دوره تولید ارزان نفت تمام شد

هزینه تمام‌شده برای هر بشکه نفت خام که برای مصرف و یا تولید فرآورده به بازار عرضه می‌شود، شامل سه دسته اساسی از هزینه‌هاست.

ابتدا هزینه‌های سرمایه‌ای، دوم هزینه‌های تولیدی و سوم هم هزینه‌های مدیریتی و حمل‌ونقل است. حاصل جمع این اعداد که حاصل میانگین هزینه‌های صرف‌شده برای اکتشاف، توسعه، تولید، فرآوري و انتقال به بازار مصرف برای هر بشکه نفت خام تولیدی در یک کشور است، تحت عنوان «قیمت تمام‌شده هر بشکه نفت» نامیده می‌شود. بعضی از موسسات مطالعاتی انرژی و اقتصاد بر اساس شرایط و هزینه‌های تولید نفت در کشورهای تولیدکننده اعدادی را به‌عنوان متوسط هزینه تولید هر بشکه نفت خام در آن کشور اعلام می‌کنند. این اعداد در کشورهایی مانند آمریکا، کانادا، انگلیس و نروژ از شفافیت بیشتر و در کشورهایی مانند عراق، ونزوئلا و عربستان از شفافیت کمتری برخوردار است.

به نظر می‌رسد مطالعه عمومی بر اساس استانداردهای حسابداری و حسابرسی در راستای محاسبه قیمت‌تمام‌شده تولید هر بشکه نفت صورت نگرفته است. از این رو چاره‌ای جز توسل به «برآورد» و یا مراجعه به برخی ارقام منتشره از سوی مراجع مطالعاتی و مدیریتی معتبر باقی نمی‌ماند. برای مثال هزینه تولید متوسط هر بشکه نفت خام که در‌ سال ٢٠١٦ توسط رایستاد انرژی اعلام شد در ایران و عراق ١٠ دلار و در عربستان ٩ دلار تخمین زده شد. در یک برآورد دیگر ایران تولید‌کننده پنجمین نفت ارزان جهان با هزینه متوسط هر بشکه ١٢,٥ دلار پس از کویت، عربستان و عراق قرار می‌گیرد.

همچنین گران‌ترین نفت اوپک در آنگولا با ٤٠ دلار هزینه تولید می‌شود و این رقم برای ونزوئلا و اکوادور ٢٠ دلار و برای انگلستان حدود ٥٢ دلار برآورد شده است.اما همه داستان به این اعداد و ارقام ختم نمی‌شود چرا که آن‌گونه که چندی قبل از سوی معاون توسعه‌ای وزیر نفت ایران اعلام شد، عملا تولید نفت در ایران از راه تخلیه طبیعی مخازن با راندمان و ضریب بازیافت پایین در جریان است؛ بنابراین به نظر می‌رسد دوران این نفت ارزان در ایران رو به افول نهاده است.

با توجه به این‌که مخازن نفتی در ایران به انتهای دوره اول عمر تولیدی خود رسیده و همچنین تأسیسات نفتی به دلیل استفاده در طول سالیان متمادی فرسوده شده و کارایی خود را از دست داده است، بنابراین با وضع موجود حتی حفظ و نگه‌داشت تولید نیز امکانپذیر نخواهد بود.لازم به ذکر است که در صورت اجرای روش‌های ثانویه و ثالثیه ازدیاد برداشت که قطعا یکی از ضروریات تولید در ایران به شمار می‌رود، ممکن است هزینه متوسط تولید هر بشکه نفت در ایران  تا ٣٠ دلار نیز افزایش يابد.در بودجه سالانه ایران اختصاص تنها ١٤,٥‌درصد از درآمدهای حاصل از فروش نفت و گاز و فرآورده صادراتی به شرکت ملی نفت ایران پیش‌بینی شده است. همچنین بخشی از فرآورده  نفت و گازی که به مصرف داخلی می‌رسد، عایدی مشخصی برای شرکت ملی نفت به همراه ندارد در حالی ‌که هزینه‌های تولید برای هر دو دسته از این محصولات هیدروکربنی برای وزارت نفت ثابت است.

فرض کنید که مبنای محاسبه در آمد وزارت نفت، صرفا همان فروش نفت خام است. از هر دو بخش نفت صادراتی و مصرف داخل ١٤.٥‌درصد عاید شرکت نفت می‌شود. با احتساب نرخ فوق از هر بشکه نفت ٥٠ دلاری چیزی حدود ٧.٥ دلار به وزارت نفت اختصاص می‌یابد. بنابراین با فرض قیمت تمام‌شده ١٠ دلاری، آن‌گاه حدود ٢.٥ دلار ضرر به ازای هر بشکه نصیب کشور و وزارت نفت خواهد شد.این وضع به هیچ عنوان با منطق اداره یک مجموعه و یک بنگاه اقتصادی همخوانی ندارد.با توجه به نیاز توسعه میادین جدید و به‌روزرسانی و طراحی و توسعه مجدد مخازن و میادینی که بیش از ٥٠‌سال از عمر تولید آنها می‌گذرد، اکنون این سوال مطرح است که چگونه با بودجه حاضر می‌توان مجموعه نفت را اداره کرد؟

با وضع موجود چگونه باید چرخ‌های اصلی‌ترین محل درآمدهای کشور همچنان بچرخد.شاید اگر روزی قیمت نفت در هر بشکه به ١٠٠ دلار برسد، آن‌گاه میزان ١٤.٥‌درصد آن، رقم معقولی باشد (آن هم تنها برای حفظ وضع فعلی و نه به اجرا در آوردن طرح‌های ازدیاد برداشت).منطقا هر زمان که قیمت نفت در بازار‌های جهانی دچار کاهش شود، بایستی سهم نفت از درآمدهای حاصل از فروش محصولات خود به صورت شناور محاسبه شود تا حداقل هزینه‌های سر پا ماندن صنعت نفت تأمین شود.به این منظور باید فعالیت‌هایی از چند جهت انجام شود؛ ابتدا این وظیفه بر عهده کارشناسان نفتی است که موضوع را به‌ طور دقیق تبیین کنند. در مرحله بعد دولت در تعامل با مجلس، سهم وزارت نفت را از محل درآمدهای فروش نفت به‌ طور دقیق و متناسب با شرایط موجود به ‌طور نوسانی تعیین کند. اگر چرخ‌های این صنعت از چرخش باز ایستد دیگر بودجه‌ای نخواهد بود تا بر سر تقسیم آن رقابتی انجام شود.

سعید ساویز کارشناس نفت