بر اساس آخرین اطلاعاتی که از متن پیش نویس قرارداد همکاری ۲۵ ساله ایران و چین درز کرده، دو طرف به دنبال مشارکت عمیق خودرویی در سه بخش کلی هستند. بر این اساس« همکاری بین شرکت های خودروساز ایران و چین به خاطر انتقال فناوری و تولید مشترک برای عرضه در بازار دو کشور و کشورهای ثالث از طریق ایجاد چرخه های تولید»،« مشارکت شرکت های خودرویی چینی با دو خودروساز بزرگ ایرانی از قبیل اشتراک گذاری دانش فنی در زمینه ایجاد پلت فرم های مشترک و...» و همچنین« طراحی شهرک صنعتی خودرو و صنایع مرتبط، با تمرکز بر استفاده از فناوری انرژی تجدیدپذیر»، سه محور اصلی همکاری آتی خودرویی ایران و چین به شمار می روند. این سه محور نشان می دهد دو طرف به دنبال یک رنسانس بزرگ در مشارکت های خودرویی خود هستند؛ به نوعی ایرانی ها از سرمایه و دانش فنی خودروسازان چینی بهره خواهند برد و در عوض چشم بادامی ها نیز بر بازار بزرگ و استراتژیک خودروی ایران مسلط خواهند شد.
این تسلط احتمالا تا حدی است که شاید دیگر جایی برای حضور خودروسازان اروپایی و آسیایی های غیر چینی درخودروسازی ایران نباشد. مرور تاریخ خودروسازی ایران نشان می دهد در این نیم قرن، شرکای اصلی این صنعت اغلب اروپایی( در دوران قبل از انقلاب) و حتی آمریکایی بوده و چینی ها معمولاً در حاشیه قرار داشته اند. حضور چشم بادامی های چینی در خودروسازی ایران به اوایل دهه ۸۰ برمی گردد ، حضوری که ابتدا بسیار کمرنگ و حاشیه ای بود، اما هرچه گذشت، پررنگ تر شد. چینی ها که ۲۰ سال پیش اصلا در خودروسازی به حساب نمی آمدند، خوب می دانستند با وجود امثال پژو و رنو راهی برای ورود به بخش اصلی صنعت خودروی ایران ندارند، از همین رو به سراغ بخش خصوصی رفتند. البته در اواسط دهه ۸۰، باب مشارکت بین ایران خودرو و یکی از خودروسازان بزرگ چین به نام چری باز و قرار شد دو طرف قرارداد همکاری مشترک خود را با محوریت تولید خودروهای چینی در ایران امضا کنند. با این حال ولی وزارت صنعت اجازه شکل گیری این همکاری را نداد تا چینی ها هم چنان روی بخش خصوصی تمرکز کنند.
اوایل حضور در ایران اما بخش خصوصی نیز چندان روی خوش به چینی ها نشان نداد، ولی بعدها تحریم ورق را به نفع چشم بادامی ها برگرداند. شرایط به شکلی پیش رفت که در اوایل دهه ۹۰ شمسی، چینی ها به ستون خیمه بخش خصوصی صنعت خودرو تبدیل شده و جای شرکت هایی مانند فولکس واگن و هیوندایی را گرفتند. اوضاع برای چینی ها به حدی خوب پیش رفت که سهم آنها از بازار خودروی ایران به مرز ۲۰ درصد نیز نزدیک شد و ایران خودرو و سایپا هم میزبان خودروهای چینی شدند. پس از آنکه ایران و کشورهای ۱+ ۵ در آذر ۹۲ بر سر مسئله هسته ای به توافق رسیدند، چینی ها انتظار داشتند مزد تنها نگذاشتن خودروسازی کشور را در دوران تحریم بگیرند، اما داستان به شکلی دیگر پیش رفت. در دوران پسابرجام، خودروسازان ایرانی چندان به چینی ها روی خوش نشان ندادند و باز هم به سراغ اروپایی ها به ویژه پژو و رنو رفتند. این رفتار طبعا به مذاق چینی ها خوش نیامد و شاید حتی زمینه ای شد که آنها در دور دوم تحریم ها برخوردی قهرآمیز از خود نشان دهند.
