پس از نامه چندی پیش محمود احمدی‌نژاد به رهبری – که در آن خواستار برگزاری انتخابات ریاست جمهوری و مجلس بدون «مهندسی شورای نگهبان» شده بود – اصطلاح «مهندسی انتخابات» و اصطلاحات مشابه نظیر «مهندسی آرا» باز هم در حوزه عمومی مطرح شد. روز گذشته عزت الله ضرغامی، فعال سیاسی اصولگرا به مناسبت ۵بهمن، «روز مهندس» در یک یادداشت تلگرامی «ضمن پذیرش اصل مهندسی آراء» از دو اصطلاح دیگر به ادبیات سیاسی پیرامون «مهندسی انتخابات» افزود؛ «مهندسی خوب» و «مهندسی بد».
تولد اصطلاح «مهندسی آراء»
اصطلاح «مهندسی آرا» فردای انتخابات مناقشه‌آمیز سال ۸۸ در بیانیه‌های مهدی کروبی و مجمع روحانیون مبارز متولد شد. مهدی کروبی در بیانیه خود از این گفت که در مقابل «مهندسی و تنظیم ناشیانه رای ملت سکوت نخواهد کرد» و مجمع روحانیون مبارز هم در بیانیه خود نوشت که «نوعی مهندسی آرای گسترده» رخ داده است. پس از این تا کنون فعالان سیاسی اصلاح‌طلب به عنوان واضعان این اصطلاح، مراد خود از این عبارت را بیان کردند. به عنوان مثال ۲۶ خرداد ۸۸، علی‌اکبر محتشمی‌پور در کنفرانس مطبوعاتی خود از این اصطلاح بهره گرفت و پیشنهاد کرد یک کمیته حقیقت‌یاب برای بررسی موارد متعدد، از جمله «مهندسی آرا و تعیین سهمیه و درصد برای نامزدها توسط وزارت کشور» تشکیل شود. در اظهارنظری دیگر سیدمحمد خاتمی، رئیس دولت اصلاحات نیز ۳۰ دیماه ۱۳۹۱ در دیدار با اعضای حزب اصلاح‌طلب اراده ملت گفت: «ما که می‌گوییم انتخابات آزاد یعنی انتخاباتی که از جمله مهندسی نشود.» این دست اظهارنظرها طی سال‌های گذشته کم نیستند. آنگونه که از این اظهارنظرهای غیراصولگرایان بر می‌آید، «مهندسی انتخابات» به رویه‌ای اشاره دارد که به زعم این جناح سیاسی، اولا شورای نگهبان به رد صلاحیت گسترده نامزدهای غیر اصولگرای انتخابات مجلس، ریاست جمهوری و خبرگان رهبری مبادرت می‌کند ثانیا نهادهای فراجناحی(از قبیل ارگان‌های نظامی و صدا و سیما) له یک نامزد اصولگرا و علیه نامزد غیراصولگرا به تبلیغ می‌پردازند، ثالثا در برخی انتخابات نتیجه آراء به نفع یک نامزد اصولگرا تغییر می‌یابد.
البته این مدعیات اصلاح‌طلبان از جانب نهادهایی که متهم به «مهندسی انتخابات» شده‌اند بی‌پاسخ نمانده است. از جمله علی سعیدی، نماینده رهبری انقلاب در سپاه پاسداران دیماه سال ۹۱ در گفت‌وگو با ایسنا با ذکر اینکه سپاه پاسداران «چارچوب‌ها و معیارها» را در انتخابات تبیین می‌کند گفت: «این به معنای دخالت در انتخابات نیست بلکه وظیفه ذاتی ما مهندسی معقول و منطقی انتخابات است.» گرچه از بازتاب‌های پر حجم ایجاد شده پس از این اظهارنظر در آن زمان می‌شد دریافت که این پاسخ نه تنها گره‌ای باز نکرده است که گره‌ای بر گره‌های موجود افزوده است. پس از این اظهارنظر سعیدی، رمضان شریف مسئول روابط عمومی سپاه از این گفت که منظور سعیدی «مهندسی ورود منطقی و معقول برای فعال‌سازی ظرفیت‌های سپاه در اجرای ماموریت‌ها و مسئولیت‌های قانونی در حوزه انتخابات» بوده و نه «دخالت سپاه در انتخابات».
«مهندسی انتخابات» در منظر اصولگرایان
البته اظهارنظر نماینده رهبری در سپاه پاسداران پیرامون «مهندسی انتخابات» و اظهارات دیگر مسئولان از جمله شورای نگهبان در این سال‌ها پیرامون ادعای «مهندسی انتخابات» از موضع دفاعی صورت گرفته است. اما ادعای «مهندسی انتخابات» از جانب اصولگرایان در موضعی «تهاجمی» نیز مطرح شده است. از جمله ابراهیم رئیسی، نامزد ناکام انتخابات اخیر ریاست جمهوری ۷ خرداد در جلسه‌ای پیرامون انتخابات ریاست جمهوری دوازدهم گفته بود: «مسئولان برای انتخابات کم گذاشتند. مردم برای اینکه بخواهند به رقیب کاندیدای دولت رای دهند، ساعت‌ها پشت درب منتظر ماندند.» به‌گزارش خبرآنلاین، رئیسی با تاکید بر «تخلف مهندسی شده در انتخابات مشهد» گفت: «از شورای نگهبان و مدعی‌العموم و دستگاه قضایی می‌خواهم نگذارید حق الناس پایمال شود. تخلفات در این زمینه بی سابقه است. همه می‌دانند نیروهای انقلابی کارشان را از مسیر قانون پیگیری می‌کنند. اما اگر این تخلفات مهندسی شده مورد رسیدگی قرار نگیرد، اعتماد مردم آسیب می بیند.» احمد علم‌الهدی، دیگر اصولگرایی بود که در نقد انتخابات، «مهندسی انتخابات» را استفاده کرد. علم‌الهدی ۶دی در جمع تشکل‌های مردمی همکار آستان قدس رضوی پیرامون انتخابات اخیر ریاست جمهوری اظهار کرد: «جریان مقابل ما در انتخابات مهندسی شده به قدرت دست یافت.»
