فناوری نانو یکی از حوزه‌هایی است که ایران در آن دست برتر را دارد و توانسته به‌رغم عمر کوتاه این حوزه در سکوی چهارم جهانی بایستد. حوزه نانو که عمر آن در کشورمان حتی به سه دهه هم نمی‌رسد، این روزها توانسته بخشی از نیاز داخل کشور را توسط نیروی انسانی داخلی این حوزه چه در عرصه دارویی و چه صنعتی و... برطرف سازد. حوزه نانو به‌اندازه‌ای مهم است که امروزه گرایش‌های دانشگاهی آن از انگشت‌های یک دست فراتر رفته و دانشجویانی که در رشته‌هایی چون نانوشیمی، نانوفیزیک، نانوفناوری، نانومواد، مهندسی پلیمر و... فارغ‌التحصیل می‌شوند، می‌توانند به فراخور رشته خود وارد بازار کار در حوزه نانو شوند؛ مساله‌ای که شاید درباره سایر رشته‌های جدید کمتر شاهد آن هستیم.
نانو همان علم جوان این روزهای دنیا به‌حدی در بخش‌های مختلف زندگی انسان امروزی نفوذ کرده که رد آن را در ساده‌ترین وسیله امروزی یعنی فیلتر خودرو تا پیشرفته‌ترین وسایل یعنی داروها و حتی تجهیزات نظامی می‌توان پیدا کرد، نکته جالب دیگر این حوزه آن است که فعالان ایرانی این حوزه توانسته‌اند به‌رغم وجود تحریم‌ها و ممانعت از حضور شرکت‌های ایرانی در بازارهای بین‌المللی، اما محصولات خود را راهی بازار سایر کشورها کرده و مسیر صادرات
محصولات نانویی را به کشورهایی چون کره‌جنوبی، استرالیا، مالزی، روسیه، ترکیه، عراق، پاکستان، آلمان، انگلستان، فرانسه، ایتالیا، اسپانیا، کانادا و آمریکای لاتین باز کنند، کشورهایی که برخی از آنها خود ابرقدرتی در حوزه علم و فناوری محسوب می‌شوند، اما به خاطر پیشرفت‌های ایران در حوزه نانو از ورود محصولات ایرانی به بازارهای کشورشان ممانعت نمی‌کنند؛ هرچند آن‌طور که سعید سرکار، دبیر ستاد ویژه توسعه فناوری نانو پیشتر در گفت‌وگو با «فرهیختگان» گفته بود: «میزان صادرات ما به برخی از این کشورها از نظر ارزش ریالی چندان زیاد نیست، اما وسعت جغرافیای صادرات ما را نشان می‌دهد.»
حوزه فناوری نانو هنوز آن‌طور که باید شناخته‌شده نیست و حتی بخش بزرگی از مصرف‌کنندگان داخلی هم نمی‌دانند بسیاری از وسایل بهداشتی، صنعتی و دارویی‌شان توسط همین متخصصان تولید می‌شود، با این حال آمار و ارقام درباره گردش مالی این حوزه حاکی از خبرهای امیدوارکننده‌ای است، به‌عبارت دیگر اگر نگاهی به گردش مالی همین حوزه نوپا در علم و فناوری داشته باشیم، متوجه می‌شویم این حوزه نه‌تنها برای فعالان داخلی بلکه برای سایر کشورها نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است؛ گردش مالی‌ای که رقم آن تنها در کشور به هزار و ۳۰۰ میلیارد تومان در سال ۹۶ رسیده است، درحالی که همین گردش مالی در سال ۹۵، فقط ۷۰۰ میلیارد تومان بوده و رشد ۶۰۰ میلیارد تومانی تراز ملی آن هم تنها ظرف یک سال نشان از ظرفیت بالای فعالیت در بازار فناوری نانو دارد. ظرفیتی که به‌تبع آن به افزایش اشتغالزایی نیز کمک شایانی خواهد کرد.
فناوری نانو که این روزها تنها ۵۰۵ محصول شناسنامه‌دار را در بازار داخلی عرضه کرده و سال گذشته هم بیش از ۱۰۰ میلیارد تومان مالیات به دولت داده، توانسته با ایجاد ۲۰۰ شرکت دانش‌بنیان در حوزه‌های مختلف نانو، ۲۰ هزار نفر را که عمده آنها نیز نیروی انسانی تربیت‌شده از سوی جامعه دانشگاهی هستند، صاحب شغل کند، افرادی که یا به‌واسطه ۱۰ شغل مستقیم
و غیرمستقیم ایجادشده مرتبط با این بخش راهی بازار کار شده‌اند، یا در سایر مشاغلی که از پیش وجود داشته اما به‌واسطه راه‌اندازی این شرکت‌ها جانی دوباره گرفته‌اند، این روزها جزء نیروی شاغل کشور محسوب می‌شوند.