با خروج آمریکا از توافق هسته ای و برجام در اردیبهشت ۹۷ و در ادامه، تحریم خودروسازی، حضور شرکت های چینی نیز در صنعت خودرو کشور کمرنگ شد و حتی برخی از آنها چمدان هایشان را بستند و رفتند. در حال حاضر نیز چینی های باقیمانده حضور کمرنگی در بخش خصوصی صنعت خودرو ایران دارند و تولید برخی محصولات آنها در ایران خودرو و سایپا نیز متوقف شده است. به نظر می رسد منهای دلخوری چینی ها از رفتار خودروسازان ایران در دوران پسابرجام، سختی تحریم ها و تنبیهاتی که آمریکایی ها در قبال مشارکت با شرکت های ایرانی در نظر گرفته اند نیز چشم چشم بادامی ها را ترسانده و آنها را مجبور کرده رفتاری متفاوت از دور نخست تحریم ها( در سال های ۹۱ و ۹۲) از خود بروز دهند. حالا ولی با توجه به برنامه ایران و چین برای همکاری درازمدت، گویا قرار است فصلی جدید و متفاوت از مشارکت خودرویی میان دو طرف شکل بگیرد. در جریان همکاری خودرویی درازمدت ایران و چین اما این نکته نیز وجود دارد که احتمالا قطب سوم خودروسازی کشور با کمک چشم بادامی ها شکل خواهد گرفت. طی چند ماه گذشته زمزمه هایی مبنی بر ایجاد قطبی جدید در خودروسازی کشور به گوش رسیده، قطبی که گفته می شود حتی شاید نظامی باشد. با توجه به اینکه هدف از تشکیل قطب جدید، بهبود سطح کمی و کیفی تولید خودرو در کشور است، هیچ بعید نیست این قطب در ذیل همکاری خودرویی ایران و چین شکل بگیرد.
صادرات خودروهای چینی از ایران
در بین سه محور کلی در نظر گرفته شده برای مشارکت خودرویی ایران و چین،« همکاری طرفین به منظور انتقال فناوری و تولید مشترک برای عرضه در بازار دو کشور و کشورهای ثالث از طریق ایجاد چرخه تولید»، از اهمیت بالایی برخوردار است. نکته مهم این بند، حضور خودروهای ساخت( مونتاژ) ایران در بازارهای صادراتی است که می تواند ارزآوری زیادی را نصیب کشور کند. طبق این بند، خودروسازان ایرانی و چینی دانش فنی خود را با یکدیگر به اشتراک خواهند گذاشت تا از دل آن، محصولات مشترک به تولید برسانند. البته بنظر میرسد در این همکاری، خودروسازی ایران به دو دلیل، بیش از آنکه صادرکننده فناوری باشد، واردکننده خواهد بود. نخست اینکه صنعت خودرو کشور از مرداد ۹۷ در تحریم است و طبعا از دانش فنی روز دنیا دور مانده و بعید به نظر می رسد چیزی برای عرضه به طرف چینی داشته باشد. در عوض البته چینی ها می توانند از مزایایی مانند انرژی و نیروی انسانی ارزان در خودروسازی ایران بهره ببرند. دلیل دیگر برای اینکه صنعت خودرو کشور میزبان فناوری چینی ها خواهد بود، به مشارکت چینی ها با خودروسازان بزرگ و معتبر دنیا مربوط می شود. چین سال هاست میزبان بزرگان خودرویی جهان است و کمتر خودروساز معتبری را می توان یافت که در این کشور حضور نیافته است.
چینی ها طی یک دهه گذشته چیزهای زیادی از شرکای خارجی شان آموخته اند و حالا دیگر کارآموزان بی تجربه قبل نیستند. بنابراین آنچه در همکاری خودرویی آتی ایران و چین محتمل خواهد بود، میزبانی خودروسازی کشور از فناوری و تکنولوژی چینی است. احتمالا خودروسازان ایرانی به مونتاژ محصولات چینی مشغول و بخشی از خودروهای موردنظر در بازارهای صادراتی از جمله خود چین عرضه خواهند شد. هرچند در بند نخست همکاری خودرویی ایران و چین بر« تولید مشترک جهت عرضه در بازار دو کشور» تاکید شده، با این حال، بعید به نظر می رسد خطوط تولید خودروسازی چین میزبان محصولات ایرانی شود. در بازار خودروی چین( ابر بازار خودروی جهان) بیشتر شرکت های خودرویی حضور دارند و در حال رقابت با یکدیگر هستند و در چنین فضایی، بعید است جایی برای خودروهای ایرانی باشد. البته یک احتمال در این ماجرا وجود دارد و آن، تعریف خودرویی مشترک بین ایران و چین است که از دانش فنی روز برخوردار و توانایی رقابت در ابر بازار خودروی جهان را داشته باشد. کسی چه می داند شاید یکی از برنامه های دو طرف ، احداث خط تولید خودروسازان ایرانی در چین جهت ساخت محصولات مشترک باشد، اتفاقی که اگر رخ بدهد، نقطه عطفی در صنعت خودروی ایران به شمار می رود. هرچه هست، اگر این بند از همکاری خودرویی ایران و چین به شکلی برد- برد تصویب و اجرا شود، از دو جهت دریافت دانش فنی روز دنیا و همچنین ارزآوری( به واسطه صادرات) به نفع صنعت خودرو کشور خواهد بود.
