چرایی احساس فقیرتر یا ثروتمندتر بودن انسان ها نسبت به آن چه که هستند

 والدین من هر بار که می خواستند چیز جدیدی خریداری کنند، به یاد استخر شنا می افتادند! حیاط خانه ما بزرگ و آفتاب گیر بود و ساخت یک استخر شنا در آن ایده خوبی به نظر می رسید اما والدینم اهل شنا و استخر نبودند و در نهایت با این عذر و بهانه که با ساخت استخر بدهکار می شویم از این کار طفره می رفتند. مادرم چند روز پیش موضوع ساخت استخر را یادآوری کرد و گفت: «فکرش را بکنید با نساختن استخر چقدر صرفه جویی کردیم!»

بعد از این که ساخت استخر منتفی شد، هر زمانی که قصد صرف هزینه عمده ای مثل یک مسافرت خانوادگی یا تغییر دکوراسیون را داشتیم، پدر و مادرم به یکدیگر نگاه می کردند و با طعنه می گفتند «ما که استخر را نساختیم» و فورا احساس پولدارتر بودن می کردند! دلایل خواندنی و جالبی درباره همین احساس فقر و ثروت و رابطه نداشتن آن با میزان پول وجود دارد که در پژوهش های مختلف ثابت شده است و در ادامه به آن ها اشاره می شود.

ثروت بیش از کمیت بودن، یک احساس است

نکته جالبی که درباره ثروت وجود دارد این است که ثروت بیش از آن که یک «کمیت» باشد، یک «احساس» است. اگر از افراد طبقه پایین، متوسط و بالای جامعه سوال کنید که چقدر خودشان را ثروتمند می دانند؟ پاسخ آن ها فقط به میزان سپرده ای که در بانک ها دارند، بستگی ندارد بلکه به ذهنیتی که از نظر روان شناختی درباره پول دارند نیز وابسته است. در واقع می توان گفت این که یک فرد «چقدر خود را ثروتمند احساس کند؟» اغلب با این که «چقدر ثروتمند است؟» وابستگی متوسطی دارد. نویسندگان تحقیقی که در سال ۲۰۱۶ در Journal of Managerial Psychology منتشر شد، حتی مدعی شدند «فقر یا ثروت، یک حالت ذهنی است».

رابطه شخصیت افراد با احساس فقر یا ثروت

«الیزابت دان»، مسئول آزمایشگاه احساس و شناخت اجتماعی در دانشگاه بریتیش کلمبیا، در پاسخ به این که چرا ما خود را ثروتمندتر یا فقیرتر از چیزی که واقعا هستیم می دانیم، می گوید: «نکته این جاست که پول و ثروت یک موضوع احساسی و عاطفی است و نوع احساس ما درباره آن بیشتر با احساسات کلی ما همگامی و همخوانی دارد. به عنوان مثال افراد مضطرب و بدبین به احتمال زیاد دیدگاه بسیار منفی درباره موقعیت مالی خود دارند در حالی که برخی دیگر به دلیل تصورات ذهنی که درباره ثروت دارند، بسیار خوش بینانه تر به ثروت و موقعیت مالی خود نگاه می کنند». «جو گلدستون» دانشمند رفتارشناس از دانشگاه کالج لندن نیز می گوید: «این که ما چقدر احساس ثروتمند بودن می کنیم به شکلی از ثروت که روی آن متمرکز هستیم، نیز بستگی دارد.»

به گفته او یکی از شاخص های قوی برخورداری از تعادل مالی، حساب بانکی است که به نظر می رسد ذهنیت فرد از ثروت را بیشتر از هر نوع ثروت دیگری تحت تاثیر قرار می دهد. مطالعه ای که توسط گلدستون و همکارانش انجام شد، نشان داد داشتن پول در حساب های جاری نسبت به داشتن ذخیره پولی در حساب هایی که کمتر قابل مشاهده است، احساس امنیت پولی بیشتری به افراد می دهد. به عنوان مثال دو نفر، دارای حساب سپرده برابر ۱۰ میلیون دلاری هستند اما یکی از آن ها در حساب جاری خود دارای ۱۰۰۰ دلار و دیگری دارای ۲۰۰ دلار است.

