رد پیشگویی رییس سازمان محیط زیست مبنی بر مهاجرت ۵٠میلیون ایرانی به دلیل بحران‌های آبی

کارشناسان آب می‌گویند پیشگویی مهاجرت ۵۰ میلیون ایرانی به‌دلیل بحران‌های آبی «علمی» نیست. مهاجرت ۵۰ میلیون ایرانی هشدار «عیسی کلانتری» رئیس سازمان محیط زیست کشور درباره وضعیت آبی ایران بود.

«حجت میان آبادی» پژوهشگر دیپلماسی آب و استاد دانشگاه تربیت مدرس در گفت‌و‌گو با «ایران» با غیرعلمی خواندن چنین آماری می‌گوید: «حتی تعداد آمار مهاجرت جنگ سوریه در طول سه سال ۶ میلیون نفر است.

همین تعداد اتحادیه اروپا را با بحران جدی رو‌به‌رو کرده‌ است.» البته این تنها آمار رئیس سازمان محیط زیست کشور نبود که واکنش کارشناسان آب را در پی دارد. رئیس پردیسان به‌تازگی در سفری به اردبیل، رقم برداشت از آب‌های زیرزمینی در کشور را ۵۲ میلیون مترمکعب اعلام کرده و در این باره می‌گوید «برداشت ما از آب‌های سطحی ۴۰ میلیون مترمکعب است که از حیث برداشت منابع آب وضعیت به مراتب بدتری داریم.» میان آبادی این آمار را رد می‌کند و می‌گوید: «کسری مخزن ما الان نزدیک به ۶ میلیارد متر مکعب است.» او کسری مخزن را برداشت بیشتر از ورود آب به آبخوان‌ها می‌داند.

او اعتقاد دارد که هنوز اهمیت آمار در میان سیاستگذاری‌ها جایگاه شایسته‌ای ندارد. میان آبادی اعتقاد دارد که برخی از مسئولان با آمارها شوخی می‌کنند. او مصرف ۹۰ درصد آب در بخش کشاورزی را دارای اما و اگر می‌داند و می‌گوید: «هنوز هیچ دستگاهی نتوانسته چنین آماری را اثبات کند.» مصرف نود درصدی آب در زمین‌های کشاورزی حرف وزرات نیرویی هاست اما ساکنان خیابان طالقانی در وزارت جهاد کشاورزی اعتقاد دارند چنین آماری صحیح نیست. میان آبادی هم از اختلاف جدی این دو وزارتخانه روی مصرف آب در بخش کشاورزی کشور خبر می‌دهد.

او می‌گوید: «البته بین مصرف و برداشت دو فرق جدی وجود دارد. برداشت آب به معنای مصرف کامل آن نیست، چون ۳۰ تا ۴۰ درصد برداشت آب‌ها دوباره به زمین برمی‌گردد.» او اعتقاد دارد که بویژه در کشاورزی سنتی بازگشت آب به زمین زیاد اتفاق می‌افتد. به‌گفته او و سایر کارشناسان دو وزارتخانه نیرو و کشاورزی در تمام دهه‌های گذشته نتوانسته‌اند نسبت به میزان مصرف آب، همدیگر را اقناع کنند. به‌گفته این کارشناسان عدم اقناع و رسیدن به آمارهای متقن به سیاست‌هایی منجر می‌شود که نتیجه بخش نیست، حتی می‌تواند به ضد هدف تبدیل شود. میان آبادی و جواد سمیعی دیگر کارشناس آب نیز آبیاری تحت فشار را یکی دیگر از راهکارهای اشتباه براساس آمارهای آبی می‌داند و می‌گوید:«این روش نه تنها به کاهش آب منجر نشد که افزایش مصرف را هم در پی داشته است.»

«حجت میان آبادی» با اشاره به تخصیص‌های سنگین اعتباری برای انجام کشاورزی با آبیاری تحت فشار، از پژوهش‌های بین‌المللی سخن به میان می‌آورد که ثابت می‌کنند این شیوه به مصرف بیشتر وخشک شدن سرزمین منجر می‌شود. به‌گفته او در کشاورزی سنتی بخشی از آب به آبخوان‌ها برمی‌گردد اما در روش تحت فشار تمام آب مصرف می‌شود، در نهایت هم توسعه زمین‌های کشاورزی را در پی دارد. او اعتقاد دارد که با‌ وجود انواع مدل‌ها برای کاهش مصرف آب، ابتدایی‌ترین روش‌ها در کشور ما انتخاب می‌شود.

