روزنامه توسعه ایرانی: دیروز ویدیویی از اجرای کمدی دو طلبه در جشن تکلیف دختران در فضای مجازی در حالی وایرال شد که بسیاری آن را تقبیح و نمادی از تبلیغ کودک همسری دانستند.
در این ویدئو که اتفاقا از شبکه سوم صداوسیما به نمایش درآمد، این دو معمم، با شعرخوانی درخصوص پوشاندن مو از نامحرم، با بیانی هزل‌گونه، به همنشینی با شوهر نیز اشاره می‌کنند. اشاره‌ای که با واکنش‌های فراوان از سوی کاربران شبکه‌های اجتماعی مواجه شده و بسیاری طرح آن را برای کودکان هشت- نه ساله حاضر در آن جمع، به دور از عرف عمومی جامعه و حتی تبلیغ کودک همسری دانستند.
هرچند برخی برداشتی اینچنین از اظهارات این دو طلبه را اشتباه ارزیابی کردند. اما گروهی هم معتقدند این سخنان در شرایط فعلی کشور که مدارس دخترانه با موضوع مسمومیت‌های سریالی مواجه و حتی شایعاتی در خصوص نقش گروه‌های افراطی برای خانه‌نشین کردن دختران دانش‌آموز مطرح می‌شود اشتباهی بزرگ است. از سوی دیگر با توجه به حساسیت موضوعی چون کودک‌همسری، چنین برنامه‌ها و بیاناتی، بازتاب زیادی در شبکه‌های اجتماعی دارد و اساسا باید از طرح آن، در چنین جمعی و آن هم از آنتن رسانه ملی پرهیز کرد. با این حال به نظر می‌رسد موافقان چنین اظهاراتی، ابایی از طرح بی‌پروای این موضوعات ندارند. نگاهی به تاکیدات و قوانین و حتی حمایت‌های مالی از شیوه‌های مختلف ازدواج در یکی دو ساله اخیر نشان می‌دهد که در رویکردها و سیاست‌های کلی میل فراوانی به کاهش سن ازدواج به زیر ۱۸ سال و حتی بسیاری کمتر از آن، به اشکال مختلف، تبلیغ و تشویق می‌شود.
به تازگی شهره صادقی، مشاور رئیس سازمان نوسازی مدارس کشور با اشاره به تشکیل قرارگاه کوثر جهت شناسایی و حل مسائل تربیتی دختران دانش‌آموز اظهار کرده که «به دنبال آماده‌سازی دختران جهت ایفای نقش مادری و همسری هستیم». اظهاراتی که بسیاری از مدافعان حقوق کودک آن را تشویق علنی ازدواج زیر ۱۸ سال دانستند. موضوعی که در کنوانسیون بین‌المللی حقوق کودک به شدت منع شده است.
این اظهارات در کنار مواردی چون حذف ممنوعیت تحصیل دختران متاهل در مدارس روزانه، محتوای برخی از کتب درسی و از سوی دیگر اعطای وام بیشتر به زوج‌های کم‌سن‌تر بدون تعیین حداقل سنی، نگرانی‌ها را در خصوص حمایت‌های رسمی از موضوع ازدواج کودکان بالا برده است. این در حال است که نگاهی به آمار هم تا حد زیادی چنین برداشتی را از رویکرد موجود تایید می‌کند.
آمار‌های به روز نشده کودک همسری در ایران
این روزها که همه دولتمردان به فکر بالا بردن بیلان ازدواجند و در این میان نه تنها برخی خرده‌فرهنگ‌های ناصواب را به امان خود رها کرده‌اند که حتی با سیاست‌هایتشویقی دولت برای تشویق به ازدواج، پروبال بیشتری هم به آنها داده‌اند. یکی از این خرده‌فرهنگ‌های مسموم، «ازدواج در سنین کودکی» است. آخرین بررسی داده‌های مرکز آمار ایران نشان می‌دهد طی سال‌های ۹۶ تا ۱۴۰۰، ۳۲ هزار ۵۲۴ دختر کمتر از ۱۵ سال ازدواج کردند؛ رقمی بزرگ در کارنامه کودک همسری در کشور.
