بورس تهران برای پنجمین روز متوالی به حرکت در مسیر نزولی ادامه داد و سومین افت تاریخ این بازار طی معاملات روز یکشنبه ثبت شد. روز یکشنبه شاهد سقوط ۷/ ۴ درصدی نماگر اصلی بورس تهران و عقبگرد آن به یک ماه قبل یعنی محدوده یک میلیون و ۸۱۳ هزار واحدی بودیم. به این ترتیب در پنج روز معاملاتی اخیر، شاخص کل بیش از ۷/ ۱۲ درصد ریزش کرده و شاهد تبخیر ۶۰ میلیارد دلار از ارزش کل بازار سهام، در مجموع بورس و فرابورس، بودیم. به عبارتی روزانه ۱۲ میلیارد دلار از ارزش کل بازار از دست رفت که در نوع خود نظیری برای آن نمی توان یافت.
خاطره بازی با افت بورس
اواخر سال ۹۳ بود که شاخص کل بورس تهران، ریزش ۳۵۹۰ واحدی را تجربه کرد. شاید رقم این ریزش برای این روزهای بازار سهام خنده دار باشد اما در آن روز شاخص کل ۵/ ۵ درصد از ارتفاع خود را از دست داد و جایگاه تاریخی ترین افت بازار را به خود اختصاص داد. ریزش آن روز تاریخی در بورس تهران که به دلیل بازگشایی نمادهای پالایشی و افت شدید قیمتی ۳ نماد بورسی و ۳ نماد فرابورسی( بدون محدودیت نوسان قیمت) در این گروه، رخ داد، به تشکیل صف های فروش طویل در کل بازار سهام منجر شد. پالایشی ها تیرماه آن سال به دلایلی از جمله بحث کیفی سازی فرآورده های نفتی و تأثير آن بر قیمت گذاری محصولات متوقف شده بودند. رکورد بعدی ریزش شاخص سهام اما به ۱۲ سال پیش یعنی ۵ آبان ۸۷ بازمی گردد که شاخص با افت ۳/ ۵ درصدی مواجه شد. چهارمین ریزش تاریخی شاخص به ۱۴ دی ماه سال گذشته یعنی اولین روز کاری پس از ترور سردار سلیمانی بازمی گردد. در این تاریخ، نگرانی سرمایه گذاران نسبت به ریسک های غیراقتصادی به سنگین شدن صف های فروش و در نهایت به افت ۴/ ۴درصدی نماگر اصلی بازار انجامید.
منشأ سقوط ۱۳ درصدی شاخص سهام
پس از ثبت رشدهای متوالی و پرشتاب شاخص سهام و رسیدن این نماگر به قله تاریخی ۲ میلیون و ۷۸ هزار واحد، از اوایل هفته گذشته با انتشار متناقض خبرهایی در ارتباط با واگذاری صندوق دارا دوم، این نماگر مسیری عکس را برگزید و برای ۵ روز متوالی نزولی شد. ماحصل افت سهام در این مدت اما کاهش ۸/ ۱۲ درصد نماگر اصلی بازار و عقبگرد این نماگر به یک ماه قبل یعنی محدوده یک میلیون و ۸۱۳ هزار واحد بود. در این شرایط باز هم فعالان بازار مطابق با سنت دیرینه، به بیان دلایل و حتی بهانه هایی برای توجیه شاخص سهام پرداختند. برخی کاهش نرخ دلار را مسبب افت قیمت سهام قلمداد کردند و عده ای دیگر از دست داشتن دولتی ها در نزول قیمت ها سخن گفتند. فارغ از دلیلی که می تواند چنین افتی را توجیه کند، طبیعتا پس از هر جهش پرشتاب هیجانی و غیربنیادی، اصلاح بازار امری طبیعی است. به ویژه آنکه در روزهای صعودی بازار سهام، وسوسه کسب سود بیشتر، نقدینگی قابل توجهی را جذب بازار سهام کرد. بخشی از این نقدینگی را اشخاص کم تجربه و نابلد وارد بازار کردند. معامله گرانی که در مواجهه با کوچک ترین نوسان منفی، با ترس از ریزش بیشتر قیمت ها به جمع فروشندگان سهام می پیوندند. روز گذشته نیز هراس سهامداران حقیقی کم تجربه سبب شد تا خالص فروش این دسته از معامله گران به ۹۳۰ میلیارد تومان برسد. این حجم از خروج پول حقیقی از میانه دی ۹۸ تاکنون بی سابقه بود، در حالی که ۸ هزار میلیارد تومان نقدینگی نیز در صف های فروش باقی ماند و مجال خروج از بازار را نیافت.
