خوش و بش ظریف و الجبیر می‌تواند آغازی بر کاهش تنش‌ها باشد؟

ظریف و الجبیر روز سه شنبه و در حاشیه اجلاس وزرای خارجه کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی، هنگام ورود وزرا به سالن نشست، با یکدیگر روبرو شدند.

به گفته خبرنگاران عادل الجبیر با هدف دست دادن به سوی محمد جواد ظریف آمد و پس از در آغوش کشیدن او، دو مقام با هم گفت و گو کردند. دیدار و مصافحه وزیر امور خارجه ایران و همتای عربستانی، در دور روز گذشته واکنش‌های فراوانی را به دنبال داشته است که پس از مدت‌ها بیم و امیدهایی را در خصوص ایجاد روزنه‌ای در بهبود روابط دو کشور گشوده.

در همین رابطه محمدجواد ظریف روز گذشته و در حاشیه جلسه هیات دولت اظهار کرد: چنین اتفاقاتی در جلسات بین‌المللی طبیعی است که افرادی که آنجا حضور دارند با هم برخورد کنند. مخصوصا در جلساتی که افراد محدودی در آن حضور داشته و در یک سطح باشند.

وی در ادامه با بیان اینکه به دلایل شرعی ما در مهمانی غذا در جلسات کشورهای اروپایی شرکت نمی‌کنیم، خاطر نشان کرد: اما در مهمانی غذای کشورهای اسلامی‌ما شرکت داریم که در مراسم مهمانی ناهار من با عادل‌الجبیر که سال‌هاست همدیگر را می‌شناسیم و سلام و علیک داریم برخورد کرده و احوالپرسی کردیم.

ظریف ادامه داد: جمهوری اسلامی‌ایران گرچه با بسیاری از سیاست‌های عربستان مخالفت دارد، اما همواره دنبال برقراری ارتباط خوب با همسایگان خود بوده است. ما دنبال این هستیم که با همسایگان رابطه خوب براساس احترام متقابل داشته باشیم.

وزیر خارجه تاکید کرد: ما نه تنها با داشتن روابط خوب با همسایگان مشکلی نداریم بلکه تاکید ما این است که اولویت ما با کشورهای همسایه است. در دولت دوازدهم هم ابر اولویت ما همسایگان خواهند بود. وی در پاسخ به این پرسش که احوال پرسی شما با عادل الجبیر ربطی به سفر مقتدی صدر به عربستان داشته است، گفت: سیاستی که عربستان در عراق دنبال می‌کند ارتباطی با این ملاقات نداشت.

این یک سلام و علیک معمولی بود. سیاست جمهوری اسلامی‌ایران همکاری با همسایگان بوده و اگر همسایگان این آمادگی را  داشته باشند و دنبال ایجاد تنش نباشند، حتما ایران را به عنوان یک همکار و همراه خوب می‌بینند زیرا منافع ایران در امنیت و ثبات منطقه است.

ما معتقدیم برای تامین امنیت منطقه نیازی به کشورهای خارجی نیست زیرا امنیت منطقه می‌تواند درونزا باشد. اینها خواست‌های جمهوری اسلامی‌ایران است و اگر برخی همسایگان هرچه سریعتر بتوانند خود را با این واقعیات روز هماهنگ کنند ما آینده بهتری خواهیم داشت.

در همین خصوص رای الیوم در تحلیلی که روز چهارشنبه با عنوان «معجزه دست دادن جبیر و ظریف در پی چراغ سبز پادشاهی عربستان» منتشر شد نوشت: دعوت محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان از مقتدی صدر و دست دادن عادل الجبیر با محمدجواد ظریف و همچنین عازم شدن حجاج ایرانی به عربستان نشان می‌دهد که عربستان برای ایجاد روابط با ایران تلاش می‌کند سیاستش را تغییر دهد.

در این تحلیل به قلم عبدالباری عطوان تحلیلگر عرب نوشته شده آمده است:  وقتی که گفتیم عربستان سیاستش را تغییر داده است و در مقابل ایران و محورش سیاست باز در پیش گرفته است در حد طالع بینی و یا حدس و گمان نبود و دعوت محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان از مقتدی صدر برای سفر به عربستان و استقبال گرم از او این تغییر سیاست را تایید می‌کند.

همچنین دست دادن محمدجواد ظریف، وزیر خارجه ایران و همتای عربستانی خود یعنی عادل الجبیر بر تغییر سیاست و موضع عربستان تاکید دارد، سیاستی که به جای مقابله و جنگ رسانه‌ای گفت‌وگو و دیپلماسی را در پیش گرفته است و چه بسا رخ دادن این رویدادها در چند روز پس از سفر پادشاه عربستان به مراکش و سپردن امور به ولیعهد معانی زیادی داشته باشد. نمی‌خواهیم درباره اتفاقات اخیر مبالغه کنیم.

