کیفیت زندگی در مناطق مختلف جهان چگونه است؟

نتایج رده‌بندی ۱۴۰ شهر دنیا براساس «کیفیت زندگی» که توسط «واحد اطلاعات اکونومیست» تهیه شده، حاکی است: عمده ۱۰ شهر برتر، در سه کشور استرالیا، کانادا و ژاپن قرار دارند. «بحران تغییرات آب و هوایی و اقدامات کشورها برای مقابله با آن» و همچنین «تنش‌های سیاسی درونی و بین‌المللی کشورها»، دو پارامتر با بیشترین تاثیرگذاری بر رتبه کیفیت سکونتی شهرها در مقایسه با سایر پارامترهای تعیین‌سطح است. جایگاه «تهران» تنزل کرده است.

«واحد اطلاعات اکونومیست» تازه‌ترین گزارش «شاخص سکونت‌پذیری جهانی» خود را برای سال ۲۰۱۹ منتشر کرد. بر اساس یافته‌های این گزارش،‌ وین، پایتخت اتریش و مهد موسیقی، هنر، معماری‌های چشم نواز و کافه‌های منحصربه‌فرد توانست بار دیگر به‌عنوان سکونت‌پذیرترین شهر جهان در رده نخست رتبه‌بندی ۲۰۱۹ بایستد. به گزارش گروه اقتصاد بین‌الملل، در «شاخص سکونت‌پذیری جهانی»، این واحد ۱۴۰ شهر جهان را بر مبنای ۳۰ عامل در پنج حوزه اصلیِ «ثبات و امنیت»، «مراقبت،‌ بهداشت و درمان»، «فرهنگ و محیط‌زیست»، «آموزش» و «زیرساخت» مورد ارزیابی قرار می‌دهد. پس از وین، شهرهای ملبورن، سیدنی، اوزاکا، کَلگِری، ونکوور، تورنتو، توکیو، کپنهاگ و آدلاید به ترتیب در رده‌های دوم تا دهم قرار دارند. در واقع به غیر از دو شهر اروپایی وین اتریش که در رده نخست و کپنهاگ دانمارک که در رده نهم ایستاده‌اند، مابقی ۱۰ شهر برتر رتبه‌بندی امسال همگی از سه کشور استرالیا، کانادا و ژاپن هستند. در عین حال نرخ جرم‌وجنایت بالا و وضعیت نامطلوب زیرساخت‌ها عواملی بودند که به‌رغم جذابیت‌های فرهنگی و گردشگری بالا، منجر به تنزل شهرهای بزرگی همچون لندن، نیویورک، و پاریس در لیگ امسال برترین شهرهای جهان شدند. در انتهای این رتبه‌بندی، شهرهای دمشق، لاگوس و داکا به‌عنوان بدترین مکان‌های سکونت برای ۲۰۱۹ نام گرفته‌اند.

سکونت‌پذیرترین شهر جهان در  ۲۰۱۹

«واحد اطلاعات اکونومیست» واحد خواهر نشریه انگلیسی «اکونومیست»، جدیدترین گزارش سالانه خود را تحت عنوان «شاخص سکونت‌پذیری جهانی ۲۰۱۹» منتشر کرد. در گزارش امسال، وین با کسب نمره تقریبا کامل ۱/ ۹۹ از ۱۰۰ امتیاز ممکن، توانست جایگاه نخست سال گذشته خود را حفظ کند. سال گذشته پایتخت اتریش موفق شده بود به صدرنشینی هفت سال پیاپی ملبورن، شهر جنوبی و ساحلی استرالیا، پایان دهد. رتبه و نمره این دو شهر برتر نسبت به گزارش سال گذشته بدون تغییر مانده است. پس از این دو شهر، دیگر شهر استرالیایی، سیدنی، با بهبود ۵/ ۰ واحدی نمره و جهش دو پله‌ای در رده سوم رتبه‌بندی امسال قرار گرفته است. با توجه به اینکه هر دو شهر وین و ملبورن از نمره‌‌های بالایی در تمامی حوزه‌ها برخوردارند، به نظر تنها سیدنی است که می‌تواند جایگاه آنها را در سال‌های آینده تصاحب کند.

