حمید میرزاده در اعتماد نوشت: از ابتدای سده بیستم تاکنون ۴۳ درصد از جنگل‌های ایران از بین رفته است (گزارش مستند روزنامه اعتماد ۲۸ فروردین ۱۴۰۳).
مساحت جنگل‌ها در ایران - در۶۰ سال گذشته از حدود ۱۸ میلیون هکتار به ۱۴.۳ میلیون هکتار و در بعضی آمارها به حدود ۱۰.۵ میلیون هکتار کاهش یافته است. این یعنی حداقل ۳.۷ میلیون هکتار مساحت جنگل‌های کشور در ۶ دهه اخیر کاهش یافته است.
از این مجموعه، حدود ۳۰۰ هزار هکتار از جنگل‌های هیرکانی که در شمال کشور قرار گرفته‌اند، به عنوان میراث طبیعی در فهرست جهانی یونسکو ثبت شده‌اند که این میراث گرانقدر ملی و جهانی در معرض بیشترین آسیب قرار دارد.
بر اساس آمار اعلامی از سوی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی، در دهه ۹۰ سالانه به طور متوسط ۱۴ هزار هکتار از جنگل‌های ایران سوخته‌اند. طبق همین گزارش، سالانه ۱۲۵ هزار هکتار جنگل در کشور تخریب می‌شود که سهم جنگل‌های شمال ۴۵ هزار هکتار یعنی ۳۶ درصد آن است.
کارشناسان عوامل بسیاری را در کاهش حجم جنگل‌های ایران به‌ویژه جنگل‌های هیرکانی دخیل می‌دانند که برداشت بی‌رویه، ویلاسازی‌های گسترده در جنگل‌های شمال کشور، قاچاق چوب، گردشگری بی‌ضابطه و آتش‌سوزی‌ها و واسطه‌گری بعضی نهادها و دخالت آن‌ها در امر تجارت چوب، علل اصلی تخریب جنگل‌ها هستند. طرفه اینکه به خاطر بی‌قانونی یاعدم اجرای قانون توسط مسوولان ذی‌ربط، بازار رستوران‌های زغالی در سراسر کشور به شدت داغ شده و از هیزم و چوب همین جنگل‌ها روزانه در همین تهران صدها تن چوب در تنور یک عادت بد دود می‌شود!
سوگمندانه، در بعضی از این رستوران‌ها دکوراسیون کل رستوران با چیدمان کنده‌های چوب‌های جنگلی تزیین شده است. صاحبان رستوران‌هایی که کباب ذغالی و برگر زغالی می‌فروشند، وقتی در مقابل اعتراض دوستداران محیط زیست قرار می‌گیرند، می‌گویند: «مشتری‌های ما طعم برگری که با آتش چوب‌های جنگلی پخته می‌شوند به برگرهایی که با استفاده از گاز تهیه می‌شوند ترجیح می‌دهند!»
این رسم شکم‌چرانی موروثی قاجاری حدود ۲۰۰ سال است که رایج شده و آتش به جان گلستان جنگل‌های ایران انداخته است. متاسفانه مدیران و مسوولان در سازمان‌های ذی‌ربط هم به خاطر ضعف مدیریت وعدم حساسیت به یک موضوع ملی و حیاتی و هم‌عدم دسترسی به منابع برای تامین تجهیزات لازم جهت برخورد با متجاوزان به حقوق ملی، با خونسردی از کنار این فاجعه عبور می‌کنند.
البته آتش‌سوزی جنگل‌ها - چه عمدی و چه غیرعمدی - کسری از این غارت ملی یعنی تخریب جنگل‌ها و استفاده از چوب درختان جنگل‌ها برای تهیه غذا با طعم مخصوص است. غذایی که با هزینه‌کرد حال و آینده منافع ملی، برای تامین مزاج و تحریک مذاق کسانی که دنبال «تنور شکم دم به دم تافتن» هستند، تهیه می‌شود.
