مراحل کاشت زعفران (طلای سرخ)

فصل مناسب برای کاشت زعفران از مرداد ماه تا مهر است

زعفران چیست؟

نام علمی زعفران، کروکوس ساتیوس میباشد و از خانواده زنبقیان محسوب می شود. در برخی از منابع این چنین آمده که واژه کروکوس از کریکوس گرفته شده است و این واژه (کریکوس) برای منطقه ای در نواحی سیلیسا در نواحی شرقی مدیترانه می باشد.

زعفران گیاهی نیمه گرمسیری است و در نقاطی که دارای زمستانهای ملایم و تابستان گرم و خشک باشد بخوبی می روید. مقاومت زعفران در مقابل سرما زیاد است و لیکن چون دوران رشد آن همزمان با پاییز و زمستان و ابتدای بهار است طبعا به هوای مناسب و معتدلی احتیاج دارد. در دوره خواب یا استراحت گیاه (تابستان) بارندگی یا آبیاری برای آن زیانبار است. بدین ترتیب کاشت زعفران در مناطق گیلان و مازندران و مناطق گرم جنوب کشور معمول نیست.

تاریخچه کاشت زعفران در ایران

کاشت زعفران در ایران به سه هزار سال قبل برمیگردد و تاریخچه زعفران به ما می گوید که از دوران ماد ها در ایران زعفران کشت شده است. بعضی از محققان معتقد هستند که خاستگاه زعفران جهان، ایالت ماد ایران می باشد. ولی در مقابل آن ها تعدادی دیگر از محققان محدوده ی بیشتری را مبداء زعفران جهان می دانند که آن محدوده شامل ایران، آسیای صغیر، ترکیه و یونان می شود. ایران نخستین کشور تولیدکننده زعفران بوده که ۹۶ درصد از زعفران جهان را تأمین می کند. مصرف زعفران در ایران بالا است و نه تنها میتواند نیاز آن منطقه را تامین کند بلکه در سراسر ایران نیز مشتری دارد. در ضمن بیش از ۷۰ درصد از زعفران ایران به کشورهای جهان صادر می شود.

مناطقی با دمای بالای ۴۰ مناسب ترین اراضی برای کاشت زعفران هستند

نخستین زمین زراعتی و نخستین کشاورزان زعفران در جهان

ایرانیانی که بخاطر معاویه به حوالی شام تبعید شده بودند در همان محدوده کاشت زعفران را برای نخستین بار در جهان آغاز کردند و به مرور، این زراعت گسترش یافت و به اندلس، سیسیل و شمال آفریقا نیز سرایت کرد و در این نواحی هم به کاشت زعفران پرداخته شد. همچنین در رواج یافتن کاشت زعفران، اقوام ایرانی مانند بنی طبری و رستمیان نیز اثر چشمگیر داشتند.

مشخصات گل زعفران

زعفران (Crocus sativus) از تیره زنبق سانان (Iridaceae) می باشد. زعفران گیاهی است علفی، چند ساله، دارای کورم (پداژه) سفید رنگ که روی آن جوانه های راسی و جانبی وجود دارد. ریشه افشان، کوتاه و بطور معمول از قاعده کورم بر روی یک دایره خارج می شود. گل شامل گلپوش ۶ قطعه ای ۳ کاسبرگ و ۳ گلبرگ، هم رنگ و خوش بو، دارای ۳ پرچم با بساک زرد رنگ، مادگی آن دارای خامه سفید، کلاله ۳ شاخه ای و قرمز رنگ است.

برگ ها باریک و بلند به رنگ سبز تیره یا چمنی به طول حدود ۲۰ تا ۵۰ سانتی متر، به تعداد ۱۱- ۵ برگ، گل ها و برگ ها داخل لوله ای غشایی به نام اسپات (چمچه) قرار می گیرند که وظیفه حمایت برگ و گل تا خارج شدن از خاک را به عهده دارد. زعفران سه گان میباشد و تولید بذر نمی کند.

زمین های گرم و خشک جای مناسبی برای کاشت زعفران است

سوددهی و درآمد کاشت زعفران

پرورش زعفران سود دهی زیادی دارد. احتمالا در سال اول پس از کاشت پیاز، شاهد سوددهی کمی از کاشت زعفران باشیم ولی میزان سود دریافتی پس از گذشت سه سال از کاشت زعفران بسیار افزایش می یابد و در هر هکتار زمین، میتوان ۱۰ کیلو زعفران برداشت کرد. ضمن این که در طی هشت سال ۲۰۰ میلیون سود به همراه خواهد داشت. مناطقی با دمای بالای ۴۰ مناسب ترین اراضی برای کاشت زعفران هستند. بهتر است در مناطقی با حداقل دمای زمستانه منهای ۱۵ از کاشت زعفران منصرف شوید.