هزار میلیارد برای راه اندازی کسب وکار نانویی
با همین چند آمار مختصری که از حوزه نانو منتشر شده، می‌توان به این نتیجه رسید که نانو می‌تواند در آینده کشور یکی از حوزه‌های اثرگذار هم از لحاظ اقتصادی و هم از لحاظ علمی و فناوری باشد؛ چراکه به‌طور میانگین در هر شرکت دانش‌بنیان حدود ۱۰۰ نفر مشغول به‌کار هستند، هرچند این تعداد نیروی کار بسته به حجم فعالیت شرکت متفاوت است، اما با تثبیت جایگاه فناوری نانو می‌توان به این مهم امیدوار بود که در آینده هم امکان ایجاد اشتغال برای حداقل هزار دانشجویی که در سال گذشته گرایش‌های مختلف فناوری نانو را برای ادامه تحصیل انتخاب کرده‌اند، با راه‌اندازی شرکت‌هایی که شاید نیاز به سرمایه اولیه چندان بالایی هم نداشته باشند، وجود دارد. شاید این مساله دور از ذهن باشد که می‌توان با سرمایه حداقل ۵۰ میلیون تومانی هم شرکتی را در این زمینه ایجاد کرد، یعنی با حداقل یک میلیارد تومان می‌توان برای حدود هزار دانشجوی امروز در آینده نزدیک شغل مرتبط با فناوری نانو را دست‌وپا کرد.
نوپا بودن، ظرفیت بازار کار و همچنین گستردگی فعالیت‌های حوزه نانو باعث شده جا برای فعالیت در این حوزه بیش از سایر علوم باشد، مساله‌ای که می‌طلبد همه دستگاه‌های مرتبط پای کار بیایند. در این میان دانشگاه آزاد اسلامی نیز تصمیم گرفته گام جدیدی را در این زمینه بردارد، گامی که این‌بار سر از مدارس درآورده و می‌خواهد نیروی انسانی آینده این حوزه را از دوران نوجوانی برای فعالیت‌های مختلف آن آماده کند. در همین راستا اوایل هفته علیرضا منظری‌توکلی، معاون آموزش‌های عمومی و مهارتی دانشگاه آزاد اسلامی از راه‌اندازی اولین مدرسه مهارتی نانو در تهران خبر داده بود؛ مدرسه‌ای که به گفته او قرار است در آینده نزدیک راه‌اندازی شود و در کنار آموزش تئوری علم نانو به دانش‌آموزان، آنها را از لحاظ مهارتی نیز ارتقا دهد. موضوعی که شاید تا امروز توجه چندانی به آن وجود نداشت و متولیان آموزش ترجیح می‌دادند دانش‌آموزان و به‌تبع دانشجویان بعد از فارغ‌التحصیلی به آزمون و خطا بپردازند.
آمارهای قابل‌توجه در رشته‌های نانو
بخش زیادی از رشته‌های مرتبط با نانو، در گروه رشته‌های بین‌رشته‌ای تعریف می‌شوند و طی سال‌های گذشته با استقبال بالایی از سوی داوطلبان دوره‌های مختلف تحصیلی همراه شده اند. براساس داده‌های موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی در سال ۹۶، بیش از ۱۰ گرایش در رشته‌های مرتبط با نانو پذیرش دانشجو صورت گرفته است، به‌طوری که در گرایش نانوشیمی، ۳۶۱ نفر در دوره کارشناسی‌ارشد و ۱۱ نفر در دوره دکتری تخصصی ثبت‌نام کرده‌اند. در گرایش نانوفیزیک نیز به همین ترتیب است، به‌طوری که ۱۳۴ نفر در دوره کارشناسی‌ارشد و ۲۷ نفر در دوره دکتری تخصصی ثبت‌نام کرده‌اند.
نانوبیوتکنولوژی یکی از گرایش‌های رشته ریز زیست فناوری است که براساس داده‌های موجود در سال ۹۶، تعداد ۴۴ دانشجو در مقطع کارشناسی‌ارشد و ۲۲ دانشجو در مقطع دکتری تخصصی ثبت‌نام کرده‌اند. نانوفوتونیک از گرایش‌های رشته مهندسی فوتونیک نیز دارای وضعیت خاص‌تر است، به‌طوری که براساس داده‌های موجود تنها ۱۴ نفر در این گرایش آن هم در دوره کارشناسی‌ارشد، ثبت‌نام کرده‌اند.
همچنین در نانوشیمی نظری نیز ۲۰ دانشجو در سال ۹۶ در این گرایش در دوره کارشناسی‌ارشد پذیرفته شده‌اند. در نانوتکنولوژی پزشکی نیز وضعیت به همین صورت است، به‌طوری که در این گرایش ۳۲ نفر آن هم در دوره کارشناسی‌ارشد ثبت‌نام کرده‌اند. البته گرایش‌های رشته نانو در رشته‌های مهندسی پرطرفدار ازجمله نساجی نیز دیده می‌شود، به‌طوری که در گرایش مهندسی ساختارهای نانولیفی در سال ۹۶، نزدیک به ۴۱ نفر در دوره کارشناسی‌ارشد ثبت‌نام کرده‌اند.
از سوی دیگر روند انتشار آثار علمی طی سال‌های گذشته در فضای دانشگاهی کشور نیز قابل‌توجه است، براساس داده‌های پایگاه اطلاعاتی علمی ایران (ایرانداک) از سال ۱۳۸۴ تا امروز نزدیک به ۱۷ هزار اثر علمی منتشر شده، به‌طوری که در سال ۱۳۹۵، بیش از ۳۲۰۰ اثر علمی که شامل پایان‌نامه و مقالات است، منتشر شده است. از نکات قابل‌توجه این آمار سهم بالای دوره کارشناسی‌ارشد در تولید این آثار علمی است، به‌نحوی که طبق داده‌های موجود نزدیک به ۱۸ هزار مورد پایان‌نامه و مقاله طی سال‌های اخیر منتشر شده است.
- 12
- 6