ضمن اینکه داده‌های مرکز آمار ایران شفاف و مشخص نیست چند نفر در سنین ۱۵ تا ۱۸ سال ازدواج کرده‌اند.
بر اساس داده‌های مرکز آمار ایران، ۷۷۳ هزار و ۷۶۸ نفر از دختران ۱۵ تا ۱۹ ساله ازدواج کردند. مشخص نیست چند نفر از آنها زیر ۱۸ سال بودند. تاکنون هیچ مرجع رسمی هم در این مورد آماری منتشر نکرده است.
رویکرد حمایتی از کاهش سن ازدواج
در بیش از یک سال اخیر و با روی کار آمدن دولت سیزدهم، مسئله ازدواج و فرزندآوری با جدیت بیشتری پیگیری می‌شود. سال گذشته قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت به مجموعه قوانین قبلی اضافه شد. بر اساس این قانون وزارتخانه‌ها و سازمان‌های مختلف موظف به حمایت از برنامه‌های افزایش جمعیت شدند. یکی از وزارتخانه‌های مسئول در این قانون، آموزش‌وپرورش است. بر اساس قانون جوانی جمعیت، این وزارتخانه باید فرهنگ ارزشمندی ازدواج، خانواده و فرزندآوری را ترویج دهد.
به اعتقاد برخی از فعالان حقوق کودک، این رویکردهای در نظام آموزشی و برخی دیگر از سازمان‌ها این شائبه را تقویت می‌کند که قوانین جدید بیش از آن‌که افراد بالغ را به ازدواج و فرزندآوری ترغیب کند، منجر به کودک‌همسری، ازدواج‌های ناموفق، تولد نوزادان ناسالم (حذف غربالگری) و... خواهد شد.
چنان‌که اخیرا ایران خودرو در راستای اجرای قانون حمایت از خانواده، شرط دارا بودن گواهینامه برای ثبت‌نام در طرح ویژه مادران را حذف کرد. به عبارتی افراد زیر ۱۸ سال هم میتوانند از سهمیه ویژه مادران استفاده کنند.
حمایت از تحصیل دختران متاهل
چندی پیش بود که خبر حذف ممنوعیت تحصیل دانش‌آموزان متاهل در نوبت روزانه مدارس در برخی از رسانه‌ها مطرح شد.
تسنیم به نقل از رابعه امامی رضوی، مشاور وزیر آموزش‌وپرورش در امور زنان با اشاره به ماده ۶۹ آیین‌نامه اجرایی مدارس مصوب سال ۱۴۰۰، درباره تحصیل دانش‌آموزان دختری که ازدواج کرده‌اند، اعلام کرد که: «دانش‌آموزان ازدواج‌کرده میتوانند با رعایت شئونات دانش‌آموزی و اصول اخلاقی و تربیتی با دیگر دانش‌آموزان، مانند سایرین در مدارس روزانه ثبت‌نام و به تحصیل ادامه دهند».
موضوعی که به گفته برخی از جامعه‌شناسان و فعالان حقوق کودک در راستای ترویج و عادی‌سازی کودک همسری است.
سیمین کاظمی، جامعه‌شناس و از منتقدان این طرح به خبرآنلاین گفته بود: «به جای مقابله با پدیده آسیب‌زای کودک همسری، شاهد اقداماتی هستیم که به ترویج رسمی این پدیده منجر می‌شود. اجازه تحصیل در مدارس عادی به دانش‌آموزان متاهل، اقدامی در راستای عادی‌سازی کودک همسری است. در واقع آنچه برای تصمیم گیرندگان اهمیت دارد، موضوع ازدواج و فرزندآوری زیر سن مسئولیت قانونی و اولویت دادن آن بر آموزش و رفاه کودکان است».
