هزاران سال مردم فوبیا داشته اند، اما این نوع از ترس ها در دوره های اخیر حتی در کشور خودمان بیشتر مورد توجه قرار گرفته اند و حتی در متون ادبی آورده شده اند.
در حقیقت مصدر و بستر بسیاری از مباحث روانی و روانشناختی را که بعدها دستمایه نظریه های روانشناسان و رفتارشناسان قرار گرفته، می توان در متون غنی و ادبی ایران یافت.
به عنوان نمونه، سعدی شیرازی در «گلستان» اثر ارزشمند و یگانه خود، در یکی از داستانک های که در حکایت هفتم از باب نخست این کتاب با عنوان «در سیرت پادشاهان» نقل کرده، جدای از مفاهیم حکمت آمیز، پرده از اختلال روانی برداشته که بسیاری از مردم به نوعی به آن مبتلا هستند.
شیخ اجل در این داستانک، ماجرای غلامی عجمی را روایت می کند، که حین سفری دریایی، از همراهی پادشاه و نشستن در کشتی، به علت ترس از «آب» خودداری می کند و در آخر حکیمی دانا با پی بردن موضوع - اختلال روانی -، علاج رفع ترس غلام عجمی را انداختن وی در آب (روش درمانی غرقه سازی) بیان می کند.
سعدی در این داستانک به اختلال روانی اشاره دارد که در مباحث روانشناسی از آن به عنوان «فوبی» یا «فوبیا» یاد می شود.
در فهرست مبتلایان به فوبی، افزون بر این غلام بخت برگشته، نام شخصیت های مشهور از ژولیوس سزار، اسکندر مقدونی، ناپلئون بناپارت، هانری سوم، بنیتو موسولینی گرفته تا آندره آغاسی تنیسور مشهور جهان و استیون اسپیلبرگ کارگردان برجسته سینما مشاهده می شود.
شاید شنیدن این نکته که سیاستمدار قدرتمندی چون ناپلئون بناپارت که روزی اروپا را به تسخیر خود در آورد، از گربه می ترسیده، جالب باشد.
و یا اینکه «دنیس برگ کمپ» ستاره سرشناس فوتبال هلند وجهان، که در مستطیل سبز، با شگردهای خود جادو می آفرید، از سوار شدن در هواپیما وحشت داشت و برای حضور در مسابقات با به جان خریدن مسافت های زیاد، همواره قطار را برای رسیدن به اردوی تیم ملی بر می گزید.
فوبی چیست؟
فوبی، برگرفته از واژه یونانی «فوبوس» نام خدای ترس در اساطیر یونانی است که با زدن نقاب به صورت و پوشیدن زره بر تن، برای ترساندن دشمنان در صحنه ظاهر می شده است.
از فوبی در مباحث روانشناسی به عنوان بیماری «نوروتیک» و زیر مجموعه «اختلالات اضطرابی» یاد می شود و در کتاب «آسیب شناسی روانی» تالیف دکتر حسین آزاد، فوبی ترسی دائمی از بعضی اشیا یا موقعیت ها که هیچ خطر واقعی برای تشخیص نداشته و بی تناسب با جدی بودن واقعی آنها اغراق آمیز شده، تعریف شده است.
به باور روانشناسان، اغلب افراد ممکن است ترس های بی دلیل کمی داشته باشند اما در فوبی این ترس شدید است.
افراد مبتلا غالبا می پذیرند که هیچ دلیلی وجود ندارد که از چنین شی یا موقعیتی بترسد اما بیان می کنند که قادر نیستند خود را از آن رها سازند و اگر به جای اجتناب از موقعیت ترس آور، کوشش کنند بدان نزدیک شوند، اضطراب بر آنان مستولی شده و ممکن است به احساس خفیف ناراحتی و فشار، تا حمله اضطرابی شدید منتهی شود.
انواع فوبی
روانشناسان برای فوبی سه طبقه شامل ترس از مکان های سرباز(agrophobia)، ترس اجتماعی(social phobia) و ترس ساده(simple phobia) تعریف کرده اند.
ترس از وارد شدن به مکان های نا آشنا متداول‌ترین فوبی طبقه اول است.
