شعله‌هاي آتش در آمازون بسيار مهيب است به‌طوري كه دود حتي از فضا هم ديده مي‌شود. متخصصان هشدار داده‌اند كه آتش‌سوزي‌ها مي‌توانند منجر به تاثيرات عمده اقليمي شوند. موسسه ملي تحقيقات فضايي برزيل گزارش كرده كه تنها ظرف سال جاري، ۷۲.۸۴۳ مورد آتش‌سوزي در جنگل‌هاي باراني آمازون ثبت و گزارش شده و اين بدان معناست كه آتش‌سوزي‌ها نسبت به سال گذشته افزايش تقريبا ۸۰درصدي داشته‌اند. بيش از ۹ هزار مورد از اين آتش‌سوزي‌ها هم طي هفته گذشته اتفاق افتاده‌اند. با اين وجود آيا جنگل‌هاي باراني در آمازون در معرض خطر هستند؟ بلي خطر در آمازون كاملا جدي است.
سائوپائولو در تاريكي فرو رفت
آمارها حاكي از آن است كه تعداد آتش‌سوزي‌هاي جنگلي در كشور برزيل در حدفاصل اول ژانويه تا ۲۰ آگوست، به صورت تصاعدي و نسبت به سال گذشته ۸۵درصد بيشتر شده و اين در حالي است كه تقريبا نيمي از اين آتش‌سوزي‌ها در ظرف۲۰ روز اخير رخ داده‌اند.
موسسه تحقيقات زيست محيطي آمازون
(The Brazilian NGO IPAM) در يك يادداشت فني اعلام كرده كه اين آتش‌سوزي‌ها مستقيما با جنگل‌زدايي در ارتباط هستند، چراكه هيچ مدرك مستندي كه نشان دهد اين اتفاق ناشي از فقدان بارندگي است، وجود ندارد. آن آلنكار (Ane Alencar) مدير علمي موسسه تحقيقات زيست‌محيطي آمازون گفته، آتشي كه ما امروز شاهد آن هستيم، مستقيما با جنگل‌زدايي در ارتباط است.
مدير علمي موسسه تحقيقات زيست‌محيطي آمازون همچنين تاكيد كرده كه اين آتش‌سوزي‌ها طبيعي نيستند، بلكه آتش‌سوزي‌هاي ناشي از عوامل انساني هستند كه هر ساله در محل‌هاي به‌خصوصي اتفاق مي‌افتند. به گفته او اين نوع آتش‌سوزي‌ها مرحله آخر معمول فرآيند جنگل‌زدايي در منطقه آمازون هستند.
آلنكار موضوع را اين‌طور تشريح مي‌كند: «آنها درختان را مي‌برند، چوب را رها مي‌كنند تا خشك شود و سپس زمين‌ها را آتش مي‌زنند و مدعي هستند كه خاكستر خاك را بارور خواهد كرد. وقتي كه باران مي‌بارد، مراتع و علفزارها در يك بازه زماني كوتاه شكوفا مي‌شوند اما دليل آن بارورتر شدن خاك نيست، بلكه در واقع مواد غذايي كه پس از آتش‌سوزي در خاك باقي مانده‌اند، تا يك مدت محدود زمين را حاصلخيز مي‌كنند و پس از آن است كه همه چيز از دست مي‌رود.»
آتش‌سوزي‌ها در برزيل از بعدازظهر روز ۱۹ آگوست، آن هم درست زماني كه آسمان شهر سائوپائولو ناگهان سياه شد، رسانه‌اي شد. از همان زمان صحبت‌هايي در بين مردم شايع شد مبني بر اينكه بين اين اتفاق و آتش‌سوزي‌هاي جنگل‌هاي آمازون بايد ارتباطي وجود داشته باشد. پس از آن بود كه موضوع آتش‌سوزي در آمازون به‌شدت داغ و رسانه‌اي شد اما واقعيت اين است كه اين موضوع هنوز آن‌طور كه بايد توجه جهانيان را به خود جلب نكرده است.
صندوق جهاني طبيعت (WWF) اين پرسش جالب را مطرح كرده كه آتش‌سوزي كليساي جامع نوتردام يك هيجان جهاني را برانگيخت، چرا يك چنين اتفاقي به خاطر آتش‌سوزي‌هايي كه در آمازون در حال گسترش است، وجود ندارد؟
چه چيزي دانشمندان را نگران كرده است؟
آنچه دانشمندان را نگران كرده اين است كه امسال از نظر وضعيت اقليمي و پديده‌هايي كه شاهد آن بوده‌ايم، يك سال معمولي تلقي نمي‌شود. اين در حالي است كه هنوز خشكسالي‌هاي وسيع و اتفاقات آب و هوايي نظير ال نينيو رخ نداده در صورتي كه به صورت معمول چنين مسائلي اغلب با آتش‌سوزي‌هاي حاد در اين منطقه رخ مي‌دهند. اين قبيل اتفاقات در گذشته به‌كرات در سال‌هاي ۱۹۹۸، ۲۰۰۵ و ۲۰۱۵ ميلادي مشاهده شده‌اند.