او ادامه داد: «در مدارس آموزش مسائل جنسی به منظور محافظت از دانش‌آموزان تابو به حساب می‌آید، ولی وقتی به مسأله ازدواج و جمعیت می‌رسیم، این تابو به کلی فراموش می‌شود و دانش‌آموزان متأهل در کنار سایر دانش‌آموزان قرار می‌گیرند. چنین تصمیماتی نشانه دیگری است از اینکه برای طرفداران افزایش جمعیت، این هدف باید به هر وسیله‌ای که شده، صرف‌نظر از تبعات منفی آن محقق شود. چنین رویکردی خطرناک است».
همراهی قانون با کودک‌همسری
در این میان در قوانین هم مانع سفت و سختی برای این موضوع وجود ندارد. به طوری که مطابق با ماده ۱۰۴۱ قانون مدنی «عقد نکاح دختر قبل از رسیدن به ۱۳ سال تمام شمسی و پسر قبل از رسیدن به ۱۵ سال تمام شمسی منوط است به اذن ولی به شرط رعایت مصلحت با تشخیص دادگاه صالح» و در این بین اگرچه در اغلب موارد کودک همسری به طور غیر قانونی رخ داده و ثبت نمی‌شوند اما آنچه از پژوهش‌ها برمی‌آید این است که بعضا قضات برای تشخیص مصلحت طفل تنها رضایت پدر و بلوغ جسمی کودک را در نظر گرفته و رضایت و آگاهی طفل و بلوغ فکری وی را لحاظ نمی‌کنند.
یک کنشگر حقوق کودکان در این باره می‌گوید: «معمولا در روستاها اول کودکان را صیغه می‌کنند و سپس خانواده دختر با آن صیغه‌نامه قاضی را تحت‌فشار قرار می‌دهد تا مجوز ازدواج رسمی را صادر کند و متاسفانه همین صیغه باعث شده حتی افزایش سن قانونی ازدواج هم مشکل ما را حل نکند».
سمیرا دماوندی می‌افزاید: «مطابق ماده ۱۴۷ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ سن بلوغ در دختران و پسران، به ترتیب، ۹ و ۱۵ سال تمام قمری است. بنابراین طفل دختر و پسر کسی است که کمتر از ۹ سال و ۱۵ سال دارد و بیش از این سن دوران نوجوانی است. یعنی مطابق قانون مصوب ۹۹ دوران نوجوانی دختران از ۱۰ سالگی و پسران از ۱۶ سالگی آغاز می‌شود».
تسهیلات مالی و رشد آمار ازدواج در سنین کم
سالهاست که بعضی خانواده‌ها به دلیل مشکلات مالی، دختران خود را در سنین پایین به عقد مردان درمی‌آورند. با این کار آنها در واقع از بار مسئولیت‌های مالی یکی از فرزندان خود، شانه خالی کرده و تامین معاش او را به فردی دیگر می‌سپارند. حتی با دریافت مبلغی به عنوان شیربها یا مهریه، بخشی از مشکلات مالی خود را برطرف می‌کنند. در کنار این موضوع برخی از صاحب‌نظران معتقدند اعطای وام ازدواج از سوی دولت هم می‌تواند از جمله عوامل تسهیل‌کننده کودک همسری محسوب شده و منجر به ایجاد انحرافاتی در ازدواج نظیر ازدواج و طلاق‌های صوری برای دریافت وام شود. این در حالی است که براساس قانون اعطای وام ازدواج مبلغ وام به زوج‌هایی با سن کمتر از ۲۳ سال بیشتر است و در این کمتر بودن سن، قانون محدودیتی در نظر نگرفته است.
در چنین شرایطی برنامه‌سازی با کمک دو طلبه دوقلو و بیان سخنانی هزل‌آمیز در باب لذتِ همنشینی با شوهر، آن هم برای کودکان هشت- نه ساله از نظر برخی نه تنها قدم در مسیر تبلیغ کودک همسری تلقی می‌شود که حتی از رویکرد بد رسانه ملی در کاستن از اعتبار جامعه روحانیت نیز خبر می‌دهد.
سعیده علیپور
- 10
- 6