ترس اجتماعی عبارت است از ترس وناراحتی از تماس و ارتباط با افراد بویژه در موقعیت های که ممکن است توسط دیگران مورد توجه و ارزیابی قرار گیرد.
به عنوان نمونه ترس از صحبت کردن در جمع، ترس از عمل کردن در برابر دیگران، ترس از دستشویی عمومی، ترس از خوردن در حضور دیگران و ترس از تحقیر و شرمساز شدن.
ترس ساده نیز انواع گوناگون از ترس های غیر منطقی مانند ترس از تاریکی، بلندی، حیوانات، بیماری و غیر را در بر می گیرد.
در مجموعه متداول ترین فوبی ها به شرح ذیل است:
- «اکروفوبیا» (acrophobia) ترس از مکان های بلند
- «آگرافوبیا» (agraphobia) ترس از مکان های باز
- «الگوفوبیا» (algophobia) ترس از درد
- «کلاستروفوبیا» (claustrophobia) ترس از مکان های بسته
- «هماتوفوبیا» (hematophobia) ترس از خون
- «هایدروفوبیا» (hydrophobia) ترس از آب
- «میسوفوببا» (mysophobia) ترس از آلوده شدن
- «نیکتوفوبیا» (nyctophobia) ترس از تاریکی
- «فوتوفوبیا» (photophobia) ترس از نور
- «زوفوبیا» (zoophobia) ترس از حیوان
در این پیوند نباید فراموش کرد که پدیده های معاصر و به روز نیز افزون بر فواید خود، فوبی های دیگری را برای سرنوشت بشر اضطراب زده رقم زده اند، نمونه آن «مونو فوبیا» است که بر اساس آن، بیشتر کاربران تلفن همراه در صورت عدم دسترسی به موبایل دچار استرس و پریشانی می شوند!
فوبی، اضطراب هولناک
معاون دانشکده علوم رفتاری و سلامت روان دانشگاه علوم پزشکی ایران در این باره به ایرنا می گوید: فوبیا یا ترس های روانشناختی، اختلالاتی هستند که در دسته اختلالات اضطرابی طبقه بندی می شوند؛ افراد دارای فوبیا، احساس ترس بیش از حد نسبت به موقعیت هایی که به صورت طبیعی تهدید کننده نیستند، تجربه می کنند.
دکتر مهرداد کاظم زاده عطوفی می افزاید: شایع ترین فوبیا، فوبیای اجتماعی است؛ هر فردی در زندگی خود به طور طبیعی، موقعیت های اجتماعی را تجربه می کند که در آن موقعیت ها و در آن شرایط، مورد توجه واقع می شود. مثلا هنگامیکه که در رستوان غذا می خوریم یا هنگامیکه قرار است مقاله و سخنرانی ارائه دهیم، وضعیت های معمولی هستند که احساس تهدیدی ایجاد نمی کنند اما افراد دارای اختلال فوبیا در این شرایط فوبیای اجتماعی را تجربه می کند.
چه کسانی مشکوک به فوبیا هستند؟
این متخص روانشناسی بالینی اضافه می کند: هنگامیکه فرد دارای فوبیا با موقعیت هایی مواجه می شود که مورد قضاوت قرار می گیرد، دچار اضطراب زیادی می شود؛ فوبیا درجات متفاوتی دارد. افراد دارای علائم بدوی فوبیا می توانند با موقعیت های سخت مواجه شوند و در این موارد با اختلال روبرو نیستم اما عده ای دیگر به واسطه تجارب حس ترس، از اینگونه موقعیت ها پرهیز و اجتناب می کند یا به سختی وارد این شرایط می شوند؛ در این افراد باید به فوبیا شک کنیم.
عطوفی با اشاره به انواع فوبیا می افزاید: به طورمثال فوبیاهای ترس از آب، ارتفاع، فضاهای شلوغ یا فضاهای بسته وجود دارد. در فوبیای ترس از فضای بسته، افراد به خاطر این فوبیا سوار آسانسور نمی شوند یا اینکه به تنهایی وارد محیط آسانسور نمی شوند. افراد دارای فوبیای پرواز نیز در کابین های پرواز دچار حملات شدید اضطرابی می شوند.