سایر شهرهای برتر که بدون تغییر نمره نسبت به گزارش سال گذشته به ترتیب در رده‌های چهارم تا دهم ایستاده‌اند عبارتند از: اوزاکا (شهر بزرگ بندری و مدرن ژاپن)، کَلگِری (شهر جنوبی کانادا)، ونکوور(شهر متراکم و خوش‌آب وهوای کانادا)، تورنتو (بزرگ ترین شهر کانادا)، توکیو (پایتخت پرجمعیت ژاپن)، کپنهاگ (پایتخت ساحلی دانمارک) و آدلاید (شهر جنوبی استرالیا). بر این اساس «کانادا»، شمالی‌ترین کشور جهان، و «استرالیا»، جنوبی‌ترین کشور جهان، هر کدام با ۳ شهر بیشترین سهم را از سکونت‌پذیرترین شهرهای جهان دارند. در میان شهرهای آمریکا، اما بهترین رتبه متعلق به هونولولو واقع در هاوایی است که در رده ۲۲ قرار دارد.  در مجموع نمرات گزارش امسال نسبت به نسخه سال گذشته افزایش یافته‌ است. ارزیابی‌های «واحد اطلاعات اکونومیست» از ۱۴۰ شهر نشان می‌دهد ۲۷ شهر توانسته‌اند در رتبه‌بندی امسال نمره خود را بهبود دهند، هر چند نمره ۱۵ شهر نسبت به گزارش سال گذشته بدتر شده است.

بزرگ‌ترین پیشرفت امسال مربوط به شهر سن‌خوآن پایتخت پورتوریکو بود که توانست خود را از رده ۶۹ سال گذشته تا رتبه ۲۰ بالا بکشد. البته این شهر پیشرفت خود را تا حد زیادی مدیون سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها و خدمات درمانی پس از توفان ایرما و ماریا در سال ۲۰۱۷ است. سیدنی، تنها پیشرفت‌کننده ۱۰ شهر برتر، نیز به لطف بهبود نمره در حوزه محیط‌زیست توانست در رتبه‌بندی امسال دو رده بالا بیاید. عمده تلاش‌های مدیران این شهر استرالیایی در راستای مقابله با اثرات تغییرات آب‌وهوایی بوده است، تلاش‌هایی که طبق برنامه «سیدنی پایدار ۲۰۳۰» صورت می‌گیرد. در مقابل اما، وخیم‌تر شدن آلودگی هوا موجب شد شهر دهلی‌نو با سقوط ۶پله‌ای تا رده ۱۱۸ رتبه‌بندی امسال نزول کند، و قاهره پایتخت مصر نیز با دو پله نزول به رده ۱۲۵ رتبه‌بندی امسال رسید.  یکی از دلایل افزایش نمره کلی گزارش امسال «باثبات‌تر شدن» شهرهای جهان بوده است. این امر عمدتا ناشی از کاهش تدریجی تهدیدات تروریستی پس از یک دوره پر از دلهره است. این بهبود در برخی موارد قابل توجه بوده، مواردی که البته تعداد آنها معدود است (از جمله طرابلس پایتخت لیبی و جاکارتا پایتخت اندونزی). در واقع این بهبود «ثبات» برای همه شهرها تجربه نشد، از جمله پاریس که عملکرد ضعیفی در این حوزه دارد.

تظاهرات ضددولتی جلیقه‌زردها که از اواخر ۲۰۱۸ آغاز شد، از عوامل اصلی نزول رتبه پاریس در حوزه ثبات و امنیت بوده است. تظاهرات در هنگ‌کنگ نیز که وارد هفته پانزدهم خود شده، مانند پاریس وضعیت این شهر را در این حوزه وخیم‌تر کرده است. به گزارش «واحد اطلاعات اکونومیست» افزایش تنش‌ها میان آمریکا و ایران، عاملی برای کاهش نمره امسال تهران در حوزه امنیت و ثبات بوده است.  نمره تهران در سال ۲۰۱۸ در این گزارش با ۵ درصد افزایش به ۸/ ۵۰ رسیده  و جایگاه تهران نیز ۱۲۸ از ۱۴۰ شده است.  برای سایر حوزه ها، وخیم‌تر شدن نمرات حوزه «فرهنگ و محیط زیست» منشأ نگرانی است. تعدادی از شهرها در اقتصادهای نوظهور (ازجمله دهلی در هند، قاهره در مصر و داکا در بنگلادش که از کیفیت پایین هوا رنج می‌برند) با بیشترین خطر آسیب‌های ناشی از تغییرات آب وهوایی مواجه هستند، امری که منجر به کاهش نمره سکونت‌پذیری آنها شده است. بر این اساس نبود تلاش‌های همکارانه برای مقابله با اثرات تغییرات آب وهوایی چشم‌انداز سکونت‌پذیری این شهرها را با تهدیدات بیشتر مواجه و اثرات پیشرفت  در سایر حوزه‌ها (مانند آموزش و زیرساخت) را خنثی خواهد کرد.