عادت غلط بورس بازان
رفتار گروهی سرمایه گذاران چه در دوره های صعودی و چه در زمان افت بازارها، یکی از الگوهایی است که بیشتر در بازارهای نوظهور و در حال توسعه دیده می شود. بورس اوراق بهادار تهران نیز سالیان درازی است چنین معاملاتی را تجربه می کند. این حرکت های توده وار در بازارهای سرمایه، سبب می شود قیمت سهام از ارزش بنیادی آن فاصله گرفته و بسته به شرایط بازار، سبب تشکیل حباب یا فرار سرمایه شود. وجود صف های قابل توجه خرید و فروش سهام، معکوس شدن روند آنها در روزهای معاملاتی بعد، تاثیرپذیری شدید از تحولات سیاسی و اقتصادی و همچنین حضور کمرنگ سرمایه گذاران حقیقی و خروج سریع آنها از بازار در هنگام کاهش شاخص بورس، شواهدی از بروز رفتار گروهی در بورس اوراق بهادار تهران است. بر اساس این الگو که تحت عنوان حرکت توده وار نیز شناخته می شود، سهامداران به صورت احساسی و در بسیاری از موارد غیرعقلایی، به تبعیت از افرادی می پردازند که به گمان آنها، به دلیل بهره مندی از اطلاعات پنهانی، بهترین زمان ورود و خروج از بازار درباره سهام خاصی را زودتر از سایر سرمایه گذاران تشخیص داده اند.
منشأ کژرفتاری معامله گران
به گفته تحلیلگران، یکی از عمده دلایل شکل گیری الگوی رفتار گروهی در معاملات بازارها، کم عمقی بازار در کنار قوانین زائد و دست و پاگیری است که به هیجان ها دامن زده و در نهایت سبب شکل گیری صف های پرحجم خرید و فروش ( بسته به روند معاملات) می شود. پس از رشد های پرمقدار شاخص سهام، نقدینگی قابل توجهی که عمدتا به سرمایه گذاران تازه وارد اختصاص داشت، جذب سهام شده است( میانگین روزانه ارزش معاملات خرد سهام از ابتدای امسال تاکنون ۱۲ هزار میلیارد تومان برآورد می شود و تعداد صدور کدهای بورس نیز با رشد همراه شد و تا پایان دهم مردادماه به رقم ۱۵ میلیون و ۲۵۰ هزار کد معاملاتی رسید که در این میان ۳ میلیون و ۵۸۰ هزار کد در سال جاری صادر شده است). بازار همچنان از عمق کافی برخوردار نیست. بنابراین در شرایط فعلی که با توجه به سبقت بازدهی بورس تهران از دیگر بازارهای موازی، شاهد ورود نقدینگی سرگردان به بازار سهام هستیم، فرصتی مناسب برای افزایش شناوری سهم ها با افزایش عرضه از سوی سهامداران عمده بازار ایجاد شده است. افزایش عرضه های اولیه به ویژه عرضه سهام شرکت های دولتی و نیمه دولتی با هدف خصوصی شدن واقعی این شرکت ها نیز از دیگر ضرورت های کنونی بازار سهام است.
در این میان اما صرف نظر از نقدینگی تازه وارد شده به بازار، قوانین دست و پاگیر سازمان بورس چه در دوره های صعودی و چه نزولی سبب می شود که معاملات با چاشنی هیجان همراه شود؛ به طوری که معامله گران بدون توجه به پشتوانه های منطقی( چه بنیادی و چه تکنیکال) و تنها با نگاه به میزان تقاضا( عرضه) ایجاد شده در سقف ها( کف ها) ی قیمتی، به جمع صف های خرید( فروش) می پیوندند. یکی از عمده دلایل ایجاد کننده این شرایط، محدودیت دامنه نوسان است. این موضوع به ویژه در زمانی که بازار با خبرهای مثبت یا منفی روبه رو می شود، هیجانی کاذب را بر کلیت بازار حاکم می کند و به ایجاد موج های سفته بازی نیز کمک شایان توجهی می کند. به جرات می توان اذعان کرد ، زمانی که خبری از صف های خرید و فروش در بازار نباشد، شاید گروهی از معامله گران هیچ دادوستدی در بازار ثبت نکنند.
