مروری بر پروژه دولت در سایه

بحث «دولت در سایه» با خوانش و کنش سعید جلیلی اصولگرا در فضای سیاسی ایران در ماه‌های اخیر به‌صورت جدی مطرح شده است. خوانش جلیلی اگرچه از مفهوم اصلی و واقعی «دولت در سایه» بسیار دور است، اما فتح بابی شده برای ورود دیگر چهره‌های سیاسی به این قضیه، به‌ویژه اصلاح‌طلبان. دیدگاه سعید جلیلی درباره «دولت در سایه» به شکلی است که گفته: «حتی اگر کاندیدای همسو با ما هم در انتخابات رأی می‌آورد باز هم باید «دولت سایه» تشکیل می‌شد». 

این در حالی است که هیچ‌کدام از احزاب اصولگرا در این مسیر با او همراه نشده‌اند و به اعتراف هم‌‌کیشان سیاسی‌اش او تنهاست و پروژه شخصی خود را در قالب «رصد دولت» اما با عنوان ادعاشده «دولت در سایه» پیش می‌برد، اما برخلاف او اصلاح‌طلبان از لزوم به‌دست‌گیری پروژه «دولت در سایه» از سوی احزاب تأکید می‌کنند و آن را به‌طورکلی یک وظیفه حزبی دائمی و نه فردی و موقت تعریف می‌کنند. بااین‌حال بسیاری معتقدند آنچه سعید جلیلی انجام می‌دهد یعنی سفر به نقاط مختلف کشور و برگزاری نشست در نقد دولت بیش از آنکه نام«دولت در سایه» داشته باشد ادامه همان مسیر رقابت‌های انتخاباتی سال ٩٢ است. 

محسن میردامادی، دبیر کل حزب اتحاد ملت، نخستین اصلاح‌طلبی بود که دیگر هم‌کیشان سیاسی‌اش را دعوت به ورود به نوشتن و گفتن درباره پروژه «دولت در سایه» کرد.

 او نوشت: «اصلاح‌طلبان در دو انتخابات گذشته ریاست‌جمهوری در شرایطی قرار داشتند که به صورت اجتناب‌ناپذیر باید با صدای واحد از نامزد مشخصی حمایت می‌کردند و خوشبختانه عقلانی و مؤثر عمل شد. 

در چنان موقعیتی، برای چانه‌زنی و قول و قرار درباره اعضای کابینه فضا و امکانی وجود نداشت و عملا انتخاب و گزینش همکاران رئیس‌جمهور به خود ایشان سپرده شد، اما احزاب سیاسی نباید در این شرایط توقف کنند بلکه لازم است برای تغییر و اصلاح تدریجی آن بکوشند. 

در‌صورتی‌‌که احزاب از هم‌اکنون برای تشکیل کابینه سایه اقدام کنند، می‌توانند روی ترکیب کابینه پس از انتخابات ریاست‌جمهوری آینده تأثیرگذار شوند.... در انتخابات ریاست‌جمهوری آینده نیز اصلاح‌طلبان می‌توانند به‌صورت یکپارچه، با صدایی واحد و در قالبی جبهه‌ای حضور یابند».

 نفر بعدی عباس عبدی بود که در ادامه ایده میردامادی نوشت: «مشکل اصلی در شکل‌گیری دولت در سایه، فقدان نظام حزبی است، چون شکل‌گیری چنین دولتی، فقط در یک ساختار حزبی ممکن می‌شود ولی کوشش برای شکل‌گیری آن شاید به تقویت تحزب نیز کمک کند. 

هرچند گمان نمی‌کنم در شرایط حاضر هیچ حزب و گروهی قادر باشد گام اولیه را برای تشکیل چنین طرحی بردارد؛ چراکه بدنه آنها ضعیف‌تر از آن است که بتوانند چنین دولتی را با اتکا به اعضای خود شکل دهند».

به اعتقاد حجاریان، دولت در سایه، در سایه وجود احزاب قوی معنا پیدا می‌کند که با فقدان آن در شرایط فعلی، او این سؤال را طرح می‌کند: «آیا جمعی از احزاب اصلاح‌طلب در کنار هم می‌توانند دولت سایه تشکیل بدهند یا خیر؟ چون اگر بنا باشد در انتخابات آتی همچنان ائتلاف آنها پایدار بماند، شاید لازم باشد از امروز برای این قبیل امور کار جمعی انجام دهند». 

حجاریان گفته است: «من سابق بر این، حتی صحبت از پارلمان سایه نیز کرده بودم؛ به این معنی که احزاب اصلا‌ح‌طلب می‌توانند در مقابل کمیسیون‌هایی که در اختیار رقبایشان است، کمیسیون سایه تعبیه کنند. همچنین در زمینه شوراها نیز می‌توانند شورای سایه تشکیل دهند و حتی دستگاه قضائی سایه (به‌ویژه در بخش‌های سیاسی آن) به‌ وجود آورند. البته باید یادآور شد که دولت سایه عمدتا مربوط به نظام‌های پارلمانی است.

 بااین‌‌حال نظام ایران که گفته می‌شود نیمه‌‌پارلمانی - نیمه‌ریاستی است نیز می‌تواند از این ابزار بهره‌مند شود؛ اما به شرط آنکه در آن احزاب قدرت بگیرند؛ چراکه تشکیل دولت سایه از سوی احزاب ضعیف امری بی‌معناست. فی‌الواقع دفتر سیاسی و همچنین سازمان حزبی اصل هستند و دولت سایه شاخه‌ای از حزب تلقی می‌شود.