انواع روش های کاشت زعفران

از روش های گوناگون برای کاشت زعفران استفاده می شود:

۱. کاشت کپی ای و چاله ای زعفران

۲. کاشت نواری زعفران

۳. کاشت کپه ای زعفران

۱. کاشت کپی ای و چاله ای زعفران:

برای کاشت کپه ای و چاله ای زعفران، اول چاله هایی به عمق و عرض ۲۰ تا ۲۵ سانتی متر حفر می کنیم بعد داخل هر چاله ۳ تا ۱۵ عدد پیاز زعفران را درون آن قرار داده و روی آنرا با خاک می پوشانیم تا آن جا که سطح زمین مسطح گردد. در نظر داشته باشید که فاصله هر چاله با چاله بعدی بین ۱۵ تا ۲۰ سانتی متر در یک ردیف و با ردیف کناری ۲۵ تا ۳۰ سانتی متر در نظر گرفته شود.

۲. کاشت نواری زعفران: 

کاشت نواری زعفران، روشی نوین (Strip Cropping) است که در آن گیاهان مقاوم به فرسایش مثل گراس و لگومینوز در نوارهای متناوب کاشته می شوند. به عبارت دیگر کشت به صورت یکسری نوار یک در میان گیاهی، عمود بر جهت شیب زمین صورت می گیرد. در این نوع کاشت زعفران، گیاهان عمود بر جهت شیب کاشته میشوند تا مانع از فرسایش خاک گردد.

تأثير كاشت نواری زعفران در كاهش فرسایش بیش از كشت و كار در روی خطوط تراز است. در كشت نواری همچنین مواد آلی به خاك اضافه می شود كه باعث اصلاح فیزیكی خاك می گردد. برای افزایش تأثير كاشت نواری در حفاظت خاك لازم است عملیات حفاظتی دیگری هم انجام شود. مثل شخم صحیح، اضافه کردن مالچ كاه و كلش، اجرای تناوب زراعی خوب.

انواع کاشت نواری زعفران عبارتند از:

- كاشت نواری زعفران در امتداد خطوط تراز

- كاشت نواری زعفران در مزرعه

- كاشت نواری زعفران همراه با كشت گیاهان بافر یا فرعی

۳. کاشت کپه ای زعفران:

این روش دقیقا شبیه کاشت نواری زعفران با تراکم ۳ تا ۴ تن در هکتار میباشد با این تفاوت که فاصله پیازچه ها با پیازچه کناری ۴ تا ۵ سانتیمتر و فاصله هر شیار با شیار کناری ۲۰ تا ۳۰ سانتیمتر میباشد، در این روش تراکم پیازچه در واحد سطح ۸ تا ۱۰ تن در هکتار میباشد. متوسط برداشت زعفران در این روش از سال سوم به بعد ۲۰ تا ۲۵ کیلوگرم در هکتار می باشد.

مراحل کاشت زعفران

مراحل کاشت زعفران به شرح زیر است:

عکس مرحله به مرحله ی کاشت زعفران

> دمای لازم برای کاشت زعفران:

به طور متوسط کاشت زعفران در مناطقی که ماکزیمم دمای ۳۵ الی ۴۰ درجه سانتی گراد و ارتفاع بین ۱۳۰۰ تا ۲۵۰۰ متر از سطح دریا و زمستان متوسط با تجربه چند مرتبه یخ زدگی و دمای حداقل- ۵۰ درجه، عملکرد خوبی را به جا می گذارد. پیازچه زعفران از آبان ماه تا اردیبهشت ماه فعالیت داشته و در فصل تابستان به خواب می رود.

> طرز کاشت زعفران:

آماده کردن بستر کاشت زعفران بسیار مهم است به اینصورت که در فصل های پاییز و زمستان زمین را شخم می زنند تا زمین برای کشت آماده شود. در صورتیکه شرایط برای شخم مهیا نبود به پایان بهار و یا ابتدای تیرماه منتقل خواهند کرد.

توجه کنید که در کشاورزی صنعتی باید زمین را در پاییز شخم زد و در فصل بهار پس از پایان باران های بهاری خاک را سله شکنی می کنند تا علف های هرز حذف شوند. بعد در ماه های مرداد و شهریور بعد از کود دهی به میزان لازم به عنوان نمونه ۴۰ تا ۸۰ تن کود حیوانی و ۲۰۰ کیلوگرم کود شیمیایی فسفات آمونیوم زمین را برای کاشت زعفران آماده می کنند.

> خاک مناسب جهت کاشت زعفران:

زعفران در زمین های شور، رسی یا خیلی شنی رشد نمی کند بلکه برترین نوع خاک برای رشد آن خاک شنی ـ رسی است که میزان کمی آهک داشته باشد، PH خاک باید بین ۸ ـ ۷ بوده، خاک مزرعه حاصل خیز و شیرین بوده و از علف های هرز پاک باشد. در ضمن کاشت زعفران را باید در زمینی باشد که از چند سال پیش در آن زعفران کشت نشده باشد.