بورس تهران کی برمی گردد؟
سرمایه گذاران در روز یکشنبه شاهد یکی از سنگین ترین نوسان ها در بازارسهام بودند. در این روز سومین سقوط تاریخی شاخص کل بورس تهران، از نظر درصد افت به ثبت رسید. دیروز شاخص کل بورس با ۸۹ هزار و ۶۹۳ واحد نزول در محدوده یک میلیون و ۸۱۳ هزار واحد ایستاد. محاسبات« دنیای اقتصاد» نشان می دهد به دنبال نزول بازار، در ۵ روز گذشته، ۶۰ میلیارد دلار از ارزش بورس تبخیر شده؛ اما کارشناسان می گویند روند اصلاح شاخص بورس به تدریج متوقف می شود و بازار به تعادل نسبی خواهد رسید.
شاخص کل بورس که از ابتدای سال رشد افسارگسیخته ای در پیش گرفته بود پس از ثبت چند رکورد و افزایش غیرمترقبه سرانجام در هفته سوم مرداد ماه ریزش های سنگینی را تجربه کرد. تا جایی که رکوردهای ریزش از رکورد های صعود پیشی گرفت؛ در پنج روز معاملاتی اخیر منحنی شاخص بورس افت ۲۶۵ هزار واحدی، معادل ۷/ ۱۲ درصدی را به ثبت رساند. پیش تر در روندی بی سابقه بازده بازارسهام به ۳۰۵ درصد رسیده بود.
رشد نرخ دلار و افزایش انتظارات تورمی باعث شده بود تا سهام صنایع مختلف با تقاضای زیادی مواجه شود و قیمت ها به صورت افسار گسیخته ای رشد کند. کارشناسانی که با« دنیای اقتصاد» گفت وگو کرده اند با اشاره به دلایل اصلاح شاخص بورس و روند آینده بازارسهام معتقدند بازار سرمایه به عنوان بازاری که باید در تشکیل سرمایه از حیث پذیره نویسی و حمایت از پروژه های نو و سرمایه های جدید فعال باشد، یکباره تغییر رفتار داد و نقدینگی ایجاد شده در حوزه اقتصاد و پولی و مالی را به خود جذب کرد. به عبارتی مسیری که باید نقدینگی در تبدیل به سرمایه کلان و سرمایه گذاری های بزرگ می پیمود، به خرید و فروش سهام در بازار تبدیل شد. به نحوی که هراس صاحبان نقدینگی از کاهش ارزش سرمایه هایشان سبب گسیل حجم قابل توجه پول ها به بازارهای سرمایه گذاری به ویژه بازار سهام شد. در سایه این موضوع سهام اغلب شرکت ها تا چند برابر ارزش خود را قیمت گذاری شده اند. بعد از چند رشد این ارزش ذاتی سهام شرکت ها نبود که معامله می شد بلکه فشار نقدینگی موجود بود که بازار را دچار نوسان می کرد. از طرفی به موازات سیاست های اعمال شده و تحریم ها و همچنین شیوع ویروس کرونا که بسیاری از صنایع و مشاغل را به دام تعطیلی کشاند بازار سهام توانست پذیرای این حجم از نقدینگی باشد و حجم زیادی پول در بستر بورس آرام گرفت.
در این میان برخی معتقدند رشد سهام شرکت ها ناشی از انتظارات افزایش نرخ ارز مشهود بود و با کاهش این انتظارات به دلیل توافق تجاری بین چین و آمریکا، ارزش دلار در بازار جهانی و داخل کشور کاهش یافت و با افت قیمت سهام، شاخص به عدد واقعی خود نزدیک تر شده و سهام شرکت ها نیز ارزنده تر به نظر می رسد. ضمن آنکه خبر ها حاکی از بهبود تراز تجاری ایران و وضعیت بهتر دارایی خارجی کشور و همچنین دسترسی بیشتر کشور به منابع ارزی است و همه اینها به کاهش انتظارات نرخ ارز کمک می کند.
گروهی از کارشناسان بازار سهام نیز اذعان دارند مجموعه ای از عواملی اقتصادی که سبب رشد بازار شده بود اکنون دیگر پابرجا نیست؛ در نتیجه تقاضا برای سهام به صورت قبل وجود ندارد و انتظارات افزایش نرخ ارز با توافق تجاری بین آمریکا و چین کاهش یافته است و از طرفی ترس از تداوم ریزش بازار و فاصله رقم رشد بورس با سایر بازار ها سبب خروج سرمایه گذاران و به افت شاخص در روزهای اخیر منجر شده است.
فشار کاهش نرخ دلار بر سهام
سیدحمید میرمعینی، کارشناس بازار سرمایه می گوید:مهم ترین عامل افت های اخیر شاخص، کاهش نرخ ارز است. بازار دیگر نسبت به افزایش نرخ ارز خوش بین نیست.
