۰ میلیارد دلار به حوزه پژوهش اختصاص داده است، یعنی نزدیک به چهار درصد از درآمد خود را! در حقیقت می‌توان این‌طور ادعا کرد که عدم صرف هزینه برای پژوهش در صنعت خودروسازی کشور باعث شده تا کیفیت خودروهای تولید داخلی با آنچه در صنعت خودروسازی دنیا در جریان است، فاصله چشمگیری داشته باشد.
اختصاص حداقل چهار درصدی از درآمد شرکت‌های بزرگ دنیا به امر پژوهش در حالی در سیاست‌های شرکت‌های برتر دنیا دنبال می‌شود که در ایران در سند چشم‌انداز ۱۴۰۴، سهم چهار درصدی از درآمدهای ناخالص ملی به این امر اختصاص پیدا کرده؛ موضوعی که با روند فعلی سیاستگذاری در حوزه پژوهش به نظر نمی‌رسد که تا هفت سال دیگر نیز محقق شود.
زهرا رمضانی
- 14
- 3