«مهندسی خوب»، «مهندسی بد»
تا اینجای کار، پس از اینکه اصلاح‌طلبان واژه «مهندسی انتخابات» را در سال ۱۳۸۸ به ادبیات سیاسی ایران وارد کردند و پس از اینکه برخی نهادها، در مقابل «مهندسی انتخابات» از «مهندسی معقول و منطقی انتخابات» بهره گرفتند(علی سعیدی) و پس از اینکه در رویدادی بی‌سابقه، یک فعال سیاسی اصولگرا با متهم کردن دولت روحانی از عبارت «تخلفات مهندسی شده» بهره گرفت(ابراهیم رئیسی) حالا عزت الله ضرغامی، رئیس اسبق سازمان صدا و سیما و فعال سیاسی اصولگرا «ضمن پذیرش اصل مهندسی آراء»، از «مهندسی خوب» و «مهندسی بد» انتخابات گفت. به‌نظر می‌رسد منظور ضرغامی از «مهندسی خوب» انتخابات یکدست و متحد عمل کردن یک جناح سیاسی است و مرادش از «مهندسی بد» انتخابات همان چیزی است که اصلاح‌طلبان از «مهندسی انتخابات» مراد می‌کردند؛ دخالت له یا علیه یک نامزد به‌وسیله نهادهایی که باید فراجناحی عمل کنند. توضیح ضرغامی به‌گونه‌ای است که گویی معتقد است در طی سال‌های گذشته «مهندسی بد» انتخابات به صورتی که «کل نتیجه انتخابات» را مورد تردید قرار دهد رخ نداده است. ضرغامی می‌نویسد: «اینکه بعضی‌ها پشت درب‌های بسته، نحوه رسیدن به اهداف‌شان را مهندسی می‌کنند مساله تازه‌ای نیست.
مربوط به یک جناح خاص هم نیست. مهم آن است که عملکرد نهادهای مسئول دولتی و حاکمیتی تا چه اندازه می‌تواند سلامت انتخابات را از این نظر زیر سوال ببرد. تا اینجا علیرغم تخلفات متعدد در طول دوره‌های گذشته و در زمان حاکمیت جریان‌های سیاسی مختلف هیچگاه کل نتیجه انتخابات مورد خدشه قرار نگرفته است. البته در برخی موارد بسیار نادر مربوط به انتخابات نمایندگان مجلس و یا شوراهای شهر، که تخلف کلان در آن به اثبات رسیده و انتخابات آن حوزه باطل شده است.» ضرغامی از این بیان نتیجه می‌گیرد که «بدون تردید نسبت به کشورهای دیگر جهان، به ویژه کشورهای مدعی دموکراسی، سلامت انتخابات در ایران در بالاترین رتبه‌ها قرار دارد.» او ادامه می‌دهد: «اما در مورد احزاب و گروه‌های سیاسی ضمن پذیرش اصل مهندسی آراء، معتقد به «مهندسی خوب» و «مهندسی بد» هستم. در دوره‌های اخیر، اصلاح طلبان خیلی بهتر از اصولگرایان مهندسی کردند. عاقلانه، مسئولانه و با تدبیر! ایجاد تمرکز و یکپارچگی در سبد رای، جلوگیری از پراکندگی آراء و استفاده از همه مزیت‌های نسبی باعث شد تا آنان به موفقیت‌های خوبی دست پیدا کنند. لیست نمایندگان تهران در مجلس و شورای شهر و انتخاب مجدد آقای روحانی، نمونه یک مهندسی خوب و عاقلانه بود. برخلاف رقیب!»
مواجهه حاکمیت با مدعیان «مهندسی انتخابات»
در موضوع حاضر نوع مواجهه نهادهای فراجناحی با کسانی که اتهام «مهندسی انتخابات» را مطرح می‌کنند، محل سوال است. در یک سو غیراصولگرایان قرار دارند که از جمله دلایل حذف یا به حاشیه راندن برخی از نیروهایشان طرح چنین ادعایی است و در سوی دیگر اصولگرایان قرار دارند که علیرغم طرح چنین مدعایی، در حاشیه امنیت قرار دارند. به‌نظر می‌رسد اتهام به نهادهای حاکمیتی ایران نیز بستگی به این دارد که از سوی کدام جناح سیاسی مطرح می‌شود.
مجید مسعودی
- 12
- 6