به گفته كارشناسان، آتش‌سوزي‌ها امسال در آمازون زودتر شروع شده‌اند. اغلب مالكان زمين در اين منطقه عادت دارند كه زمين‌هاي‌شان را حدود يك ماه قبل از شروع بارندگي‌ها مي‌سوزانند. اما بارندگي‌ها در بخش‌هاي شمالي آمازون اغلب قبل از اواخر ماه سپتامبر آغاز نخواهد شد و به گفته كارشناسان همه اينها گواه اين است كه آتش‌سوزي‌هاي بيشتري هم در آينده در راه هستند. كارشناسان در ضمن هشدار مي‌دهند كه زمين‌هايي كه هم‌اكنون طعمه حريق شده‌اند، در آينده بيش از ساير قسمت‌ها نسبت به خشكسالي‌ها، سيل‌ها و ساير تاثيرات ناشي از تغييرات اقليمي آسيب‌پذير خواهند بود.
آنچه در آمازون خاكستر مي‌شود
۹ هزار مورد آتش‌سوزي پراكنده‌اي كه طي هفته گذشته در جنگل‌هاي آمازون ايجاد شده، قلمرو خود را از برزيل به كشورهاي بوليوي، پاراگوئه و پرو هم تسري بخشيده و نگراني‌ها در مورد اين وضعيت روز به روز بيشتر مي‌شود.
اين مساله به نوعي غيرقابل تصور است كه اكوسيستم‌هاي مرطوب با اين وسعت و شدت آتش بگيرند و ابعاد آتش‌سوزي‌ها هم در آنها به سرعت گسترش پيدا كند. يكي از مسائلي كه باعث افزايش آتش‌سوزي‌ها شده اين است كه آنها از كنترل خارج شده‌اند. با وجود اينكه عامل انساني دليل وقوع اين آتش‌سوزي‌هاست اما آتش در دل طبيعت هم به سرعت به پيش مي‌تازد.
برخلاف تصاوير متعددي كه در فضاي مجازي دست به دست مي‌شود و شعله‌هاي آتش را نشان مي‌دهد كه به تاج پوشش درختان رسيده‌اند، وضعيت در آمازون متفاوت است. شعله‌هاي آتش در آمازون در هر روز بين ۲۰۰ تا ۳۰۰ متر پيش مي‌روند و به ندرت ارتفاع آنها از ۳۰ سانتي‌متر تجاوز مي‌كند، بنابراين بيشترين چيزي كه هم‌اكنون در آمازون مي‌سوزد، چوب‌هاي خشك يا برگ‌هاي درختان است كه بر زمين ريخته است.
يك مشكل كه بر اثر وقوع آتش‌سوزي‌هاي مهيب نظير مورد اخير ايجاد مي‌شود، برهم خوردن نظم حاكم بر اكوسيستم است. در آتش‌سوزي اخير بيشتر درخت‌هاي جوان و پاجوش‌ها از دست رفته‌اند، ممكن است كه درختان تنومند و بزرگ‌تر در ظاهر سالم باشند اما آنها هم اغلب ظرف سال‌هاي آتي از بين خواهند رفت كه اين اتفاق به معناي از دست رفتن بيش از نيمي از ذخاير كربني جنگلي است. درختان تنومند و بزرگ بيشترين ميزان كربن را در خود نگهداري مي‌كنند و رشد مجدد گونه‌هاي نوپا در آينده به هيچ‌وجه قابل مقايسه با اين درخت‌ها نيست، چراكه جنگل‌ها اگر يك‌بار هم آتش‌سوزي را تجربه كنند، حتي پس از گذشت ۳ دهه نسبت به جنگل‌هايي كه نسوخته‌اند، ۲۵درصد كمتر كربن نگه خواهند داشت.
چه بر سر حيوانات خواهد آمد؟
در شرايط كنوني آمازون اغلب حيواناتي كه توان جابه‌جايي دارند، به سرعت از منطقه فرار مي‌كنند و اگر آتش‌نشان‌ها در آن منطقه حضور داشته باشند، آنها را از محل دور مي‌كنند. اما بخش اعظم تنوع زيستي در آمازون به دليل نداشتن سازگاري طبيعي با آتش در معرض خطر است و به همين دليل است كه گونه‌هاي مختلف گياهي و جانوري به شكل ملموسي آسيب‌پذير قلمداد مي‌شوند.