بدون اغراق جنگل‌های ایران یا در جا توسط سودجویان تخریب و به آتش کشیده می‌شوند یا در رستوران‌ها و کافه‌ها در سراسر کشور در حال دود شدن هستند که شب و روز به عینه همه در کوی برزن شاهد آن هستیم. اینجا هم مثل همان آتشی است که آنجا به جان جنگل‌ها افتاده است.
از طرف دیگر، از نظر علمی ثابت شده که یک همبستگی مستقیم بین پوشش‌های جنگلی و میزان نزولات آسمانی وجود دارد. بنابراین یکی دیگر از تبعات نامطلوب کاهش پوشش‌های جنگلی، خشکسالی است. جا دارد برای کاهش اثرات این مصیبت و فاجعه سراسری، دولت و مجلس به این مقوله حیاتی و ملی با حساسیت بیشتری در جهت حفاظت از جنگل‌ها و تقویت سازمان‌های مسوول و جلوگیری از به آتش کشیدن جنگل‌ها و ممنوعیت استفاده از چوب‌های جنگلی در پخت و پز رستوران‌ها و جلوگیری از حضور گردشگرانی که بی‌ضابطه در جنگل‌ها اتراق می‌کنند، یک طرح فوری با تعیین ضمانت‌های اجرایی تهیه و تصویب و قوانین پیشین را به قید فوریت اصلاح کنند.
کاش صدا و سیما نیز به خاطر تبیین اهمیت جنگل‌ها در تداوم حیات و تداوم چرخه زیست‌بوم ایران، برنامه‌های علمی و هشداردهنده برای آگاهی عمومی و حفاظت از جنگل‌ها تهیه و پخش کنند.
دخالت انسان در آتش‌سوزی الیت قطعی است
رئیس سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشوربا اشاره به آسیب‌پذیری کم‌سابقه جنگل‌های شمال بر اثر خشکسالی و وقوع آتش‌سوزی‌های مکرر در این منطقه گفت: دخالت عامل انسانی در آتش‌سوزی الیت قطعی است.
؛رضا افلاطونی گفت: در بسیاری از کشورها حریق جنگلی اتفاق می‌افتد، همانطور که در ترکیه این اتفاق افتاد و ما کمک‌شان کردیم. ۱۰ آبان اولین حریق در الیت گزارش و اطفا شد. حریق دوم ۲۴ آبان گزارش شد که با توجه به شرایط محیطی عملیات مهار طولانی شد. با توجه به تغییرات اقلیمی این رخدادها طبیعی است.
آسیب‌پذیری کم‌سابقه جنگل‌های شمال
وی با بیان اینکه در منطقه الیت مازندران طی ۱۰ تا ۲۴ آبان چندین حریق ثبت شد، اظهارکرد: با توجه به صعب‌العبور بودن منطقه، وقوع آتش‌سوزی طبیعی بعید و عامل انسانی قطعی است. بررسی‌ها درباره عمد یا سهو بودن حادثه ادامه دارد. خشکسالی شدید و ۶۳ روز بی‌بارشی، جنگل‌های شمال را به‌شدت آسیب‌پذیر کرده است. تکرار آتش‌سوزی‌های الیت زنگ خطر جدی برای همه ماست.
رئیس سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور ادامه داد: یگان حفاظت منابع طبیعی و محیط زیست از نخستین دقایق حریق ۲۴ آبان در الیت در منطقه حاضر شدند. عملیات اطفا به دلیل شرایط سخت‌گذر چند روز طول کشید. در هشت‌ماهه امسال ۲۱۰۲ مورد حریق در جنگل‌های مازندران ثبت شده است؛ روندی که بدون مدیریت ریسک و همکاری مردم قابل مهار نیست. عامل انسانی در آتش‌سوزی‌های الیت تأیید شده اما تشخیص عمدی یا سهوی بودن آن در دست بررسی کارشناسان است. نتیجه نهایی اعلام خواهد شد.