اما زمانی که دکتر محمد صالح بن طاهر بنتن، وزیر حج عربستان از رئیس سازمان حج و زیارت ایران دعوت کرد تا به عربستان برود و در مورد دلایل عدم حضور حجاج ایرانی برای انجام مناسک حج گفت‌وگو کنند؛ روشن بود که پادشاهی عربستان خواهان ایجاد روابط با ایران از این راه و یا راه‌های دیگر بود.

تمام این مشکلات و سوء تفاهم‌هایی که باعث شد حجاج ایرانی سال گذشته به حج نروند برداشته شد، تمام شروط سفر حجاج ایرانی به عربستان لغو شد، روند گرفتن روادید از طریق سفارت سوئیس در تهران که حافظ منافع عربستان در ایران است تسهیل شد، مشکل تظاهرات ایرانیان علیه کفار و سرکشی‌های آمریکا حل شد و اخبار شبه تایید شده‌ای وجود دارد که عربستان قبول کرده است تا دیه‌های قربانیان فاجعه منا که حدود ۴۶۰ ایرانی هستند را بپردازد، تمام این دستاوردها به وجود نمی‌آمد مگر اینکه در دو طرف و به خصوص عربستان انعطاف پذیری شکل گرفته باشد.

تصاویر دست دادن عادل الجبیر و محمدجواد ظریف در حاشیه نشست فوق العاده وزرای خارجه سامان همکاری اسلامی‌در استانبول فورا در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد و خبرگزاری رسمی ‌ایران اعلام کرد که دو وزیر پس از دست دادن با یکدیگر گفت‌وگو کردند و به گرمی‌از همدیگر استقبال کردند طوری که همه را شگفت زده کردند و محمدجواد ظریف در واکنش به این خبر گفت که در عرف دیپلماسی این یک امر عادی است و همچنین من و آقای جبیر دوستی دیرینه‌ای باهم داریم.

آری، دوستی دیرینه وجود دارد اما بیش از سه سال این دوستی منجر به هیچگونه دست دادن نشد. زیرا روابط ایران و عربستان تیره بود و تا درجه تهدیدهای مستقیم رسید و پس از حمله به سفارت عربستان در تهران روابط این دو کشور قطع شده بود. به نظر من اگر پادشاهی عربستان در ریاض به عادل الجبیر چراغ سبز نشان نمی‌داد و خواهان از بین بردن تنش‌ها با ایران نبود عادل الجبیر در جلوی دوربین‌ها با آقای ظریف دست نمی‌داد و هرکس چیزی جز این می‌گوید عربستان و چگونگی تصمیم‌گیری‌هایش را نمی‌داند.

سوالی که مطرح می‌شود این است که آیا اتخاذ این سیاست باز از سوی عربستان در مقابل ایران و رهبران شیعه عراقی ارتباطی با بحران قطر دارد؟ سوال دیگر نیز به وجود می‌آید که آیا این دست دادن می‌تواند مقدمه‌ای برای دست دادن محمد بن سلمان و عبدالملک حوثی، رهبر جریان انصار‌الله یمن باشد و جنگی که به مدت دو سال و نیم در جریان است پایان یابد و به صلح منجر شود؟

برای این دو سوال جواب فوری نداریم و برای یافتن جواب صبر می‌کنیم. اما اتفاقاتی که رخ داد بسیار مهم هستند و چه بسا در آینده روابط این دو کشور خوب شود و برجنگ سوریه تاثیر بگذارد و دو طرف درک کنند گفت‌وگو و تفاهم کم هزینه ترین راه است. در پایان از انتفاضه اقصی تشکر می‌کنم که باعث به وجود آمدن این معجزه شد.

نصرت‌الله تاجیک دیپلمات سابق نیز روز گذشته در پاسخ به سوالی مبنی بر ارزیابی دیدار کوتاه مدت ظریف و الجبیر گفت: این دیدار چه برنامه ریزی شده، باشد، چه اتفاقی، نشان از آن دارد که هنوز اراده بین دو کشور برای کاهش تشنج و رفع سوءتفاهمات و برگرداندن مسایل از فاز نظامی‌و امنیتی به فاز سیاسی وجود دارد. به عقیده من، این ماجرا برای قدم اول اتفاق خوبی است. 

همان‌طور که قبلا هم گفته ام، جمهوری اسلامی‌باید به سوی سیاست تنش صفر برود یعنی هم تنش‌های سیاست منطقه ای اش را کم کند برای اینکه بتواند الگوی توسعه سیاسی‌اش را اجرا کند و هم منطقه را از ازدیاد تشنج نجات دهد. به هر صورت ما در یک منطقه حساس با یکدیگر همسایه‌ایم. 

درست است که حسن همجواری باید بین همسایگان حاکم باشد که امری عقلائی و لازم است اما کافی نیست. گرمایش در روابط ایران و عربستان در زمانه فعلی امری مثبت است، چراکه دولت ترامپ همچنان با بحران داخلی مواجه است، ممکن است بدش هم نیاید برای انحراف افکار عمومی ‌از مشکلات درونی بحرانی در این منطقه بوجود آورد.