وی ادامه داد: بنابراین یک فرد دارای فوبیا دو شاخص دارد. اول آنکه این فرد در موقعیت هایی که به صورت منطقی تهدیدی وجود ندارد، اضطراب شدیدی را تجربه می کند و دوم اینکه این اضطراب مانع از آن می شود که در آن موقعیت قرار گیرند. این افراد یا این شرایط را به سختی می گذرانند یا اینکه کلا از حضور در آن شرایط اجتناب می کنند.
عطوفی تاکید کرد: هر شخص که دو شاخص نامبرده شده را داشته باشد باید به روانشناسان بالینی مراجعه کند و آنها ارزیابی می کنند که آیا فرد دارای فوبیا هست یا نه.
چه کسانی حتما باید برای درمان اقدام کنند؟
رئیس مرکز تحقیقات سلامت معنوی دانشگاه علوم پزشکی ایران می گوید: گاهی افراد در قرار گرفتن موقعیت هایی دچار اضطراب شدید می شوند که دلایل آن به بیماری های جسمی بازمی گردد بنابراین برای تشخیص فوبیا یا همان اختلال هراس روانشناختی باید معاینه شوند و به روانشناس مراجعه کنند.
عطوفی می افزاید: گاهی فرد دارای فوبیای ترس از فضای بسته، آپارتمان نشین و ناگزیر از استفاده از آسانسور است یا اینکه گاهی افراد دارای فوبیای پرواز به دلیل شغل حرفه ای و تجارت ملزم به سفر هستند و باید پروازهای متعددی داشته باشند که در این صورت وجود چنین اختلالی به زندگی و شغل آنها آسیب می زند.
وی ادامه می دهد: حیوانات فی نفسه خطری برای انسان ندارند اما در افراد دارای فوبیا؛ میزان اضطراب در مواجهه با حیوان به حدی زیاد است که اگر در محیط زندگی او حیوانی وجود داشته باشد، به زندگی طبیعی او اختلال وارد می شود و باید حتما اقدام به درمان کند.
درمان دارویی بهتر است یا درمان روانشناختی؟
معاون دانشکده علوم رفتاری و سلامت روان دانشگاه علوم پزشکی ایران می گوید: اختلالات مربوط به فوبیا، درمان بسیار ساده ای دارند اما این درمان ها زمان بر است و شامل دو نوع درمان های دارویی و روانشناختی می شود.
عطوفی می افزاید: دارو را روانپزشک ارائه می کند تا علائم اضطرابی مدیریت شوند. درمان روانشناختی توصیه بیشتری می شود، چون این اضطراب به دلیل مشخصی شکل گرفته و روانشناسان بالینی با روش های بازسازی تصویرهای ذهنی و ریشه یابی دلیل، علائم اضطراب را حذف می کنند.
وی به افراد دارای فوبیا توصیه کرد برای درمان فوبیای خود حتما مراجعه کنند چون در غیراینصورت لذت احساس تجربه های زیبا را از دست می دهند به طورمثال عده ای به دلیل هراس از آب، شنا نمی کنند و از این تجربه زیبا محروم می شوند.
چند نفر در کشور فوبیا دارند؟
گفته می شود ۴ تا ۸ درصد مردم آمریکا به یکی از انواع فوبی مبتلا هستند اما آمار و ارقام در ایران مشخص نیست البته براساس پیمایش ملی کشور(۸۹ تا ۹۰)، آمارها در گروه سنی ۱۴ تا ۶۵ سال نشان می دهد که ۲۳.۶ درصد مردم از یک اختلال روان رنج می برند که نیاز است برای درمان آن به متخصصان روانشناس و روانپزشک مراجعه کنند و وزارت بهداشت قبلا اعلام کرده است که از هر چهار نفر یک نفر مبتلا به اختلال روان است اما چقدر از این افراد فوبی دارند، معلوم نیست. طبق اعلام وزارت بهداشت، ۶۳ درصد این مبتلایان فکر می کنند خودشان خوب می شوند و برای درمان مراجعه نمی کنند.
- 12
- 2