بررسي‌ها نشان مي‌دهد كه حيواناتي مانند شامپانزه‌ها در جنگل‌هايي كه سوخته‌اند، كمتر يافت مي‌شوند. بسياري از پرندگاني هم كه
به صورت تخصصي حشره‌خوار هستند، تحت اين شرايط محيط را براي هميشه ترك كرده و ناپديد مي‌شوند.
اما يكي از جالب‌ترين اتفاقات در آمازون حضور موجوداتي است كه شايد كمتر به آنها توجه مي‌شود. در جنگل‌هاي استوايي امريكاي مركزي، درختان به‌طور مستمر زير حملات مورچه‌هاي برگ‌بُر هستند. يك مطالعه جالب روي مورچه‌هاي برگ‌بر در نواحي جنوبي آمازون و بخش‌هايي كه به واسطه جنگل‌زدايي دستخوش تغيير كاربري شده‌اند، نشان داده كه اين مورچه‌ها به دليل جمع‌آوري لاش برگ‌هاي درختان و ضايعات چوبي مي‌توانند به نحو موثري در مهار آتش‌سوزي‌ها موفق عمل كنند.
مورچه‌هاي برگ‌بر از آرواره‌هاي تيزشان مثل قيچي استفاده كرده و با آن برگ درختان را مي‌برند. قطعات بريده شده برگ‌ها توسط اين مورچه‌ها به لانه‌هاي زيرزميني برده مي‌شود اما اين مورچه‌ها نمي‌توانند قطعات برگي را كه مي‌برند، هضم كنند، به‌جايش آنها بستري از كمپوست براي كشت قارچ فراهم مي‌سازند. لاروها از اين قارچ‌ها تغذيه كرده و در عين حال از آن به ملكه و فرزندانش هم مي‌دهند.
چرا بايد نگران جنگل‌هاي باراني آمازون بود؟
جنگل‌هاي آمازون نقش خارق‌العاده‌اي در كره خاكي ما ايفا مي‌كنند. صندوق جهاني طبيعت (WWF) مي‌گويد كه جنگل‌هاي باراني آمازون كه وسعت آنها ۶.۷ ميليون كيلومترمربع تخمين زده شده، سكونتگاه ۳۴ ميليون انسان هستند و حدود ۱۰درصد از تنوع زيستي جهاني هم براي بقا به اين جنگل‌ها وابسته‌اند. نزديك ۸ هزار گونه درختي به تنهايي در اين منطقه شناسايي شده و هيچ كدام از آنها در برابر آتش‌سوزي‌هايي با اين وسعت و دامنه مصونيت ندارند.
در برخي منابع عنوان شده كه جنگل‌هاي آمازون بين ۱۷ الي ۲۱درصد از آب جهان و حدود ۲۰درصد از اكسيژن كره‌زمين را توليد مي‌كنند. اما اين صحبت چندان درستي نيست، چراكه تمامي جنگل‌هاي باراني كره‌زمين كه آمازون تنها بخشي از آن و البته بزرگ‌ترين جزء اين پازل است، مسووليت حدود ۲۰درصد از كل فتوسنتز را برعهده دارند. اين در حالي است كه حيات در اقيانوس‌ها هم حدود ۵۰درصد از اين اكسيژن را تامين مي‌كنند. اگر بخواهيم دقيق‌تر بگوييم، آمازون حدود ۵درصد از اكسيژن جهان را تامين مي‌كند.
با اين وجود، جنگل‌هاي باراني در مجموع حدود نيمي از تنوع زيستي متكي بر خشكي دنيا را در خود جاي داده‌اند و آمازون هم بخش قابل‌ملاحظه‌اي از اين مجموعه حياتي است. درنتيجه وقتي كه گفته مي‌شود، جنگل‌هاي آمازون مي‌سوزد، زيستگاه‌هاي مختلف و گونه‌هاي مختلفي هم از دست مي‌روند و بالطبع جوامع بومي هم كه هزاران سال است در اين مناطق زندگي كرده‌اند، زمين‌هاي‌شان را از دست مي‌دهند.
از نظر جهاني حدود ۱۰ تا ۱۵درصد انتشار گاز دي‌اكسيدكربن كه يك نوع آلاينده خطرناك است، به واسطه جنگل‌زدايي است. مشكل اينجاست كه اگر اين وضعيتي كه هم‌اكنون در جنگل‌هاي آمازون به واسطه عوامل انساني و جنگل‌زدايي ايجاد شده، اصلاح نشود، وضعيت تغييرات اقليمي هم در آينده بدتر از اين خواهد شد. در حقيقت آنچه بايد ما را نگران كند، بيش از هر چيز ديگر تاثير اين اتفاق بر روند تغييرات اقليمي است.
- 15
- 2