نکته بعدی بحث سیاست های حمایتی دولت است؛ لغو عرضه صندوق دارا دوم به سلب اعتماد سرمایه گذاران از دولت منجر شد و ناهماهنگی بین سازمان های مختلف دولت و متولیان به مردد شدن بازار شدت بخشید. او اضافه می کند:از طرفی خبر افزایش حداکثر نرخ بهره در کریدور بین بانکی تا ۲۲ درصد، به این ریزش شدت داد. از طرف دیگر تمام سهام موجود در بازار ارزنده نبودند و قیمت های بیشتر از ارزش آنها سبب رشد جهشی بورس در چند ماه اخیر شده بود و بازار به دنبال چنین بهانه ای بود تا اصلاح صورت گیرد. به نظر می رسید نیازمند یک اصلاح گسترده به خصوص در سهام شرکت های بزرگ بودیم.
علیرضا تاج بر، کارشناس بازار سرمایه می گوید:افزایش های پی در پی قیمت های بازار سهام سبب شد شاخص کل بورس پس از رشد های متوالی در چند روز اخیر مسیر برگشت را طی کند. از مهم ترین عوامل افت شاخص کل بورس، سلب اعتماد سرمایه گذاران از متولیان بازار و دولت بوده است. با لغو عرضه صندوق دارا دوم این فرض که دولت حامی بورس و موافق سرمایه گذاری در این بازار است خدشه دار شد. او اعلام می کند:دلیل دوم افت شاخص، در سود بودن بخش زیادی از فعالان بازار بود. این موضوع سبب شد برخی سرمایه گذاران با احساس کوچک ترین خطری از بازار خارج شوند. او تاکید کرد:از دیگر عوامل افت شاخص، اعلامیه بانک مرکزی مبنی بر افزایش یک درصدی نرخ سود در کریدور بین بانکی بود. طبق این اطلاعیه دامنه نرخ سود در بازه ۲۲- ۱۴ درصد قرار گرفت. این تصمیم با هدف کاهش دامنه دالان نرخ سود، افزایش نرخ سود در بازار بین بانکی و هدایت نرخ تورم به سمت نرخ تورم هدف اتخاذ و از روز شنبه ۲۵ مردادماه اجرایی شد.
افزایش سقف نرخ بهره در این دالان تا ۲۲ درصد برخلاف سال گذشته که کف نرخ این دالان تا ۱۰ درصد نیز کاهش یافته بود خود از عوامل افت شاخص کل در روز های اخیر بوده؛ زیرا سرمایه گذاران خرد و افراد تازه وارد به بورس به دنبال مکان امن و بدون ریسک برای سرمایه گذاری هستند و بانک بهترین گزینه برای این افراد است. او می گوید:چشم امید سیاست گذاران همچنان به بازار سهام است؛ انتظار داریم شرایط به زودی برگشت پذیر شود. در غیر این صورت به خروج بسیاری از سرمایه گذاران منجر خواهد شد. در صورت تحقق این موضوع زمان زیادی لازم است تا این اعتماد از دست رفته به بازار بازگردد و شاهد رشد سهام و بازار سرمایه باشیم. علی صادق پور، کارشناس تامین سرمایه سپهر هم می گوید:با رسیدن به مرز ۲ میلیون واحد عرضه ها شدت گرفت و عرضه سهام عدالت سبب کندی این روند صعودی شد. توافق بین امارات و رژیم صهیونیستی در مناسبات منطقه ای تاثیرگذار است و همچنین رای شورای امنیت برای تمدید تحریم ها که با آن موافقت نشد می تواند خبرخوب و مثبتی باشد اما به نظر می رسد خبرهای خوب سیاسی سیگنال معکوسی به بازار بدهد.
زیرا بازار بیشتر با انتظارات تورمی و رشد دلار صعود کرده بود و با این خبرها که در نرخ ارز تاثیرگذار است و انتظارت تورمی کاهش یافته سبب چنین کاهشی در شاخص شده است. او تاکید می کند:خبر گشایش اقتصادی و طرح عرضه نفت در بورس انرژی و تاثیر چندانی بر ریزش نداشته است اما انتشار خبرهای ضد و نقیض از عرضه( ETF) های دولتی سبب از دست رفتن بخشی از اعتماد مردم به بازار و دولت شده است. او می افزاید:البته بازار هم نیازمند اصلاح بوده است. به گفته او در صورت مدیریت عرضه های سهام عدالت و صندوق ها پس از اصلاح شاخص مثبت خواهد شد و برخی صنایع از جمله فولاد مبارکه و فلزات رشد قابل توجهی همانند پالایشگاهی ها نداشته اند اما اصلاحات شدیدی را تجربه کرده اند.
- 14
- 4
