بسیاری از خانوادهها از تجربههای پراکنده دوستان و آشنایان کمک میگیرند، اما واقعیت این است که سنگ کلیه یک مشکل واحد با یک نسخه غذایی مشخص نیست. نوع سنگ، علت تشکیل آن و وضعیت سلامتی هر فرد میتواند تعیین کند که چه غذایی مفید یا مضر است. به همین دلیل داشتن منبعی مطمئن برای دریافت اطلاعات درست از پزشک یا از یک مرکز شناختهشده در زمینه مراقبت و پرستاری اهمیت زیادی دارد، بهخصوص زمانی که فردی نیازمند حمایت بیشتر باشد و خانواده بخواهد برای مدیریت بهتر اوضاع از خدماتی مانند پرستاری از بیمار نیز کمک بگیرند.
سنگ کلیه زمانی تشکیل میشود که مواد معدنی و املاح موجود در ادرار رسوب کنند و کریستالهایی بسازند که بهمرور بزرگتر میشوند. این سنگها انواع مختلفی دارند: سنگهای کلسیمی، سنگهای اگزالاتی، سنگهای اسیداوریکی، سنگهای سیستینی و انواع کمتر شایع. نکته مهم این است که تغذیه، هیدراتاسیون و سبک زندگی نقش اساسی در تشکیل و جلوگیری از تشکیل دوباره آنها دارد. بنابراین شناخت غذاهای مفید و مضر نهتنها به کاهش درد و التهاب ناشی از سنگ کلیه کمک میکند، بلکه میتواند احتمال عود مجدد را نیز کاهش دهد.
۱. نوشیدن آب کافی؛ مهمترین عامل جلوگیری از تشکیل سنگ
اگر بخواهیم فقط یک توصیه مهم داشته باشیم، نوشیدن آب کافی در طول شبانهروز در اولویت اول قرار میگیرد. بهترین حالت زمانی است که ادرار فرد رنگ زرد بسیار روشن یا نزدیک به شفاف داشته باشد. کمآبی بدن باعث غلیظ شدن ادرار شده و زمینه رسوب املاح فراهم میشود. افراد مستعد سنگ کلیه معمولاً باید روزانه بین ۲ تا ۳ لیتر مایعات سالم مصرف کنند.
آب بهترین انتخاب است، البته آبلیمو و سایر نوشیدنیهای حاوی سیترات طبیعی نیز میتوانند کمککننده باشند. سیترات بهطور طبیعی و به سادگی جلوی چسبیدن کریستالها به یکدیگر را میگیرد و احتمال تشکیل سنگ را کاهش میدهد.
۲. غذاهای مناسب برای سنگهای کلسیمی و اگزالاتی
بسیاری تصور میکنند اگر سنگ کلیه «کلسیمی» باشد، باید مصرف کلسیم را کاهش داد. اما این تصور اشتباه است. کمبود کلسیم غذایی باعث میشود اگزالات در روده جذب بیشتری پیدا کند و خطر تشکیل سنگ بالا برود. به همین دلیل پزشکان مصرف کافی کلسیم از منابع طبیعی را توصیه میکنند، مانند:
- ماست کمچرب
- شیر
- پنیرهای سبک
- بادام و کنجد در حد متعادل
برای افرادی که سنگ اگزالاتی دارند، محدود کردن غذاهای پر از اگزالات اهمیت بیشتری دارد. برخی از این مواد عبارتند از:
- اسفناج
- ریواس
- چغندر
- شکلات
- مغزها در مقدار زیاد
- چای پررنگ
البته حذف کامل این مواد لازم نیست، بلکه مصرف متعادل، همراه با غذاهای کلسیمدار توصیه میشود تا جذب اگزالات کاهش پیدا کند.
۳. غذاهای مناسب برای سنگ اسیداوریکی
سنگهای اسیداوریکی معمولاً در اثر مصرف زیاد مواد غذایی حاوی پورین تشکیل میشوند. پورین نوعی ترکیب طبیعی است که بهطور معمول در سلولهای بدن و بسیاری از غذاها وجود دارد. وقتی پورین در بدن تجزیه میشود، تبدیل به اسید اوریک میگردد. اگر مقدار اسید اوریک زیاد شود، احتمال تشکیل سنگ اسیداوریکی در کلیه یا حملات نقرس بالا میرود.
اگر فرد سابقه چنین سنگی دارد، کاهش مصرف گوشت قرمز، دل و جگر، غذاهای دریایی مانند ساردین و ماهی کولی و همچنین حبوبات پُرپورین میتواند کمککننده باشد. چند نمونه از حبوبات پُرپورین که معمولاً در لیست منابع افزایشدهنده اسیداوریک قرار میگیرند، عبارتند از عدس، نخود، لوبیا چیتی، لوبیا سفید، باقالا و سویا و محصولات سویا (مثل توفو).