بهترین نوع خاک برای کاشت زعفران خاک شنی ـ رسی است که مقدار کمی آهک داشته باشد

> زمان کاشت زعفران:

زمان کاشت زعفران از مرداد ماه تا مهر ماه است و به برهه زمانی ۷ تا ۱۰ سال محصول خواهد داد.

> تهیه پیاز زعفران، مهمترین مرحله ی کاشت زعفران:

در این مرحله باید به دنبال پیاز زعفران مرغوب جهت انتقال به خاک باشیم، برترین زمان برای تهیه پیاز از ابتدای تیرماه تا اواخر شهریور ماه می باشد. باید حساسیت زیادی در انتخاب پیاز داشته باشیم. زیرا مهمترین و اساسی ترین مسئله در کاشت زعفران انتخاب پیازچه سال می باشد. پس از تهیه پیاز باید هرچه زودتر اقدام به کاشت آن نماییم چون پیازچه وقتی که در هوای آزاد قرار دارد در معرض انواع آفت و بیماریها میباشد و علت دوم این که در صورت جمع کردن توده ای پیاز در یک جا باعث افزایش دمای پیازچه ها شده و این شرایط منجر می شود که قوه نامیه پیازچه شدیداً پایین بیاید و شرایط برای انواع بیماریها افزایش یابد، هرچقدر فاصله بین آوردن پیازچه ها تا کاشت آن ها کم تر باشد بهتر است.

اساسی ترین مسئله در کاشت زعفران انتخاب پیازچه سال می باشد

> نحوه آبیاری بعد از کاشت زعفران: 

در صورتیکه قبل از کاشت زعفران مزرعه را آبیاری کرده باشید دیگر احتیاج نیست فورا بعد از کاشت پیاز مزرعه را آبیاری کرد ولی در صورتی که مزرعه آبیاری نشده باشد باید سریعا مزرعه را بعد از کاشت آبیاری نمود. زعفران گیاهی مقاوم به کم آبی است. نخستین آبیاری پاییزه زعفران باید ۱۵ روز پیش از بیرون آمدن ساقه گل ها انجام شود. چنانچه پیش از مهر ماه زمین آبیاری شود اول برگ ها و بعد گل ها ظاهر میشوند و اینگونه چیدن گل ها با سختی صورت ميگیرد و گل ها بین برگ ها باقی می مانند و از بین می روند. زعفران گیاهی مخصوص مناطق خشک است بدین ترتیب به آب زیاد احتیاج ندارد. بنابراین بعد از کاشت پیاز زعفران تا زمان برداشت محصول، مزرعه را فقط یک بار باید آبیاری نمود ولی اگر آبدهی پس از برداشت محصول باشد در طول زمستان باعث درشت شدن پیاز زعفران می شود.

> سله شکنی پس از کاشت زعفران:

به محض گاورو شدن زمین بعد از آبیاری اول باید سطح زمین به وسیله کج بیل و بیل شیار دار و گاو آهن ایرانی و کولتیواتر سله شکنی شود. طوری که پیازها آسیب نبینند. سله شکنی که یکی از مراحل کاشت زعفران است، باعث از خاک بیرون آمدن راحت گل ها و مخلوط شدن کود حیوانی با خاک می شود. در صورتیکه کشاورز به زمین خود کود نداده باشد پیش از انجام آبیاری در سطح خاک کود لازم را پخش کرده و بعد با شخم سطحی کود را با خاک مخلوط می کنند و سپس برای هموار کردن زمین و چسباندن خاک به پیازهای زعفران زمین را ماله می کشند.

> چگونگی برداشت زعفران پس از اتمام دوران کاشت زعفران: 

پس از اتمام کاشت زعفران، برای برداشت زعفران به ۱۵ تا ۲۵ روز زمان نیاز دارید. محصول زراعی زمین شما در سال اول بسیار کم است و تنها به غده های درشت با ذخیره غذای کافی محدود می شود. در میانه آبان ماه گل های بنفش زعفران در مزرعه ها خود نمایی می کنند. با رویت گل های بنفش، برداشت شروع می گردد و به برهه زمانی ۳ هفته ادامه می یابد. برداشت زعفران قبل از طلوع آفتاب شروع می شود و تا ۹ صبح انجام می شود. گل های خوش رنگ زعفران به رنگ های بنفش یا ارغوانی بوده و در زمان شروع سرما تصویر زیبایی را به نمایش می گذارند.

پس از کاشت زعفران، عملیات برداشت ۲۵ ـ ۱۵ روز به طول می انجامد

گردآوری: بخش علمی سرپوش