اتاق ایرانی روی پلت فرم چینی
ولی بر اساس بند دوم همکاری های خودرویی ایران و چین، شرکت های چینی باب همکاری گسترده و متفاوتی را با دو غول خودروسازی ایران شروع خواهند کرد. بر این اساس گویا قرار است شرکت های چینی دانش فنی خود را به ویژه در بخش طراحی و ساخت پلت فرم مشترک در اختیار ایران خودرو و سایپا قرار دهند. البته در این بند نیز از عبارت« اشتراک دانش فنی» صحبت به میان آمده که باز هم به نظر می رسد خودروسازی ایران دریافت کننده و چینی ها عرضه کننده خواهند بود. ضعف دانش طراحی و ساخت پلت فرم در خودروسازی ایران بر کسی پوشیده نیست، به ویژه حالا که این صنعت در گرداب تحریم هایی شدید قرار دارد و دستش از جهان خودروسازی به نوعی کوتاه است. هرچند در سال های اخیر تلاش هایی برای طراحی پلت فرم توسط خودروسازان ایرانی انجام شده، با این حال بیشتر آنها در قالب ایجاد تغییرات روی پلت فرم های خارجی بوده و بس
نکته دیگر اینکه طراحی و ساخت پلت فرم نیاز به سرمایه گذاری هنگفتی دارد و این کار حداقل در مقطع فعلی از توان خودروسازان ایرانی خارج است. این در حالی است که چینی ها اولا سرمایه گذاران خوبی هستند و ثانیا به واسطه همنشینی با بزرگان خودروسازی، در طراحی و ساخت پلت فرم تبحر یافته اند و بنابراین می توانند به صنعت خودروی ایران کمک کنند. این احتمال وجود دارد که مانند ماجرای پلت فرم مشترک X۹۰ رنو، این بار چینی ها چنین پلت فرمی را در خودروسازی ایران عرضه و ایران خودرو و سایپا نیز اتاق های موردنظر خود را روی آن سوار کنند. البته باید منتظر ماند و دید در همکاری خودرویی آتی میان ایران و چین، چشم بادامی ها دانش فنی طراحی و ساخت پلت فرم را نیز به طرف ایرانی انتقال خواهند داد، یا باز هم خساست به خرج می دهند.
استارت تولید خودروهای جدید
اما سومین بند از همکاری خودرویی ایران و چین مبنی بر « طراحی شهرک صنعتی تولید خودرو و صنایع مرتبط با تمرکز بر استفاده از فناوری انرژی تجدیدپذیر» در صورت عقد قراردادی برد- برد میان طرفین، می تواند زمینه ساز تولید محصولات جدید مطابق با فناوری روز دنیا به ویژه در حوزه ساخت محصولات پاک باشد. طبق این بند، گویا هدف تولید خودروهای هیبریدی یا برقی است که اگر چنین اتفاقی رخ بدهد، رنسانسی در صنعت خودرو ایران شکل خواهد گرفت، ضمن آنکه خودروسازی کشور می تواند هم راستا با دنیا قدم در مسیر تولید محصولات به اصطلاح پاک بگذارد. نفع چینی ها نیز از این ماجرا، استفاده از بازار بزرگ ایران برای عرضه محصولات پاک است، ضمن آنکه صادرات به بازارهای منطقه نیز میتواند هدف دیگر چشم بادامی ها از احداث شهرک های صنعتی خودرویی در کشور باشد. اینجا نکته مبهم، انتقال یا عدم انتقال دانش فنی از سوی چینی ها به خودروسازی ایران است، چه آنکه مشخص نیست آنها واقعا میلی به این اقدام دارند یا تنها روی کاغذ از آن حرف می زنند.
- 9
- 3