در مقابل، مصرف غذاهای قلیایی به تنظیم pH ادرار و جلوگیری از تشکیل این نوع سنگ کمک میکند، غذاهایی مانند:
- سبزیجات تازه
- خیار
- کرفس
- انواع سالاد
- هندوانه و طالبی
- سیب و گلابی
۴. غذاهایی که در تمامی انواع سنگ مفیدند
صرفنظر از نوع سنگ، برخی مواد غذایی تقریباً برای همه افراد مفید هستند:
- مرکبات از قبیل پرتقال، لیموترش، گریپفروت (حاوی سیترات طبیعی)
- آبمیوههای طبیعی رقیقشده
- میوههای آبدار مثل هندوانه، خربزه، آناناس
- غذاهای کمنمک و کمچرب
- سبزیجات تازه بهجز موارد پر اگزالات
نوشیدنیها و خوراکیهای مضر برای سنگ کلیه
برای پیشگیری از رشد یا عود سنگ کلیه، برخی مواد غذایی و نوشیدنیها باید محدود یا حذف شوند:
- نوشابههای کولا (افزایشدهنده کلسیم ادرار)
- غذاهای بسیار شور
- فستفودها
- گوشت قرمز در مقدار زیاد
- قهوه و چای بسیار پررنگ
- ویتامین C بیش از حد (بیش از ۱۰۰۰ میلیگرم در روز)
- همچنین بسیاری از مکملهای ورزشی حاوی کراتین یا پروتئین بسیار بالا در افراد مستعد میتوانند خطر تشکیل سنگ را افزایش دهند.
اهمیت رژیم غذایی در کنار بررسی پزشکی
یکی از اشتباهات رایج این است که فرد پس از دفع سنگ فکر کند دیگر خطری وجود ندارد. آمارها نشان میدهد حدود ۵۰ درصد افراد طی ۵ سال دوباره سنگ کلیه را تجربه میکنند، مگر اینکه رژیم غذایی، سطح مایعات و عادتهای روزمره خود را اصلاح کنند.
برخی بیماران، مخصوصاً سالمندان یا افرادی که بیماریهای زمینهای دارند (دیابت، فشار خون، نارسایی کلیوی) برای مدیریت مناسب نیاز به همراهی یک مراقب یا فرد مطلع دارند. در چنین شرایطی آگاهی و آموزش درباره نوع سنگ اهمیت زیادی پیدا میکند، زیرا تغذیه مناسب هر فرد بسته به نوع سنگ متفاوت است.
نقش همراهی خانواده و مراقبان در پیشگیری از سنگ کلیه
گاهی بیمار به دلیل سن بالا، ضعف جسمی یا مصرف داروهای مختلف توان کافی برای رعایت رژیم غذایی دقیق و نوشیدن مایعات کافی ندارد. برخی از عزیزان سالمند ممکن است فراموش کنند آب بنوشند یا الگوی غذایی صحیح را رعایت کنند. حمایت یک مراقب آگاه میتواند جلوی بسیاری از مشکلات جدی را بگیرد.
اگر خانواده مسئولیت مراقبت را به دلیل مشغلههای کاری، دوری مسیر یا نیاز به آموزش تخصصی دشوار ببینند، استفاده از خدمات مراقبتی در منزل میتواند بسیار کمککننده باشد. بسیاری از خانوادهها با این روش مطمئن میشوند که رژیم غذایی بیمار مطابق توصیه پزشک اجرا میشود و مراقبت روزانه با نظم بیشتری انجام میگیرد.
نکته پایانی؛ انتخاب غذاهای درست، انتخاب آینده بهتر برای کلیهها
پیشگیری از تشکیل سنگ کلیه نه با قرص و دارو، بلکه با اصلاح سبک زندگی آغاز میشود. تغذیه مناسب، نوشیدن آب کافی، کاهش نمک، محدود کردن غذاهای پُر اگزالات یا پورین و توجه به نوع سنگ میتواند کیفیت زندگی بیمار را بهطور قابلتوجهی بهبود بخشد. شناخت این اصول برای خانوادههای نگران بهخصوص وقتی با دردهای مکرر عزیزشان روبهرو میشوند نهتنها آرامشبخش است، بلکه در بلندمدت نوعی سرمایهگذاری سلامتی محسوب میشود.
در صورتی که فرد بیمار نیاز به همراهی بیشتر داشته باشد یا خانواده بخواهد مراقبتهای پزشکی و تغذیهای او بهصورت دقیقتری دنبال شود، استفاده از خدمات مؤسسات معتبر مراقبتی نیز میتواند انتخاب مناسبی باشد. در سالهای اخیر، بسیاری از خانوادهها ترجیح میدهند مراقبت تخصصی را در محیط آرام خانه دریافت کنند و از خدماتی مانند پرستار بیمار در منزل بهره ببرند تا روند درمان با دقت بیشتری پیگیری شود. مراکز معتبر با ارائه مراقبتهای روزانه، پایش علائم، همراهی در اجرای رژیم غذایی و گزارشدهی منظم به خانواده توانستهاند این مسیر را برای بیماران و خانوادهها قابلاعتمادتر و آرامتر کنند. بهرهمندی از چنین خدماتی، در کنار یک برنامه غذایی اصولی میتواند بهترین ترکیب برای کاهش درد، جلوگیری از عود و حمایت از سلامت کلیهها باشد.
- 10
- 1