محققان نشان دادند فردی که ۱۰۰۰ دلار در حساب جاری و ۱۰ میلیون دلار در حساب بانکی خود دارد نسبت به فردی با حساب بانکی برابر و حساب جاری ۲۰۰ دلار احساس امنیت مالی و شادی بیشتری  می کند؛ چیزی که از دیدگاه اقتصادی قابل توجیه نیست اما آن چه مد نظر ماست، دیدگاه اقتصادی نیست. نکته این بود که فرد دارای حساب جاری ۱۰۰۰ دلاری، این امکان را داشت که حساب خود را روزانه و به صورت آنلاین چک کند درحالی که فرد دیگر از این امکان برخوردار نبود.

احساس فقر به خاطر پرداخت پول روزمره

به گفته «الیزابت دان»، همه شاخص های ثروت، احساس امنیت مالی یکسانی ایجاد نمی کنند. او می گوید برای مثال فردی مالک خانه ای است که ارزش پولی آن به مراتب بیشتر از زمان خریداری آن است اما مالک خانه هنگام ورود و خروج به ملک خود، کاغذی که ارزش پولی ملک و به عبارت دیگر میزان دقیق پولی را که مالک آن است، به او نشان دهد مشاهده نمی کند. به همین دلیل، مالکیت خانه تاثیری را که حساب جاری بر ثروت ذهنی فرد دارد، نخواهد داشت. «دان» می افزاید:

بنابراین این که میزان ثروت ما چقدر به ما یادآوری شود -چیزی که به میزان رویدادهای مالی انجام شده بستگی دارد- می تواند در احساسی که از میزان ثروت مان داریم، نقش زیادی داشته باشد. در برخی موارد، صرف پول واقعا می تواند احساس غنای بیشتری به افراد بدهد. پولی که به خیریه اهدا یا برای دیگران صرف می شود از جمله این موارد است. از سوی دیگر صرف پول در پرداخت های روزمره، مانند پرداخت صورت حساب برق یا خرید بلیت پارکینگ، باعث می شود افراد بیشتر احساس بی پولی کنند.

رابطه احساس فقر یا ثروت و مقایسه با دیگران

اما نکته مهم تر از همه موارد گفته شده، شاید این باشد که تصور ما از ثروت مان به مقایسه هایی که انجام می دهیم هم بستگی دارد. وقتی به دارایی مان فکر می کنیم، موضوع مهم، نقطه مرجعی است که ثروت مان را بر اساس آن می سنجیم. همسایگان، دوستان و خانواده، معمول ترین نقطه مرجع برای سنجش ثروت ما هستند. بر همین اساس می توان توضیح داد که چرا از هر ۱۰ نفر میلیونر، چهار نفر احساس ثروتمند بودن نمی کنند و همین باعث می شود عمده افرادی که از ثروت مناسبی برخوردار هستند، احساس امنیت مالی نکنند.

دیدن کسانی که ثروتمندتر یا فقیرتر از شما هستند، می تواند باعث شود به اشتباه فکرکنید به طبقه متوسط جامعه تعلق دارید. جالب تر این که بدانید، نقطه مرجع برای ثروتی که داریم فقط دیگران نیستند. به عنوان مثال در موضوع ساخت استخر، ساخته نشدن آن در حیاط خلوت خانه ما برای والدین من به نقطه مرجعی برای سنجش این که در تصمیم های مالی بزرگ چقدر می توانند هزینه کنند، تبدیل شد. مشکل این جاست که بسیاری از نقاط مرجع ما اغلب اشتباه انتخاب می شوند.

در دارایی آن والدین، قبل و بعد از به یاد آوردن موضوع نساختن استخر، تفاوتی ایجاد نمی شد. به عبارت دیگر نساختن استخر چیزی به دارایی آن ها اضافه نکرده بود. در این بین باید توجه داشت که صرف هزینه، یک مسئله عمومی است و ذخیره سازی آن موضوعی خصوصی. ما می بینیم که همسایه مان تعطیلات پر هزینه ای دارد یا خودروی جدیدی خریداری می کند اما بدهی ها و کاهش سرمایه آن ها برای ما قابل مشاهده نیست.

مترجم : یاسمین مشرف