میان آبادی نبود آمار متقن در زمینه آب را یکی از مشکلات جدی سیاستگذاری‌های آبی کشور می‌داند و از وعده وزیر نیرو برای سرمایه‌گذاری در این زمینه خبر می‌دهد. به گفته او، این وعده، به دلایل بسیار از جمله مشکلات مالی و بودجه‌ای، عملیاتی نشده است. او به اختلاف آماری میان دستگاه‌های مختلف می‌پردازد و می‌گوید: «در بخش آمارهای کلان، اختلاف‌های بسیار وجود دارد. مثلاً آمار کل آب‌های تجدید‌پذیر کشور بین ۸۰ تا ۱۱۰ میلیارد مترمکعب اعلام می‌شود. یعنی ما در آمار‌های رسمی دستگاه‌های متولی، ۳۰میلیارد متر مکعب اختلاف داریم.»

او سرمایه‌گذاری برای رسیدن به آمارهای متقن با روش‌ها و تکنولوژی‌های روز را ضروری می‌داند و می‌گوید: «ما یک سد را با رقم کلان مالی می‌سازیم اما ابتدایی‌ترین شرایط را برای مدیریت آب اجرا نمی‌کنیم.» او مهاجرت‌های پنجاه میلیون نفری به‌دلیل وضعیت آبی کشور را هم غوغاسالاری می‌داند و می‌گوید: «این اظهار نظرها از جنس علم نیستند.»

بحرانی شدن آب دشت‌های کشور

«جواد سمیعی» کارشناس آب هم مثل کلانتری دشت اردبیل را یکی از دشت‌های بحرانی به لحاظ بیلان آبی می‌داند و می‌گوید: «از ۶۱۲ دشت کشور ۴۰۰ دشت ممنوعه و بحرانی است.» او حفر چاه‌ها را یکی از دلایل بحرانی شدن شرایط آبی دشت‌های کشور می‌داند. براساس آماری که او می‌دهد ۸۰۰ هزار حلقه چاه در کشور حفر شده که تنها ۳۰۰ هزار حلقه آن پروانه بهره‌برداری دارد. سمیعی یادآوری می‌کند:«باران‌های سیل آسای امسال هم، وضعیت دشت‌های ایرانی را تغییر نداد و لب تشنه آنها را سیراب نکرد.» این کارشناس وضعیت دشت‌ها را مربوط به سال‌های اخیر نمی‌داند و می‌گوید: «این روند نتیجه مدیریت آب در ۴۵سال گذشته است.» به گفته سمیعی بیشتر حفر چاه‌ها در دهه ۷۰ و ۸۰اتفاق می‌افتد تا دشت‌ها به سمت نیستی بروند.

حفر ۵۱ حلقه چاه در دشت ممنوعه مشهد

سمیعی دشت مشهد را یکی از دشت‌های ممنوعه در کشور می‌داند که طبق قانون نباید هیچ چاه جدیدی در آن حفر شود. او می‌گوید: «اما مسئولان در مشهد مثل اصفهان به این نتیجه رسیده‌اند که کمبود آب شرب شهر را با حفر چاه عمیق جبران کنند. وزارت نیرو هم مجوز حفر ۵۱حلقه چاه جدید را به این شهر داده است.» مشهد به گفته او از سال ۴۷ و ۴۸دشت ممنوعه اعلام شده است. این چاه‌ها قرار است کمبود آب شرب تابستانه مشهد را تأمین کنند. به گفته سمیعی کارشناسان به مسئولان مشهدی پیشنهاد خرید آب از چاه کشاورزان را داده‌اند اما مسئولان راه راحت تر، ارزان‌تر و خطرناک‌تر را انتخاب کرده‌اند؛ حفر چاه عمیق دردشتی ممنوع!

رنج آماری!

حوزه میراث فرهنگی و محیط‌زیست شباهت‌های بسیاری دارند. دو حوزه که در برنامه‌ریزی و سیاستگذاری‌ها با مشکلاتی مواجهند و متأسفانه بعضاً در حاشیه تصمیم‌گیری‌های کلان کشور قرار دارند. آنها یک اشتراک دیگر هم دارند، نبود آماری که بتوان براساس آن آمارها، برنامه‌ریزی کرد! میراث فرهنگی و گردشگری از نبود آمارهای اقماری رنج می‌برد و حوزه محیط زیست و آب هم از آمارهای متقن. برای همین است که «حجت میان‌آبادی» می‌گوید: «هر بخش آمار خود را دارد و آمار خود را محق می‌داند و براساس آن برنامه‌ریزی می‌کند.» برنامه‌ریزی‌ای که نتایج مثبت آن باید بررسی شود و مورد ارزیابی قرار گیرد. 

زهرا کشوری