با این حال به رغم تهدیداتی که تغییرات آب وهوایی متوجه سکونت‌پذیری شهرها می‌سازد، در سال‌های اخیر نمره شاخص کل بهبود یافته است: در پنج سال اخیر میانگین نمره سکونت‌پذیری شهرهای مورد بررسی با افزایشی ۵/ ۰ واحدی به حدود ۷۶ رسید. در یک سال گذشته، درگیری و بحران اقتصادی از عوامل تعیین‌کننده وضعیت برخی شهرها بوده است. بر همین اساس نمره چهار حوزه (از ۵ دسته‌بندی) شهر کاراکاس (پایتخت ونزوئلا) کاهش یافته، چرا که دولت این کشور ناتوان در ارائه خدمات اولیه به شهروندان خود بوده است. این باعث سقوط پنج پله‌ای رتبه این شهر در گزارش امسال، به رده ۱۳۱ جهان شد. حضور توکیو در میان شهرهای برتر این شاخص نشان می‌دهد امکان ارتقای این ویژگی‌ها برای همه شهرها وجود دارد، هر چند حفظ چنین سطوحی از عملکرد در شهرهایی با اندازه مشابه چالش‌برانگیز است، به خصوص اینکه چنین شهرهایی پتانسیل بیشتری را برای جرم و تروریسم دارند. به همین خاطر است که سایر شهرهای بزرگ جهان در اقتصادهای توسعه‌یافته، نظیر لندن و نیویورک، نمراتی پایین‌تر از وین، ملبورن و توکیو در حوزه امنیت و زیرساخت گرفته‌اند.

فرمول تعیین رتبه

مفهوم سکونت‌پذیری ساده است. این مفهوم مشخص می‌کند که کدام شهرهای جهان بهترین و بدترین شرایط را برای زندگی دارند. ارزیابی سکونت‌پذیری شهرها، کاربردهای متعدد دارد، از مقایسه پیشرفت توسعه شهرها با الگوهای برتر گرفته تا تعیین مزایا و دستمزد نیروی کاری که به شعب بین‌المللی فرستاده می‌شوند. برای مثال شرکت‌ها عموما برای نیروی کاری که به شهرهای با شرایط زندگی دشوار منتقل می‌شوند مزایا و حقوق اضافی در نظر می‌گیرند. بر این اساس «واحد اطلاعات اکونومیست» سکونت‌پذیری ۱۴۰ شهر اصلی جهان را بر مبنای ۳۰ عامل کمی و کیفی در پنج حوزه اصلی «ثبات و امنیت»، «مراقبت بهداشتی»، «فرهنگ و محیط زیست»، «آموزش» و «زیرساخت » مورد ارزیابی قرار می‌دهد. براساس این ارزیابی‌ها، رتبه هر عامل برای هر شهر به ترتیب به پنج شکل «ایده‌آل یا قابل قبول»، «قابل تحمل»، «ناخوشایند»، «ناپسند» و «غیرقابل تحمل» تعیین و سپس به مقیاس یک (غیر قابل تحمل) تا ۱۰۰ (ایده‌آل) تبدیل می‌شود. بر این اساس شهرهایی که نمره بالای ۸۰ می‌گیرند به ندرت در استانداردهای زندگی با چالش مواجه می‌شوند، در حالی که شهرهای با نمرات کمتر از ۵۰ با محدودیت‌های شدید روبه رو هستند.۳۰ عامل مورد ارزیابی در پنج حوزه به شرح زیر است:

حوزه ۱. «ثبات و امنیت» با وزن ۲۵ درصدی در نمره کل: میزان جرم‌های جزئی، میزان جرم‌های خشونت‌بار، تهدید تروریسم، تهدید جنگ نظامی و تهدید ناآرامی‌های اجتماعی.

حوزه ۲. «مراقبت‌های بهداشت و درمان» با وزن ۲۰ درصدی در نمره کل: دسترسی به مراقبت بهداشت و درمان خصوصی، کیفیت مراقبت بهداشت و درمان خصوصی، دسترسی به مراقبت بهداشت و درمان عمومی، کیفیت مراقبت بهداشت و درمان عمومی، دسترسی به داروهای بدون نسخه و شاخص‌های کلی مراقبت بهداشت و درمان.

حوزه ۳. «فرهنگ و محیط زیست» با وزن ۲۵ درصدی در نمره کل: رتبه رطوبت و دما، ناراحتی آب وهوایی گردشگران، سطح فساد، محدودیت‌های اجتماعی و مذهبی، میزان سانسور، دسترسی به امکانات ورزشی، دسترسی به امکانات فرهنگی، موادغذایی و نوشیدنی، کالاها و خدمات مصرف‌کنندگان.

حوزه ۴. «آموزش» با وزن ۱۰ درصدی در نمره کل: دسترسی به آموزش خصوصی، کیفیت آموزش خصوصی و شاخص‌های آموزش عمومی.

حوزه ۵. «زیرساخت» با وزن ۲۰ درصدی در نمره کل: کیفیت شبکه جاده‌ای، کیفیت حمل ونقل عمومی، کیفیت ارتباطات بین‌المللی، دسترسی به مسکن باکیفیت و مناسب، کیفیت عرضه انرژی، کیفیت عرضه آب و کیفیت ارتباطات مخابراتی.