وی با بیان اینکه مدیریت آتش‌سوزی با وجود شرایط دشوار جغرافیایی با هماهنگی کامل دستگاه‌ها انجام شد، به تجربۀ ۲۷ ساله خود در حوزه منابع طبیعی اشاره کرد و گفت: شرایط واقعی حریق و دشواری عملیات را هم باید در نظر گرفت. در مدیریت حریق، معیار موفقیت کنترل آتش در کمترین زمان، کمترین خسارت و کمترین تلفات است. شرایط جغرافیایی منطقه بسیار سخت و شیب‌ها بالای ۸۰ درجه بوده است، ماشین‌آلات امکان ورود به منطقه را نداشتند حتی فرود بالگردها نیز با چندین کیلومتر فاصله از محل آتش‌سوزی انجام می‌شد. این در صورتی بود که در سه عملیات اخیر در مناطق همجوار عملیات اطفا بسیار سریع انجام شد و اصلا کسی خبردار نشد.
مساحت سوخته شده کمتر از ۱۰ هکتار است
رییس سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری افزود: برای انتقال نیرو و تجهیزات، ناچار به استفاده از بالگرد و امکانات هلی‌برد شدیم. در این منطقه تنها نیروهای متخصص کوهنورد اجازه ورود داشتند. شرایط پوشش جنگلی انباشته از لاش‌برگ و رطوبت زیر ۳۰ درصد و شبیه بنزین و باروت بود. در چنین وضعیتی کنترل حریق بسیار پیچیده است
افلاطونی با اشاره به اینکه رئیس جمهوری، معاون رئیس جمهوری و وزیر جهاد کشاورزی به‌صورت مستمر پیگیر موضوع بودند، تأکید کرد: با وجود شرایط سخت منطقه، حضور نیروهای استانداری، مدیریت بحران، نیروهای محلی و جنگلبانان باعث شد عملیات اطفا با هماهنگی کامل و روند مطلوب پیش برود.
وی ادامه کرد: بر اساس تصاویر ماهواره‌ای، وسعت سوخته‌شده کمتر از ۱۰ هکتار است و ارزیابی نهایی پس از اطفای کامل انجام خواهد شد.
ضرورت تغییر نگاه مدیریتی و تقویت ساختار منابع طبیعی
معاون وزیر جهاد کشاورزی در ادامه گفت و گوی ویژه خبری با تأکید بر اینکه ارزش زیستی منابع طبیعی در تصمیم‌گیری‌های کشور جایگاه واقعی نیافته گفت: در بسیاری از پروژه‌ها مانند راه‌آهن یا فعالیت‌های معدنی، ارزش حیات جنگل‌ها با محاسبات اقتصادی سنجیده می‌شود، در حالی که هر درخت به اندازه یک زندگی ارزش دارد و چنین رویکردی پذیرفتنی نیست.
وی افزود: موضوع ارزش‌گذاری زیستی نخستین‌بار در بند (ب) ماده ۱۲ قانون افزایش بهره‌وری مطرح شده اما اجرای آن بسیار ضعیف بوده و نیازمند بازنگری و توسعه جدی است.
توقف روند تضعیف ساختار سازمان منابع طبیعی
افلاطونی همچنین با اشاره به سابقه تنزل جایگاه سازمان منابع طبیعی اظهار کرد: خوشبختانه با دستور رئیس‌جمهوری و پیگیری‌های مستمر، روند تضعیف ساختار متوقف شد و جایگاه سازمان تثبیت شد.
وی با بیان اینکه ۸۳ درصد مساحت ایران را اراضی ملی تشکیل می‌دهد، گفت: امکانات فعلی برای مدیریت این گستره کافی نیست اما با مشارکت مردم و دستگاه‌ها، مهار حریق‌های اخیر به‌خوبی انجام شد.
به گزارش روابط عمومی سازمان منابع طبیعی افلاطونی در پایان تأکید کرد: با تغییر اقلیم و افزایش خشکسالی، تقویت نیروی انسانی، تجهیزات و اعتبارات باید در اولویت قرار گیرد.
- 17
- 1
